بر‌اساس معیارهای جهانی، پروژه‌های انتقال آب فقط با هدف تأمین نیازهای شرب اجرا می‌شوند؛ اما در ایران، شرکت مهاب قدس به‌عنوان مشاور این پروژه با تکیه به مطالعات شرکت عمران رفسنجان به‌عنوان پیمانکار، انتقال آب در مسیری به طول ٦٣٧ کیلومتر با هدف تأمین نیاز باغات پسته را اقتصادی اعلام می‌کند...
این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان آب و تجار (صرف‌نظر از اثرات مخرب محیط‌زیستی پروژه‌های انتقال آب)، هیچ محصول کشاورزی آن‌قدر سود ندارد که انتقال این ماده حیاتی، برای تولید آن به‌صرفه باشد.
پروژه انتقال آب سد ونک به رفسنجان در دولت اصلاحات با دستور رئیس این دولت، متوقف شده بود. اما با چراغ سبز سازمان حفاظت محیط زیست دولت دوازدهم، بار دیگر به جریان افتاده است. رضا اردکانیان، وزیر نیرو، بر مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع آب تأکید دارد و معتقد است: «باید طرح‌های آمایش آب‌محور، برای کشور تهیه شود». بنابراین پروژه انتقال آب سرشاخه‌های کارون به دشت رفسنجان، نخستین آزمون وزیر نیروی دولت دوازدهم است تا در مقابل اجرای پروژه‌ای بدون توجیه اقتصادی و طرح آمایشی مقاومت کند. به‌تازگی بحث اجرای پروژه انتقال آب از سرشاخه‌های کارون به دشت رفسنجان مطرح شده است. عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که مدعی است خودکفایی به قیمت ازدست‌رفتن منابع آب اقدامی نادرستی بوده است، به پروژه انتقال آب ونک به سولگان با هدف تأمین آب موردنیاز باغات پسته دشت رفسنجان چراغ سبز نشان داده است. در عین حال شائبه‌های سیاسی‌بودن این پروژه مطرح است و به گفته مهدی قمشی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، صد‌درصد این شائبه‌ها درست است؛ زیرا بحث اجرای این پروژه مدت‌هاست که پیگیری می‌شود. او به «شرق» می‌گوید: پروژه انتقال آب سرشاخه‌های کارون به دشت رفسنجان (ونک-سولگان) از دوره اول اصلاحات مطرح شد. اجرای این پروژه با دستور مستقیم رئیس دولت اصلاحات متوقف شد تا اینکه زمزمه‌های اجرای آن در اواخر دولت یازدهم به گوش رسید. قمشی ادامه می‌دهد: در اواخر سال ٩٥، مناقصه انتخاب پیمانکار پروژه برگزار شد؛ اما از‌آنجا‌که هدف پروژه تأمین آب کشاورزی بود و بررسی‌های وزارت نیرو نشان می‌داد که انتقال آب برای کشاورزی منطقی نبوده و به‌صرفه نیست، با دستور حمید چیت‌چیان، وزیر نیروی دولت یازدهم، این پروژه متوقف شد؛ اما به‌تازگی زمزمه‌هایی در زمینه اجرای مجدد پروژه به گوش می‌رسد.او تأکید می‌کند: نقش وزیر جدید نیرو در اجرای این پروژه بسیار مهم است. اردکانیان می‌تواند جلوی اجرای آن را بگیرد.
مرعشی، مدیر‌عامل شرکت عمران رفسنجان
شرکت عمران رفسنجان مجری پروژه انتقال آب ونک- سولگان است. مدیر عامل این شرکت سیدمحمد مرعشی است. برخی منابع آگاه می‌گویند که او برادرزاده حسین مرعشی، رئیس سازمان میراث فرهنگی دولت اصلاحات، است. بعدها محمدحسین مرعشی جایگزین وی شده است که می‌گویند نسبتی با مرعشی‌ها ندارد. نام شرکت مهاب قدس وابسته به آستان قدس رضوی در مناقصه اجرای پروژه انتقال آب سولگان به رفسنجان، به‌عنوان برنده اعلام شد. این شرکت در صفحه اصلی پرتال خود درباره مشخصات پروژه آورده است: «طرح انتقال آب از سولگان با هدف جبران بیلان منفی ذخایر آب‌های زیرزمینی و تأمین نیازهای کشاورزی، محدوده طرح (دشت رفسنجان) از منابع آب سطحی به میزان ٢٠٠ میلیون مترمکعب طراحی شده است. در مطالعات مالی با توجه به اینکه مؤسسه عمران رفسنجان به‌عنوان نماینده بهره‌برداران، سرمایه‌گذاری در طرح را بر عهده دارد، تحلیل مالی از دیدگاه آنها انجام شده است». در سایت شرکت مهاب قدس آمده است: «شاخص‌های مالی طرح از دیدگاه مؤسسه عمران رفسنجان با درنظرگرفتن قوانین و مقررات موجود بر‌اساس مبانی و مفروضات مالی و در شرایط تورمی (قیمت‌های جاری) با در‌نظر‌داشتن تأمین مالی از طریق فاینانس خارجی محاسبه شد. بررسی شاخص‌های مالی مربوط به بهره‌برداران در شرایط تورمی نشان می‌دهد که درآمد حال خالص بهره‌برداران در اثر اجرای طرح ١٠٤هزارو ٩٣٣ میلیارد ریال است. نسبت منفعت به هزینه نیز ٣١,١ است. دوره بازگشت سرمایه طرح از ابتدای دوره ساخت ١٦ سال محاسبه شده است. نرخ بازده داخلی طرح با احتساب ٣٠ سال عمر مفید معادل ٢٨ درصد است. با توجه به نرخ تنزیل در نظر گرفته‌شده برای پروژه (benchmark=١٨%) طرح از سودآوری بالایی برخوردار است». اگرچه پروژه ونک-سولگان مدت‌ها مسکوت مانده بود؛ اما در ٢١ مرداد سال ٩٣، نامه‌ای با امضای رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا، خطاب به صمدی، مدیر‌عامل آب منطقه‌ای چهارمحالوبختیاری، نوشته می‌شود. در این نامه ذکر شده است که در راستای اجرائی‌کردن مصوبه ٢٢٠٦٧.١٠٠ به تاریخ چهارم شهریور سال ٨١ به‌عنوان مؤسسه عمران رفسنجان و با توجه به مصوبه ٣٩٦ جلسه کمیته تخصیص آب، سالانه ٣٤٢.٢ میلیون مترمکعب آب با متوسط تأمین ٢٥٢.١ میلیون مترمکعب آب از سد مخزنی ونک-سولگان در استان چهارمحالوبختیاری به دشت خان‌میرزا و حوضه آبریز کویر در دره‌انجیر استان کرمان منتقل شود. بر اساس اطلاعات موجود در این نامه، بخشی از این آب صرف تأمین نیازهای آب شرب لردگان در استان چهارمحالوبختیاری خواهد شد. بخش دیگری از آن، کمبودهای طرح بهشت‌آباد به رفسنجان برای تأمین نیازهای شرب کرمان را جبران خواهد کرد، اما بخش اعظم آن؛ یعنی ١٧٥ میلیون مترمکعب آب در سال، صرف تعادل‌بخشی دشت رفسنجان و تأمین نیاز باغات کرمان خواهد شد. این نامه به امضای معاون وزیر نیرو رسیده است، اما هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای این وزارتخانه که مسئولیت برنامه‌ریزی در زمینه منابع آب کشور را برعهده دارد، از ارسال این نامه اظهار بی‌اطلاعی می‌کند.وی به «شرق» می‌گوید: اطلاعی از جزئیات این نامه ندارم، زیرا وزارت نیرو دفتر تخصیص دارد و ممکن است با نظر این دفتر، نامه نوشته شده باشد.فهمی با تأکید بر اینکه از جزئیات طرح انتقال آب اطلاع ندارد، اظهارنظر کارشناسی در این رابطه را نیز منوط به ملاحظه نامه ارسال‌شده از سوی معاون آب و آبفای وزارت نیرو می‌کند.وی درباره منطقی‌بودن انتقال آب برای کشاورزی، این‌گونه پاسخ می‌دهد: نظر کارشناسی من این است که انتقال آب برای کشاورزی به‌هیچ‌وجه به‌صلاح نیست. ضمن آنکه انتقال برای شرب - با وجود آنکه فقط شش میلیارد مترمکعب از کل منابع آبی کشور به شرب اختصاص دارد- هم باید دارای شرایط خاصی باشد. اگر مدیریت مصرف در محل دریافت آب انجام نشود، این انتقال تقاضا را بالا برده و توقع ایجاد می‌کند، در نتیجه انتقال آب کار صحیحی نیست. به گفته معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا، آورد رودخانه کارون در گذشته ٢١ تا ٢٢ میلیارد مترمکعب بود که این رقم درحال‌حاضر به ١٤ تا ١٥ میلیارد مترمکعب رسیده است.
انتقال آب به قیمت تعطیلی مصارف پایین‌دست
کارون که به گفته هدایت فهمی در سال‌های اخیر نیمی از آورده خود را از دست داده است، در یک پروژه انتقال آب بخشی از آب سرشاخه‌هایش را برای باغات پسته رفسنجان از دست می‌دهد. این در حالی است که این روزها بین مردم سه استان اصفهان، چهارمحالوبختیاری و خوزستان، بر سر حقابه‌هایشان از کارون، بحث‌های زیادی در گرفته است. حال با اجرای پروژه انتقال آب جدید از کارون قطعا این تنش‌ها بیشتر هم خواهند شد. مهدی قمشی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، با تأکید بر اینکه کارون کشش انتقال آب را ندارد، به «شرق» می‌گوید: ٩٠ درصد آب رودخانه کارون در استان خوزستان مصرف می‌شود. بر اساس استانداردهای جهانی، فقط ٤٠ درصد منابع آب باید مصرف شود و با توجه به شرایط ایران، می‌توانیم حداکثر ٦٠ درصد آب این رودخانه را استفاده کنیم و بقیه آب برای تأمین نیازهای محیط‌زیستی و نیازهای پایین‌دست باقی باید در رودخانه باقی بماند. اجرای هر نوع پروژه انتقال آب در بالادست کارون، مستلزم تعطیلی بخشی از مصارف پایین‌دست است. وی تأکید می‌کند: قیمت هر مترمکعب آب انتقالی کارون دو هزار تومان خواهد بود و هیچ کشت‌وکاری این‌قدر ارزش افزوده تولید نمی‌کند که اجرای پروژه ونک-سولگان، صرفه اقتصادی داشته باشد. اجرای پروژه‌های انتقال آب با هدف حفظ باغات پسته در میان تجار هم طرفداری ندارد. محمدحسین برخوردار، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران، درباره اجرای پروژه انتقال آب با هدف تأمین نیازهای باغات پسته رفسنجان می‌گوید: صادرات پسته به قدری زیاد نیست که ما آب را به‌خاطر پسته انتقال دهیم. اگرچه به‌ثمرنشستن باغات پسته زمان می‌برد، اما بهتر است به‌جای پروژه‌های انتقال آب، مناطقی را پیدا کنیم که منابع آب مطمئن داشته باشند و باغات پسته را در این مناطق ایجاد کنیم. وی ادامه می‌دهد: با خشک‌شدن باغات پسته رفسنجان، بخشی از اشتغال از دست می‌رود، اما هدف اصلی، ایجاد اشتغال برای کشور عزیزمان، ایران، است و با ایجاد باغات جدید در محل‌های مناسب، اشتغال ازدست‌رفته جبران می‌شود.به گفته برخوردار، انتقال آب به رفسنجان صرفا هزینه‌های سرمایه‌گذاری را به کشور تحمیل می‌کند. مشکل کشور ما این است که صادرات‌محور نیست و حتی در صنعت نیز مونتاژکار شده‌ایم. به علت فقر فرهنگی، در هیچ‌یک از بخش‌های اقتصادی نتوانسته‌ایم به اهداف خود برسیم. درحالی‌که سایر کشورها فرهنگ‌سازی را از مدارس ابتدایی شروع می‌کنند، معلمان ما درگیر مسائل معیشتی هستند.وی اضافه می‌کند: زمانی که در کشور نفت را به قیمت گران می‌فروختیم باید به توصیه مقام معظم رهبری عمل می‌کردیم و با استقرار سیستم‌های نوین آبیاری، مصرف آب بخش کشاورزی را اصلاح می‌کردیم، اما این‌گونه نشد. به دلیل برنامه‌ریزی دقیق آمریکا، امروز این کشور رتبه دوم تولید پسته جهان را دارد و بر اساس گزارش‌ها، خشک‌سالی کالیفرنیا از بین رفته و این کشور در سال جاری، رتبه اول تولید پسته جهان را به خود اختصاص می‌دهد.پروژه انتقال آبی در ایران کلید خورده است که مجوز آن حدود دو دهه قبل صادر شد، اما صاحبان این مجوز، هنوز هم اصرار دارند آن را اجرا کنند. رضا اردکانیان با پشتوانه حضور ١٢ ساله در مجامع بین‌المللی، وزیر نیرو شده است. وی که بر تدوین طرح‌های آمایش آب‌محور و مدیریت به‌هم‌پیوسته آب اصرار دارد، در آستانه آزمونی بزرگ قرار دارد، زیرا در پروژه ونک-سولگان قطعا اصول آمایشی رعایت نشده و آب، صرف بخشی خواهد شد که بیشترین هدررفت را دارد. اردکانیان در ١٢ سال گذشته به کشورهای مختلفی کمک کرده است تا منابع آب خود را بهینه مدیریت کنند. حال باید دید که آیا وی در کشور خود می‌تواند تسلیم پروژه‌ای با شائبه‌های زیاد سیاسی نشود؟
شرق