عملیات معاوضه نفت خام همسایگان شمالی که سواپ نامیده می‌شود، مزایایی مانند درآمدزایی، کاهش هزینه حمل نفت به پالایشگاه‌های شمال کشور، کاهش تردد نفت کش‌های جاده‌ای، تقویت جایگاه ایران در بازار جهانی و تبدیل ایران به قطب ترانزیت حامل‌های انرژی در منطقه را به دنبال دارد.
در قالب طرح سواپ، ایران، نفت خام کشورهای حاشیه دریای خزر را در پایانه نکا تحویل گرفته و به مصرف می‌رساند و سپس معادل آن را در پایانه‌های نفتی جنوب کشور تحویل می‌دهد.
با وجود مزایایی که سواپ برای کشور به همراه دارد، در دولت دهم در تصمیمی نسنجیده و غیرکارشناسی به دستور وزیر نفت وقت، این طرح متوقف شد.
در نهایت، پس از تلاش و مذاکرات طولانی دولت یازدهم با همسایگان شمالی، برخی از کشورهای حاشیه دریای خزر، آمادگی خود را برای همکاری با ایران در قالب طرح سواپ، اعلام کردند.
ترکمنستان، پیشتاز سواپ
در میان کشورهای حاشیه دریای خزر، ترکمنستان، نخستین کشوری بود که خواستار همکاری با ایران در قالب طرح سواپ شد.
تاکنون سه کشتی 6 هزار و 500 تنی، معادل حدود هفت میلیون لیتر، نفت خام کشور ترکمنستان را در پایانه نکا تخلیه کرده‌اند.
نخستین کشتی در 13 مردادماه امسال در قالب طرح سواپ، نفت ترکمنستان را تحویل مخازن پایانه نکا داد.
دومین محموله نیز در 18 مرداد و سومین نفتکش نیز محموله خود را در 19 مردادماه تخلیه کرد.
پهلوگیری 12 نفتکش تا 9 شهریور
طبق برنامه تا پایان ماه آگوست امسال (9 شهریور) قرار شده است که 12 کشتی نفت خام را در نکا تحویل دهند که تاکنون سه کشتی در نکا پهلوگیری کرده‌اند و 9 کشتی حامل نفت دیگر نیز در روزهای آینده در این پایانه، پهلوگیری خواهند کرد.
تاکنون نفت خام وارداتی ترکمنستان در پایانه نکا تخلیه شده است، اما در آینده سواپ نفت محموله‌های نفتی قزاقستان نیز انجام خواهد شد.
روسیه نیز تمایل خود را برای صادرات نفت خود از مسیر ایران اعلام کرده که هنوز به مرحله پایانی نرسیده است.
شرکت طرف قرارداد
شرکت «دراگون اویل» از شرکت‌های زیر مجموعه‌های اینوک امارات، طرف قرارداد ایران در طرح سواپ است.
این شرکت با تحویل محموله نفتی حدود 6 هزار تنی در نکا از طریق یک کشتی با پرچم روسیه، سواپ نفت به ایران را آغاز کرد.
آزمایش محموله‌های نفتی
محموله‌های وارداتی باید برای ارزیابی کیفیت و سایر ویژگی‌ها، آزمایش شوند که این اقدام برای محموله‌های جدید انجام شده است.
اداره نظارت بر صادرات نفت، نفت خام وارداتی در قالب طرح سواپ را ارزیابی و اندازه گیری می‌کند و سپس معادل آن در جنوب کشور، تحویل داده می‌شود.
ظرفیت ذخیره 250 میلیون لیتر نفت
مخازن ذخیره سازی نکا، توان دریافت 250 میلیون لیتر نفت خام را دارا هستند که تاکنون حدود 21 میلیون لیتر ذخیره شده است.
در صورت تخلیه محموله‌های نفتی 9 کشتی دیگر تا پایان ماه آگوست، 84 میلیون لیتر دیگر به حجم ذخیره سازی نفت خام افزوده می‌شود.
تاسیسات و خطوط لوله توان سواپ روزانه 500 هزار بشکه نفت خام را دارا هستند.
انتقال نفت به پالایشگاه‌های تهران و تبریز
حدود 300 کیلومتر خط لوله، نفت خام وارداتی را از نکا به پالایشگاه تهران، منتقل می‌کنند. از نکا تا تهران، پنج مرکز انتقال نفت، در اجرای طرح سواپ مشارکت دارند.
نفت خام دریافت شده از کشورهای حاشیه دریای خزر در پالایشگاه‌های تهران و تبریز مصرف خواهد شد.
توقف طرح سواپ در سال 2010
آخرین محموله نفت پیش از توقف این طرح در سال 2010 در پایانه نکا تخلیه شد.
تا پیش از توقف طرح سواپ، میزان انتقال نفت کشورهای حاشیه دریای خزر به روزانه 120 تا 240 هزار بشکه رسیده بود.
در دوران توقف اجرای طرح سواپ برای جلوگیری از فرسودگی و تخریب خط لوله، نفت خام را از سمت پالایشگاه تهران به خط لوله تزریق می‌کردند که این نفت خام تا نکا انتقال می‌یافت و دوباره به سمت تهران بازگردانده می‌شد.
در زمان توقف عملیات سواپ، هر 2 ماه یک بار عملیات پیگرانی (عیب یابی و کنترل) این خط انجام می‌شود.
ایرنا