این در حالی است که ایران به‌رغم اینکه طبق آمار منتشرشده سالانه ۲۰میلیون تن زباله و پسماند در آن تولید میشود، نتوانسته است جایگاه خوبی را در این صنعت پولساز برای خود پیدا کند. این است که حجم بالای زباله تولیدی در ایران به جای ایجاد فرصتی طلایی، به تهدیدی برای محیط زیست کشور تبدیل شده است. به‌نظر می‌رسد شهرداری‌ها به جای اتکا به درآمدهای ناپایدار که عمدتا حاصل تراکم‌فروشی در سطح شهر است، بهتر است به بازیافت زباله به‌عنوان یک روش جدید برای درآمدزایی روی بیاورند و از این طریق به محیط زیست کشور کمک کنند.
کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته بیشترین و بالاترین نرخ تولید زباله و ضایعات صنعتی را به خود اختصاص داده‌اند. علت این موضوع به بالابودن میزان تولید و مصرف در این کشور‌ها برمی‌گردد، اما آنچه اهمیت دارد این است که این کشور‌ها توانسته‌اند به فرهنگ مدیریت و بازیافت زباله دست پیدا کنند و از این طریق درآمد هنگفتی را نصیب کشورهای خود سازند. طبق آمارهای منتشرشده، روزانه بیش از 3/5میلیون تن زباله در جهان تولید میشود که دراین میان، متوسط سرانه تولید روزانه زباله در ایران 710گرم است. همچنین، میزان تولید روزانه زباله در تهران به ازای هر نفر 790گرم است؛ یعنی روزانه بیش از 50هزار تن و سالانه حدود 20میلیون تن زباله و پسماند در کشور تولید میشود که 80درصد آن در شهرهاست. براساس اطلاعات موجود، با اینکه متوسط جهانی بازیافت زباله رقمی در حدود 70درصد است، این رقم در ایران تنها 20درصد بوده و این مطلب بدان معناست که سالانه 16میلیون تن زباله در کشور در زیر خاک دفن و در این بین، تنها دو‌درصد دفن‌ها طبق اصول بهداشتی انجام میشود. طبق آمارهای جهانی، در استرالیا با توجه به شرایط زمین ۷۰درصد پسماند دفن و ۳۰درصد به‌صورت بازیافت، در ایتالیا ۵۴درصد دفن، ۱۲درصد بازیافت و ۳۳درصد کمپوست، در ژاپن تنها سه‌درصد دفن، ۱۷درصد بازیافت مواد و ۷۴درصد بازیافت انرژی، در سوئیس یک‌درصد دفن، ۳۳درصد بازیافت مواد، ۵۰درصد بازیافت انرژی و ۱۶درصد کمپوست، در آمریکا ۵۴درصد دفن، ۲۴درصد بازیافت مواد، ۱۴درصد بازیافت انرژی و هشت‌درصد بازیافت کمپوست صورت می‌گیرد.
صنعتی پولساز با طلای کثیف
می‌توان از صنعت بازیافت به‌عنوان یکی از صنایع پولساز در دنیا نام برد که کشورهای پیشرفته با آگاهی از این موضوع درصد قابل‌توجهی از زباله‌ها و ضایعات دورریختنی خود را با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و مدرن و از زباله‌های عادی چون پلاستیک، فلز و ... و زباله‌های الکترونیکی مانند تلفن همراه و امثالهم بازیافت کرده و مجدد مورد استفاده قرار می‌دهند. به تعبیری، این کشور‌ها به زباله‌های دورریختنی نگاهی اقتصادی داشته و در پی کسب درآمد از آن هستند. درواقع درآمدزایی کشور‌ها از این صنعت به‌اندازه‌ای بالاست که تعدادی از کشور‌ها دست به واردات زباله می‌زنند تا آنها را بازیافت کرده و به دیگر کشور‌ها صادر کنند. برای‌مثال سی سال است که کشور چین بیش از هر کشور دیگری به بازیافت کالاهایی چون بطری‌های پلاستیکی، جعبه‌های مقوایی و کامپیوتر‌های قدیمی اقدام می‌کند و به بزرگ‌ترین واردکننده زباله در جهان تبدیل شده است. طبق برخی آمار منتشرشده، ارزش بازیافت زباله در چین 40میلیارد دلار است، درواقع باتوجه به جعیت بالای چین، طبیعی است که حجم بالایی از زباله در این کشور تولید شود و بنابراین بازیافت امری اجتناب‌ناپذیر تلقی میشود. آنچه مهم است، این است که چینی‌ها تنها به بازیافت زباله‌های تولیدی خود اقدام نمی‌کنند، بلکه دست به واردات زباله زده و بدین ترتیب درآمد خوبی را نصیب کشور خود کرده‌اند. آنچه اهمیت این صنعت را بیش از پیش آشکار می‌سازد، این است که خروجی چین در بازیافت زباله بسیار چشمگیر و قابل ملاحظه است. درواقع، منطقه زباله‌های الکترونیکی چین 20 تن طلا در سال از لوازم الکترونیکی قدیمی استخراج می‌کرد که این میزان تقریبا برابر با 10درصد از استخراج طلای از معادن آمریکا است. البته کشور چین در تازه‌ترین اقدام خود به سازمان تجارت جهانی اعلام کرده که در پی ممنوع‌کردن واردات انواع زباله‌های قابل بازیافت است. براین اساس، شرکت‌ها در سراسر جهان که پیش از این زباله‌های خود را به منظور بازیافت به این کشور می‌فرستادند، به‌دنبال مقصد جدیدی برای زباله‌هایشان هستند. در این میان، از آنجایی که شرکت‌های ژاپنی به‌جد دنبال توسعه انواع فناوری‌هایی هستند که برای سالیان متمادی در کشور چین به کار گرفته می‌شد، می‌توان از آنها به‌عنوان مقصد بعدی زباله‌ها و ضایعات صنعتی کشورهای جهان نام برد. در این میان، شرکت میتسوبیشی بیش از 100میلیون دلار برای ایجاد کارخانه‌های تصفیه فلزات گران‌بها از قراضه‌های الکترونیکی سرمایه‌گذاری کرده است و در نظر دارد تا در آینده‌ای نزدیک تصفیه لیتیوم در باتری‌های خودرو را هم دنبال کند. میتسوبیشی فعلا بر توسعه این کارخانه در ژاپن تمرکز کرده است، اما قصد دارد که کارخانه‌ای در هلند تاسیس کند تا قراضه‌های الکترونیکی اروپا را که پیش از این بیشتر به چین می‌رفت، مدیریت کند. این کارخانه صرفا برای خلق پول ایجاد نمی‌شود، بلکه میتسوبیشی برای ایجاد این کارخانه‌ها هزینه می‌کند تا به کمبودهای آینده پاسخ دهد. البته تحقیق و سرمایه‌گذاری در این مورد نه با هزینه کم و نه در کوتاه‌مدت جواب نمی‌دهد. میتسوبیشی انتظار ندارد که اولین کارخانه را با آخرین ظرفیت حتی تا سال 2021 رونمایی کند، اما زمانی که چنین اتفاقی بیفتد، مواد خام از این کارخانه‌ها به سراسر جهان رفته و معامله میشود. سرمایه‌گذاری ژاپن در صنعت بازیافت این احتمال را به همراه دارد که مدال‌های طلا، برنز و نقره‌ای که در المپیک 2020 به کار گرفته میشود، نتیجه بازیافت قراضه‌های الکترونیکی مردم ژاپن باشند.
فرصت طلایی به تهدید بدل شد
برخی از اطلاعات منتشرشده از تولید سالانه 20میلیون تن زباله و پسماند در ایران خبر می‌دهند و این درحالی است که به‌دلیل نبود فرهنگ بازیافت زباله در کشور، تنها در حدود 20درصد از زباله تولیدی بازیافت میشود. درواقع در شرایطی که این امکان وجود دارد که ایران از طریق بازیافت زباله به درآمد خوبی دست پیدا کند، این فرصت طلایی به تهدیدی برای محیط زیست کشور تبدیل شده است. از آنجایی که 20میلیون تن زباله در سال قادر است تا 16میلیون مترمکعب آب را آلوده سازد، این امر می‌تواند به بحران جدی برای کشور تبدیل شود. در این راستا، سال 83 بود که قانون مدیریت پسماند در مجلس تصویب شد، اما متاسفانه در مقام اجرا به‌دلیل عدم‌تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مناسب نتوانست موفق عمل کند. شاید یکی از اقداماتی که باید طی سالیان گذشته برای بهره‌برداری از طلای کثیف صورت می‌گرفت، بازیافت زباله به جای تراکم‌فروشی توسط شهرداری‌ها بود. درواقع به‌نظر می‌رسد اداره شهر با استفاده از روش‌ها، سیاست‌ها و برنامه‌های گذشته و منسوخ دیگر امکانپذیر و البته کارساز نیست و در این میان خوب است که به جای اتکا به درآمدهای ناپایدار که عمدتا از طریق تراکم‌فروشی به دست می‌آید، به بازیافت زباله به‌عنوان یک صنعت درآمدزا توجه نشان داد.
آرمان