متاسفانه ایران در عرصه ساختمان‌سازی و نیز نظارت بر آن مشکلات زیادی دارد. نظارت نادرست بر ساختمان‌ها به‌ویژه در زمینه انبوه‌سازی و همچنین امضافروشی‌های رایج و نظارت‌های سرسر‌کی، تخریب‌های ساختمانی زیادی را در حوادثی چون زلزله ایجاد کرده است. بیت‌ا... ستاریان، کارشناس مسکن، در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: «ساختمان‌ها در استانداردهای مختلف دنیا به سه دسته تقسیم می‌شوند. این ساختمان‌ها شامل بادوام، کم‌دوام و بیدوام هستند. ساختمان‌هایی وجود دارند که برای زلزله‌هایی با شدت بالا طراحی شده و همچنین ساختمان‌هایی نیز هستند که با سیستم سنتی و تنها برای مقاومت در برابر یک زلزله طراحی شده‌اند. این ساختمان‌ها در برابر زلزله با ریشتر بالا نیز مقاوم هستند، اما برای زلزله دوم و سوم معلوم نیست مقاومت لازم را داشته باشد.»
نظر شما در زمینه استانداردسازی ساختمان‌ها در ایران چیست؟ آیا در ایران ساختمان‌های مقاومی در برابر خطرات احتمالی ساخته می‌شود؟
ساختمان‌ها در استانداردهای مختلف دنیا به سه دسته تقسیم می‌شوند. این ساختمان‌ها شامل بادوام، کم‌دوام و بیدوام هستند. ساختمان‌هایی وجود دارند که برای زلزله‌هایی با شدت بالا طراحی شده و همچنین ساختمان‌هایی نیز هستند که با سیستم سنتی و تنها برای مقاومت در برابر یک زلزله طراحی شده‌اند. این ساختمان‌ها در برابر زلزله با ریشتر بالا نیز مقاوم هستند، اما برای زلزله دوم و سوم معلوم نیست مقاومت لازم را داشته باشد. دسته‌ای دیگر از ساختمان‌های بادوام نیز وجود دارد که بسیار سبک هستند و طوری طراحی شده‌اند که برای زلزله‌های متعدد مقاومت بالاتری دارند. 65درصد ساختمان‌ها در ایران از نوع کم‌دوام و بیدوام است.
عمدتا ساختمان‌هایی کم‌دوام هستند که برای آنها سازه و اسکلت مهندسی‌ساز به کار رفته است. ساختمان‌های بیدوام نیز ساختمان‌هایی هستند که سازه ندارند و با آجر و گل و خشت ساخته شده‌اند. این ساختمان‌ها بیشتر شامل خانه‌های روستایی می‌شوند و ساختمان‌های ایران از نوع با دوام‌های سنتی‌ساز هستند. ساختمان بادوام سنتی‌ساز با روش‌های مهندسی و با مصالح سنتی ساخته شده‌اند و از نوع ساختمان‌های فوق‌سبک نیستند.
ساختمان‌های بادوام به دو دسته تقسیم می‌شوند. ساختمان‌هایی که با مصالح سنتی و سنگین ساخته شده‌اند و ساختمان‌هایی که با مصالح پیشرفته و مهندسی‌ساز و فوق‌سبک هستند. لازم به ذکر است، ساختمان‌های بادوام در ایران، تنها برای مقاومت در برابر یک زلزله ساخته شده است. 35درصد ساختمان‌هایی که به‌نظر بادوام هستند، در مناطق شهری قرار دارند، ولی سهم عمده ساختمان‌های ایران از نوع بیدوام است. از نظر زلزله، ساختمان‌های بیدوام در ایران حتی مهلت لازم را به ساکنان خود نمی‌دهند که از ساختمان خارج شوند و بلافاصله تخریب می‌شوند و از بین می‌روند.
نظارت‌های نادرست و نیز معضل امضافروشی چقدر می‌تواند در ساخت ساختمان‌های بی‌کیفیت سهیم باشد؟
ساختمان‌هایی هستند که به‌ظاهر با دوام و مهندسی‌سازند، اما احتمالا در آن نظارت کافی صورت نگرفته و حتی قابلیت لازم را در برابر زلزله محاسبه‌شده ندارند. سیستم امضافروشی یکی از عوامل اصلی ساخت این نوع ساختمان‌هاست. در ایران برای سازنده اهمیت ندارد چه نوع ساختمانی با چه میزان مقاومت می‌سازد، چرا که هرچه بسازد می‌تواند در بازار به فروش برساند. نبود نظارت دقیق و امضافروشی باعث شده برخی انبوه‌سازان تنها به فکر سود خود باشند و مطابق با استانداردها عمل نکنند. در ایران نظارت تشویقی وجود ندارد و نظارت پلیسی است.
در این شیوه مهندس بر سر ساختمان قیمت امضای خود را بالا می‌برد و سازنده نیز رغبتی برای نظارت اصولی ندارد، لذا با پرداخت قیمت مدنظر بحث نظارت را منتفی می‌کند. نظام تشویقی برای ساخت ساختمان مرغوب در ایران وجود ندارد و در تمام دنیا کنترل و نظارت پلیسی قابل خریدن است و در آن فساد ایجاد می‌شود. در سایر نقاط دنیا تشویق‌هایی که درزمینه رعایت استانداردسازی در ساختوساز ایجاد می‌شود، سازنده را راغب می‌کند تا طبق اصول استاندارد دست به ساختوساز بزند.
ایران در مقایسه با سایر نقاط دنیا در زمینه استانداردسازی ساختمان‌ها چقدر فاصله دارد؟
در زمینه مهندسی، ایران عقب‌تر از سایر علوم ساختوساز در دنیا نیست و از نظر نیروی انسانی نیز کمبودی ندارد. مشکل در این است که سازنده‌ای که در حال ساختوساز است بی‌اعتناست به اینکه مرغوب بسازد یا نامرغوب؛ چون تفاوتی ندارد ساختمان به چه شیوه‌ای ساخته شود و مشتری لازم در بازار عرضه وجود دارد. ناآگاهی مردم در زمینه ساختمان‌های استاندارد باعث می‌شود که مردم هرگونه ساختمانی را بخرند. در سایر نقاط دنیا خود سازنده حاضر نیست ساختمانی بی‌کیفیت بسازد، چون با ساخت ساختمان نامرغوب از بسیاری از مزایا محروم می‌شود و اگر ساختمان با کیفیت خوب ساخته شود، از تشویق‌های زیادی بهره‌مند می‌شود.
اگر ساختمان در سایر نقاط دنیا بد ساخته شود، مردم با آگاهی بالا آن را نمی‌خرند و فروشنده نمی‌تواند در بازار آن را ارائه کند. برای نمونه هیچ‌بانکی حاضر نیست به سازنده ساختمان بی‌کیفیت تسهیلات دهد و هیچ‌بیمه‌ای حاضر نیست ساختمان را بیمه کند. انسجام در تمام نهادهای سایر نقاط دنیا برای ساخت ساختمان‌های مرغوب به چشم می‌خورد.
آرمان