در ابتدای مهر، نگرانی‌ها از تصمیم ترامپ درباره برجام موجب افزایش ریسک‌گریزی فعالان بازارها شد. بر این اساس، دلار در مسیر صعودی و بورس در جهت نزولی حرکت کرد. این در حالی بود که در هفته پایانی با فروکش هیجانات، بازارها مجددا بر مدار آرامش قرار گرفتند. به این ترتیب، نرخ دلار همگام با عرضه و تقاضای واقعی با رشد 2/9 درصدی در کل ماه بالای چهار هزار تومان تثبیت شد و شاخص بورس 0/8 درصد افزایش یافت.
پرونده بورس تهران در هفتمین ماه از سال‌جاری روز گذشته در شرایطی بسته شد که نماگر این بازار توانست با رشد 0/8 درصدی چهارمین ماه متوالی مثبت بورس را رقم بزند. به این ترتیب بورس تهران با ثبت بازدهی ۱۲ درصدی در هفت ماه نخست سال، عنوان پربازده ترین بازار سرمایه‌گذاری کشور را به خود اختصاص داده است (بازار پول در این بازه زمانی با بازدهی 8/75 درصدی مواجه بوده است).
معاملات بورس تهران در مهرماه سال‌جاری پس از رشد خیره‌کننده قیمت‌ها در تابستان، نسبتا ضعیف آغاز شد به‌طوری که سه هفته ابتدایی مهرماه با افت شاخص‌کل و یک کانال‌شکنی در مسیر نزولی به پایان رسید. با این حال بورس در چهارمین هفته درصدد جبران افت‌های پیشین خود برآمد.درادامه نیز به دنبال انتشار گزارش‌های مثبت عملکرد شش ماهه شرکت‌ها به‌خصوص در گروه فلزی -معدنی و همچنین تحت‌تاثیر سیگنال‌های مثبت از سوی بازارهای جهانی در اواسط هفته با جهش چشمگیر خود سقف ۴۵ ماهه شاخص کل را شکست و یک پایان متفاوت را در اذهان فعالان تالار شیشه‌ای ثبت کرد.
دو چهره متفاوت بورس در مهرماه
همانطور که اشاره شد ماه گذشته معامله‌گران شاهد دو چهره متفاوت از بورس تهران بودند.پس از ثبت بازدهی خیره‌کننده ۹ درصدی بورس در تابستان، بسیاری از کارشناسان و فعالان تالار شیشه‌ای در انتظار ادامه رشد قیمت‌ها در اولین ماه پاییز بودند.این انتظار ریشه در چند عامل داشت.معاملات پاییز بازار سهام در شرایطی آغاز شد که کاهش نرخ سود بانکی اجرایی شده بود.قیمت فلزات در بازارهای جهانی در سطوح مناسبی قرار داشت. قیمت سهام طی معاملات شهریور ماه تا حدوی تعدیل شده بود. نرخ ارز در مسیر افزایشی حرکت می‌کرد و ارزش معاملات نیز در پایان شهریور ماه افزایش مناسبی را شاهد بود. این موارد پیش‌بینی مثبتی از آینده معاملات بورس در مهرماه را نزد فعالان تالار شیشه‌ای قرار داده بود.با این حال بورس تهران در سه هفته ابتدایی ماه گذشته کم‌نوسان بود و نتواست مطابق انتظارات ظاهر شود.این موضوع ریشه در عوامل متعددی داشت که در ادامه به تفصیل تشریح می‌شوند.
چرایی روند معاملات سهام در ماه گذشته
افزایش نااطمینانی سیاسی درخصوص نحوه واکنش رئیس‌جمهوری آمریکا به موضوع پایبندی ایران به برجام یکی از عواملی بود که مانع از رشد قیمت سهام در معاملات اوایل ماه گذشته شد و فضایی احتیاطی توام با نوسانات اندک قیمت‌ها و افت ارزش معاملات را در پی داشت. علاوه بر این، تعطیلات بازارهای چین باعث‌شد تا نوسان قیمت مواد خام تا قبل از هفته پایانی مهر ماه محدود باشد. این امر نیز نقش عامل حمایتی سیگنال‌های جهانی از معاملات بورس را کمرنگ کرد.علاوه بر این انتظار سهامداران برای انتشار گزارش‌های ۶ ماهه به احتیاط معامله‌گران دامن زد. به این ترتیب فضای احتیاط و انتظار تا پایان هفته سوم مهرماه در بازار سهام غالب شد. پس از آن نگاه‌ها به جهت‌گیری نهایی کاخ سفید در قبال برجام معطوف شد.ترامپ مطابق پیش‌بینی‌ها در شامگاه جمعه ۲۱ مهرماه پایبندی ایران به برجام را تایید نکرد تا بورس از این منظر همچنان با نااطمینانی مواجه باشد. با این حال بورس به‌طور غیرمنتظره‌ای به اظهارات ترامپ واکنش معکوس نشان داد.
این امر ناشی ازحمایت‌های کشورهای اروپایی از برجام و همچنین موضع‌گیری منطقی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران بود. به دنبال حمایت‌های بین‌المللی هیجان‌های ناشی از این موضوع در بورس تهران تا حد زیادی فروکش کرد.علاوه بر این با توجه به تجربه قدیمی در بازارسهام مبنی بر واکنش قبل از اتفاق، هیجان سیاسی در مورد برجام پیش از اعلام نظر رسمی ترامپ تا حدی فروکش کرده بود. در مجموع پس از اعلام نظر ترامپ و رد پایبندی ایران به برجام، معاملات هفته پایانی مهرماه با رشد چشمگیر شاخص سهام آغاز شد. در ادامه با بازگشایی بازارهای جهانی در روز دوشنبه و رشد چشمگیر قیمت فلزات حلقه حمایت‌ها از بورس تهران تکمیل شد و در نهایت هفته پایانی با رشد 1/2 درصدی شاخص کل به پایان رسید. در پایان همین هفته بود که گزارش‌های عملکرد شش ماهه شرکت‌ها در گروه فلزی- معدنی منتشر شد.این گزارش‌ها که از تعدیل مثبت چشمگیر چند شرکت مهم و اثرگذار گروه فلز(همچون «فولاد»، «هرمز» و «فملی») حکایت داشت، به تقاضای چشمگیر سهام این گروه در دو روز پایانی ماه منجر شد.به این ترتیب شاخص کل پس از ۴۵ ماه از کانال ۸۶ هزار واحدی عبور کرد. عبور از این کانال حالا امیدواری‌ها برای رسیدن به قله‌ای که شاخص کل پیش از این در نیمه دوم دی ۹۲ در آن قرار داشت، افزایش یافته است.
جولان حقوقی‌ها در معاملات مهر
بررسی عملکرد دو دسته از معامله‌گران حقیقی و حقوقی در ماه گذشته نشان می‌دهد که مشارکت سهامداران حقیقی در مهرماه نسبت به نیمه نخست سال افزایش یافته است. در حالی که این معامله‌گران در ۶ ماه ابتدایی سال حدودا ۵۸ درصد در خرید سهام مشارکت داشتند، فعالیت آنها در ماه گذشته در سمت خرید با افزایش ۲واحد درصدی به ۶۰ درصد رسید. این درحالی است که تغییر مالکیت در این ماه به نفع سهامداران حقوقی رقم خورد. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد در اردیبهشت و خرداد سال جاری حقیقی‌ها از معاملات بورس تهران خارج شده‌اند، در تابستان اما توجه سرمایه‌گذاران حقیقی یک بار دیگر به بورس جلب شد و شاهد ورود دوباره این معامله‌گران بودیم. در نهایت اما برآیند تغییر مالکیت در نتیجه این ورود و خروج‌ها در نیمه نخست سال صفر شد. حال در هفتمین ماه از سال جاری تغییر مالکیت ۱۳۶ میلیارد تومانی به نفع حقوقی‌ها به ثبت رسیده است. در این میان اگر ارزش معاملات «کاوه» در روز عرضه اولیه حذف شود، خرید حقوقی‌ها حدود ۱۹۵ میلیارد تومان خواهد بود. این موضوع نشان‌دهنده فعالیت چشمگیر این معامله‌گران طی معاملات مهرماه بوده است. این امر تحت تاثیر دو عامل شکل گرفته است. اول آنکه این معامله‌گران از تعدیل قیمتی که در روزهای پایانی شهریور ماه صورت گرفت، بهره بردند. دوم آنکه این معامله‌گران در سه هفته نخست ماه گذشته همزمان با فضای منفی بازار در نقش حمایت‌کننده حضور فعالی داشته‌اند.
نتایج رقابت ماهانه ۴ بازار
بورس تهران در مهرماه با کسب بازدهی 0/8 درصدی قعر جدول بازدهی بازارهای سرمایه‌گذاری کشور قرار گرفت. رتبه نخست جدول بازدهی بازارهای سرمایه‌گذاری به بازار سکه اختصاص داشت. در مهرماه رشد بیش از ۵ درصدی قیمت سکه رقم خورد. قیمت هر سکه طرح جدید که در پایان شهریور ماه حدود یک میلیون و ۲۳۴ هزار تومان بود، در پایان مهرماه به یک میلیون و ۲۹۶ هزار تومان رسید. به این ترتیب بازدهی بازار سکه از ابتدای سال جاری بیش از 6/8 درصد ثبت شد. به نظر میرسد بیش‌واکنشی به رشد دلار موجب افزایش قیمت سکه شده است.
در بازار ارز، نرخ هر دلار آمریکا با افزایش 2/9 درصدی طی مهرماه به ۴۰۱۳ تومان رسید تا بازدهی این بازار از ابتدای سال به 6/9 درصد برسد. در روزهای ابتدایی ماه رشد تدریجی تقاضا نرخ دلار را بالاتر از سطح ۳۹۰۰ تومانی قرار داد. در ادامه پیش از اظهارات رسمی ترامپ در مورد برجام، با تشدید روند صعودی، دلار تا سقف ۴۰۵۰ نیز رشد کرد. در ادامه اما با فروکش کردن هیجانات ناشی از نگرانی‌های برجام و همچنین افزایش عرضه از سوی صرافی‌ها، قیمت دلار به سطح ۴ هزار تومان نزدیک شد. در صورت عدم مداخله در سمت عرضه دلار، نزدیک شدن به پایان سال ۲۰۱۷، رشد تقاضای ارز تجاری و رشد تقاضای اربعین از تداوم افزایش دلار حمایت می‌کنند.
بازدهی بازار پول نیز(طی ماه گذشته با احتساب نرخ سود بانکی ۱۵ درصدی) حدود 1/25 درصد بوده است. در مجموع بازار سهام با ثبت بازدهی ۱۲ درصدی از ابتدای سال پربازده‌ترین بازار سرمایه‌گذاری کشور در هفت ماه نخست سال بوده است. پس از بازار سهام، بازار پول با ثبت بازدهی 8/75 درصدی رتبه دوم پربازده‌ترین بازار سرمایه‌گذاری از ابتدای سال تاکنون را به خود اختصاص داده است.
چالش‌های بورس در رسیدن به قله
شاخص کل بورس تهران که در ابتدای ماه گذشته در سطح ۸۵ هزار و ۸۳۲ واحدی قرار داشت، در پایان معاملات روز گذشته و در آخرین روز معاملات این ماه در سطح ۸۶ هزار و ۴۸۰ واحدی به کار خود پایان داد.در شرایطی که شاخص تنها ۳ هزار واحد تا رسیدن به قله تاریخی خود دارد، به‌نظر میرسد روند آتی قیمت‌ها حالا مهم‌ترین سوال پیش‌روی معامله‌گران است.
همانطور که در گزارش پیشین گفته شد، ۴ محرک می‌تواند سکوی پرتاب بورس به قله باشد. نخستین موضوع، ورود پول‌های تازه به بازار سهام است.این امر البته مستلزم اعتماد‌سازی در بورس تهران است. این اعتماد در شرایط فعلی می‌تواند با رصد گزارش عملکرد مناسب شرکت‌ها از سوی سهامداران جلب شود.بخش دیگر آن نیز به آینده برجام بستگی دارد. در این میان کنگره در تایید یا رد گزارش رئیس‌جمهوری آمریکا نقش مهمی ایفا خواهد کرد. به هر ترتیب باید دید کنگره آمریکا و همچنین دیگر کشورهای درگیر در این توافق نامه بین‌المللی چه موضعی در قبال برجام اتخاذ می‌کنند. هر چند هیجان این موضوع در بورس تهران فروکش کرده است، اما به‌طور قطع مسیر نهایی آن به دقت از سوی سهامداران ارزیابی می‌شود و نقش مهمی در تصمیم‌گیری آنها در معاملات سهام ایفا خواهد کرد. از سوی دیگر نوسانات بازار ارز عامل دیگری است که می‌تواند به شاخص سهام در فتح قله تاریخی کمک کند. بازار ارز در پاییز با افزایش تقاضای فصلی مربوط به سفر و همچنین تسویه حساب‌های پایان سال میلادی همراه است. در این شرایط اگر سرکوب تقاضا صورت نگیرد و نرخ دلار به‌صورت واقعی و متناسب با عرضه و تقاضا نوسان کند، می‌توان به بهبود عملکرد بخش اعظمی از شرکت‌های فعال در بورس تهران امیدوار بود.
سومین محرک نیز به آینده بازار جهانی برمی‌گردد. جایی که روند شاخص دلار جهانی و سیاست‌های چین می‌توانند وضعیت قیمت‌ها در این بازارها را تحت تاثیر قرار دهند. چین مدت‌هاست برنامه‌های کنترل آلودگی را در نظر داشته است. بر همین اساس قرار است با اعمال محدودیت‌هایی در تولید محصولاتی نظیر فولاد و آلومینیوم در مسیر عملی شدن برنامه خود (کنترل آلودگی) گام بردارد. این امر با فشار بر سمت عرضه افزایش قیمت‌ها در بازارهای جهانی را به دنبال خواهد داشت. با این حال افزایش شاخص دلار عامل فشار بر بازارهای جهانی خواهد بود. در این باره احتمال افزایش نرخ بهره آمریکا و تغییر رئیس فدرال رزرو، کاهش مالیات در آمریکا و همچنین کاهش نرخ ارزهای دیگر مواردی هستند که می‌توانند شاخص دلار را تقویت کنند. در نهایت باید دید برآیند این موارد چه مسیری را برای بازار جهانی و به تبع آن شرکت‌های کالا محور بورس تهران رقم می‌زند. کاهش نرخ سود نیز چهارمین محرکی است که می‌تواند ورود پول‌های جدید به بورس تهران را به دنبال داشته باشد.
استقبال از تازه‌واردها
ماه گذشته، در مجموع بیش از ۱۰ میلیارد و ۷۵۴ میلیون سهم به ارزش بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان در یک میلیون و ۳۷۰ هزار دفعه معامله شدند (اثر معاملات بلوکی حذف شده است). بررسی «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد متوسط حجم و ارزش معاملات روزانه در این مدت به ترتیب ۵۳۸میلیون سهم و ۱۲۳ میلیارد تومان بوده است که نسبت به شهریورماه به ترتیب ۹ و ۲ درصد رشد نشان می‌دهد. در جریان معاملات این ماه سومین عرضه اولیه در سال ۹۶ انجام شد. به این ترتیب ۳۵۰ میلیون سهم معادل ۵ درصد از سهام شرکت فولاد کاوه جنوب کیش (۲۶ مهرماه) به شیوه ثبت سفارش برای کشف قیمت عرضه اولیه شد و اقبال چشمگیر سهامداران را به دنبال داشت. پیش از آن سهام دو شرکت چدن سازان و داده گستر عصر نوین در روزهای پایانی شهریور ماه عرضه شده بود. این دو نماد در روزهای نخست مهرماه در معرض توجه سهامداران قرار گرفت. به‌طوری که در برخی روزهای معاملاتی تا ۵۰ درصد ارزش داد و ستدهای کل بورس به این دو نماد اختصاص می‌یافت.
مروری بر روند صنایع بورسی در ماه گذشته
بررسی روند صنایع مختلف بورسی طی معاملات ماه گذشته حاکی از افت شاخص بیشتر صنایع بورسی است. طی معاملات ماه گذشته شاخص ۹ صنعت با رشد مواجه شدند، ۲۷ صنعت نیز با ریزش شاخص به کار خود پایان دادند. در صدر صنایع با بیشترین رشد شاخص گروه اطلاعات و ارتباطات، مخابرات، فلزات اساسی و فرآورده‌های نفتی قرار داشتند. در مقابل گروه محصولات چوبی، انتشار و خودرو بیشترین زیان را به سهامداران خود تحمیل کردند. در گروه خودرویی ماه گذشته تحت تاثیر اخبار پیرامون برجام و هراس از ریسک‌های سیاسی شاهد فشار فروش معامله‌گران بودیم. ضمن آنکه سهامداران نسبت به کف‌های قیمتی سهام زیر مجموعه این گروه و همچنین اخبار قراردادهای تازه واکنش چندانی نشان ندادند. در گروه فلزات اساسی به دنبال تعدیل‌های مثبت سودآوری پی‌در‌پی در بیشتر نمادهای زیر مجموعه شاهد اقبال مناسب سهامداران بودیم. این موضوع، شاخص گروه فلزات اساسی را با رشد بیش از ۵ درصدی در رتبه سوم جدول صنایع پربازده بورسی قرار داد. گروه پالایشی نیز تحت تاثیر افزایش بهای نفت و رسیدن قیمت آن به سقف ۲۶ماهه مورد توجه سهامداران قرار گرفت. از طرفی افزایش نرخ ارز مبادله‌ای امیدواری‌ها به افزایش حاشیه سود این شرکت‌ها را افزایش داد. بر همین اساس نیز انتظارات مثبت از گزارش‌های مناسب عملکرد این شرکت‌ها در بازار منعکس شد. این موارد زمینه افزایش 4/6 درصدی شاخص گروه پالایشی را فراهم کرد.
ٔدنیای اقتصاد