لازم به ذکر است که ایرلند اولین کشوری بود که از سال 2005 برنامه حذف چک را به اجرا درآورد. سایر کشورها به‌مرور زمان از چک الکترونیک استفاده کردند و بانکداری الکترونیک جایگزین بانکداری سنتی شد. موضوع ساماندهی وضعیت چک در ایران از سال۱۳۹۴ با طراحی سامانه ملی چکاوک موردتوجه بانک مرکزی قرار گرفت. در ادامه آن سامانه صیاد با هدف اعتبارسنجی یکپارچه، کنترل دقیق اهلیت متقاضی دسته‌چک پیش از صدور، استعلام وضعیت عملکرد صادرکننده چک توسط گیرنده آن، استانداردسازی ابعاد، جانمایی اقلام اطلاعاتی و ویژگی‌های امنیتی برگه‌چک توسط بانک مرکزی طراحی شده است. آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی می‌گوید: «چک‌های الکترونیکی جایگزین مناسبی برای چک‌های کاغذی در سامانه بانکداری کشور است. مزیت‌های فراوانی در راستای جایگزینی چک‌های الکترونیکی در سیستم نقل و انتقالات پول ایجاد خواهد شد. نقل و انتقالات پولی اگر به‌صورت الکترونیکی صورت گیرد، دقیق‌تر انجام و از اتلاف زمان نیز جلوگیری می‌شود.»
به‌تازگی از طرح صیاد یا همان طرح چک‌های الکترونیکی رونمایی شد. نظر شما در مورد وجود چک‌های الکترونیکی چیست؟
چک‌های الکترونیکی جایگزین مناسبی برای چک‌های کاغذی در سامانه بانکداری کشور است. مزیت‌های فراوانی در راستای جایگزینی چک‌های الکترونیکی در سیستم نقل و انتقالات پول ایجاد خواهد شد. نقل و انتقالات پولی اگر به‌صورت الکترونیکی صورت گیرد، دقیق‌تر انجام و از اتلاف زمان نیز جلوگیری می‌شود. موارد ذکرشده باعث صرفه‌جویی در بسیاری از هزینه‌های بانک و نیز فرد متقاضی می‌شود. الکترونیکی‌شدن چک‌ها در بحث محیط‌زیست نیز بی‌‌‌تاثیر نیست و در زمینه مصرف کاغذ صرفه‌جویی بزرگی حاصل خواهد شد. دو اتفاق مثبت در مورد چک می‌تواند رخ دهد. در زمینه قانون چک تغییراتی حاصل و مشخص شود در حال حاضر چه میزان چک در سیستم بانکی وجود دارد که زمان وصول آنها نرسیده است، زیرا چک یک سند عندالمطالبه است. سال‌هاست که موضوع بدون‌تاریخ‌بودن چک فراموش شده و مانند سفته و برات از آن استفاده می‌شود.
این مساله باعث سوءاستفاده در زمینه چک‌های بیمحل شده است؛ چک‌های الکترونیکی می‌تواند حل‌کننده این مشکل باشد و مشخص کند چه میزان چک در موعد نزدیک یا دیرتر صادر می‌شود. سیستم بانکی باید خودش را آماده کند تا در زمان سررسید موعد تاریخ چک‌ها خدمات لازم را ارائه کند. باید به این نکته اشاره کرد که چک کاغذی در اقتصاد کشور و در معاملات داخلی بسیار دست‌به‌دست می‌شود. در این راستا ثبت‌شدن چک‌ها به‌صورت الکترونیکی از جابهجایی زیاد چک‌ها و پاسکاری‌های بی‌مورد و بیش از اندازه آنها جلوگیری می‌کند. با وجود چک‌های الکترونیکی در بازار سوءاستفاده از چک کاهش می‌یابد و جعل امضا و دستکاری در تاریخ چک‌ها امکانپذیر نخواهد بود. چک‌های الکترونیکی جرایمی را که با چک کاغذی صورت می‌گرفت، از بین می‌برد و مسلما قوانین جدیدی را در این زمینه به‌همراه دارد.
آیا بانکداری الکترونیکی در ایران موفق عمل کرده است؟
تنها ارگانی که می‌تواند در ایران ادعای به‌‌روز بودن داشته باشد و با جرات بیان کند از تجارت الکترونیک استفاده می‌کند، سیستم بانکی کشور است. بانکداری الکترونیک در سایر نقاط دنیا و از جمله ایران به‌خوبی پیش می‌رود. با بانکداری الکترونیکی خطاها کاهش یافته و ارسال‌ها و نقل و انتقالات پولی سریع‌تر اتفاق می‌افتد. ناگفته نماند گردش پول نیز سریع‌تر و بهتر رخ می‌دهد. دولت الکترونیک باعث شده رقابت بین بانک‌ها ایجاد شود و خدمات بانک‌ها در این زمینه روز‌به‌روز افزایش یابد. امنیت سیستم بانکی در مورد دولت الکترونیک باید بادقت بررسی شود تا اختلاس و سوءاستفاده اتفاق نیفتد، چرا که بانکداری الکترونیکی زمینه خوبی برای اختلاس است.
چک‌های الکترونیکی چه تاثیری در حل معضل بدحسابی مشتریان بانک‌ها دارد؟
وقتی به‌صورت سنتی از چک استفاده می‌شود، هیچ‌ضمانتی برای خوش‌حسابی صادرکننده و دریافت‌کننده چک وجود ندارد. چک‌های بیمحل و دست‌به‌دست‌شدن آنها ممکن است حتی چندین‌نفر را درگیر مشکل کند. با ایجاد چک‌های الکترونیکی هر کسی نمی‌تواند برای صدور چک وارد عمل شود و اعتبارسنجی مشتری صاحب‌حساب از ابتدا صورت می‌گیرد. در این راستا می‌توان از راستی‌آزمایی استفاده کرد. قطعا کسی که چک را استفاده می‌کند، فرد مطمئنی است و چک متعلق به خود شخص موردنظر است. همچنین الکترونیکی‌شدن می‌تواند از گم‌شدن چک‌ها نیز جلوگیری کنند. احتمال ردوبدل‌شدن یک چک بین چندین شخص در این سیستم وجود ندارد.
حضور چک‌های الکترونیکی در بازار و اقتصاد ایران چه تاثیری دارد؟
چک الکترونیکی می‌تواند نقش بسزایی روی اقتصاد کشور و جابهجایی پول داشته باشد. در این راستا از جعل امضا، تغییر تاریخ، دست‌به‌دست‌شدن بیش از حد و نیز از صدور چک‌های بیمحل جلوگیری می‌شود و شهروندان با اطمینان بیشتری می‌توانند فعالیت کنند. چک‌های الکترونیکی نه‌تنها روند صدور دسته چک را برای مردم تسهیل می‌کند، بلکه درمورد صحت چک‌های صادرشده و امنیت آن به مردم اطمینان خاطر می‌دهد. امید است با جایگزینی چک‌های الکترونیکی وضعیت سیستم بانکداری کشور بهبود یابد.
آرمان