سرانجام با اجرای بخشنامه جدید بانک مرکزی، از تاریخ بیستم شهریورماه، فروش ارز مسافرتی با نرخ مبادله‌ای از مجموعه مقررات ارزی حذف و فروش آن با نرخ بازار آزاد تصویب شد، اقدامی که بنا به گزارش بانک مرکزی، با هدف شفاف‌سازی، ثبات مقررات، رفع ابهامات، هماهنگی و همخوانی با قوانین و مقررات بالادستی و تسهیل خدمات ارزی به مشتریان بانک‌ها انجام شده است.
در این میان، برخی کارشناسان، ارزان شدن نفت و کاهش درآمدهای ارزی را دلیل این بخشنامه می‌دانند و برخی دیگر گام‌های دولت برای رسیدن به هدف تک نرخی شدن ارز را پیش زمینه تصویب این دستور العمل عنوان می‌کنند.
در این گزارش برآنیم تا پیامدهای مثبت و منفی کاهش نرخ ارز و گمانه زنی‌ها در این مورد را بررسی کنیم.
تاریخچه ظهور ارز مسافرتی
پیش از این، مسافران ایرانی بالای دوازده سال که قصد خروج از کشور از راه‌های هوایی، زمینی، ریلی و دریایی داشتند، می‌توانستند برای یک بار در طول سال، با ارایه گذرنامه معتبر جمهوری اسلامی ایران، بلیط مسافرت، ویزای کشور مقصد (در خصوص کشورهایی که نیاز به اخذ ویزا دارند) و تعهد کتبی مسافر مبنی بر خرید ارز مسافرتی فقط از یک منبع، حداکثر 300 دلار آمریکا را دریافت کنند.
روندی که به دلیل سخت و طاقت فرسا بودن تشریفات مراحل دریافت ارز، بسیاری از مسافران را از قرارگرفتن در مسیر دریافت حواله و مراجعه به شعبه فرودگاه پشیمان می‌کرد تا آن جا که نسبت به حذف ارز مسافرتی اعتراضی نکردند.
کارشناسان یکی دیگر از دلایل بی تفاوتی مسافران نسبت به این حذف را، اختلاف قیمتی اندک میان ارز مسافرتی با ارز بازار آزاد، عنوان می کنند که برای مسافرانی که قصد سفر به خارج از کشور با هزینه‌های کلان آن را دارند عدد قابل توجهی نیست اما برای دولت که سالانه شاهد چندین میلیون مسافر خارج از کشور است، مبلغ چشمگیری است.
حذف ارز مسافرتی و قوت گرفتن احتمال تک نرخی شدن ارز
تک نرخی شدن ارز یکی از وعده‌های دولت یازدهم به ریاست حسن روحانی بود که در طول چهارسال گذشته دستیابی به آن ممکن نشد . اکنون، بانک مرکزی در دولت دوازدهم، قصد دارد در راستای حذف ارز مسافرتی و حذف تدریجی کالاها و اقلام مشمول ارز مبادله ای، این آرزوی برجای مانده از دولت یازدهم را به منصه ظهور برساند تا زمینه برای یکسان‌سازی نرخ ارز فراهم شود.
بر همین اساس، «غلامعلی کامیاب» معاون بین‌الملل بانک مرکزی از دستیابی به یکسان سازی نرخ ارز تا پایان سال‌جاری خبر داد و گفت: توقف فروش ارز مسافرتی در جهت اجرای یکسان‌سازی ارزی است.
«کامران ندری» معاون پژوهشکده پولی و بانکی هم شرایط ایجاد شده را فرصت مناسبی برای تک نرخی شدن ارز عنوان کرد و تصریح کرد: مسافرانی که ارز را با نرخ مبادله‌ای خریداری می‌کردند اکنون باید به بازار آزاد مراجعه کرده و به این ترتیب برخی از تقاضای ارز به بازار بر می‌گردد و به تدریج اگر به همین ترتیب پیش برویم تک نرخی شدن ارز محقق خواهد شد. رسیدن به این هدف دست یافتنی است مشروط بر اینکه دولت بتواند با استفاده از اعتبارات و تسهیلاتی که از بانک‌های خارجی می‌گیرد، از افزایش جهشی نرخ ارز جلوگیری کرده تا منجر به افزایش تورم نشود.
در این میان، «سید رضی حاجی آقا میری» عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران دراظهاراتی باور حذف ارز مسافرتی در جهت یکسان سازی نرخ ارز را رد کرد و گفت: بالاخره دولت به این فکر می‌کند که این ارزی که در اختیار دارد و در اقتصاد کشور توسط مسافر و وارکننده خرج میشود، محدود است؛ بنابراین تصمیم دارد در جاهایی مثل عرضه ارز مسافرتی جلوی آن را بگیرد. این دستورالعمل به هر دلیلی صادر شده باشد در بازار تاثیرگذار است و قیمت ارز بالا می‌رود.
گمانه زنی افزایش نرخ ارز با حذف مسافرتی آن
درپی دستورالعمل بانک مرکزی مبنی بر حذف ارز دولتی، احتمال افزایش نرخ ارز در بازار آزاد بیشتر شد چرا که با حذف ارز مسافرتی، رفع نیاز ارزی مسافران به صرافی‌ها منتقل می شود و همین امر می تواند افزایش قیمت ارز را به دنبال داشته باشد. اما با بررسی قیمت ارز در روزهای اخیر نه تنها قیمت آن افزایش پیدا نکرده بلکه چند ریالی کاهش قیمت هم مشاهده میشود.
موضوعی که «اصغر سمیعی» از فعالان بازار ارز و رییس اسبق کانون صرافان ایران با تاکید بر اینکه این مساله ارتباطی به افزایش تقاضا ندارد، اظهار داشت: تقاضا برای ارز زیاد نشده، بلکه از بخشی به بخش دیگری منتقل شده است و حتی شاید چون متقاضی باید بهای بیشتری برای تهیه ارز بپردازد تا حدودی در مصرف ارز احتیاط بیشتری کند.
وی ادامه داد: در این رویه حذف ارز مسافرتی نمی‌تواند دلیل افزایش نرخ ارز باشد و اگر قیمت ارز بالا برود دلایل دیگری دارد که می‌توان به تفاوت نرخ تورم داخلی و خارجی، نرخ بهره و نرخ بیکاری در کشورهای مختلف اشاره کرد.
با وجود تمام پیامدهای ذکر شده، گمان می رود عزم دولت دوازدهم برای اجرای یکسان‌سازی نرخ ارز بیش از پیش جمع شده وگام‌های آهسته و اصولی برای دستیابی به این هدف در دستور کار دولت و بانک مرکزی قرار گرفته است. گام‌هایی با برنامه ریزی مناسب تا از تکرار آنچه موجب شکست دولت‌های پیشین شد، جلوگیری شود.
شایان ذکر است، شرکت کنندگان در گردهمایی بزرگ اربعین حسینی، همانند سال های پیشین، می‌توانند با ارایه گذرنامه و بلیط مسافرت به عتبات عالیات از ارز مسافرتی به میزان حداکثر 200 دلار بهره مند شوند؛ موضوعی که بانک مرکزی با هدف رفاه حال شرکت کنندگان در نظر گرفته است.
ایرنا