به‌طور کلی، بخش سفر و گردشگری یکی از بزرگ‌ترین بخش‌ها در جهان محسوب می‌شود و بیش از ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و ۲۹۲ میلیون از کل اشتغال را به خود اختصاص می‌دهد که حدود یک‌دهم اشتغال جهانی است. شورای جهانی سفر و گردشگری در پژوهشی ۶۵ شهر در سراسر جهان را مورد بررسی قرار داده و آنها را از نظر میزان ورود گردشگر و هزینه‌کرد آنها رتبه‌بندی کرده است. روی‌هم‌رفته این شهرها حدود یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی مستقیم جهان در بخش گردشگری را شکل داده‌اند و ۳/ ۱۲ درصد از اشتغال آن را دربرمی‌گیرند. شهرهای آسیایی در این تحقیق بیشترین سطوح رشد در بخش‌های سفر و گردشگری را دارند. با بزرگ‌تر شدن شهرها و افزایش جمعیت شهری که از ۵/ ۵۴ درصد جمعیت در سال ۲۰۱۶ به ۶۰ درصد در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید، در کنار افزایش تقاضا برای گردشگری، روند آینده گردشگری باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که بخش‌های عمومی و خصوصی بتوانند تصمیمات صحیحی برای رشد پایدار این بخش اتخاذ کنند.
فرصت‌سوزی تهران در گردشگری
طبق گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری در بخش شهرهای خاورمیانه و شمال آفریقا، شهرهایی همچون ابوظبی، دبی، قاهره، کیپ‌تاون، دوربان، لاگوس، مراکش، مکه، ریاض و تهران از نظر مشارکت در تولید ناخالص داخلی مستقیم گردشگری، مشارکت در اشتغال، رشد تولید ناخالص داخلی و رشد اشتغال مورد بررسی قرار گرفته‌اند. براساس این گزارش، گردشگری تهران در سال ۲۰۰۶ مبلغی معادل با ۵۷/ ۱ میلیارد دلار به‌طور مستقیم به تولید ناخالص داخلی شهر کمک کرده و این میزان در سال ۲۰۱۶ به ۶۷/ ۳ میلیارد دلار رسیده است. براساس این گزارش، این حجم از مشارکت اقتصادی به معنای این است که ۵/ ۲ درصد از کل تولید ناخالص داخلی شهر تهران در سال ۲۰۰۶ مربوط به گردشگری بوده و این سهم در سال ۲۰۱۶ به ۵/ ۳ درصد افزایش یافته است. براساس این گزارش، سهم تولید ناخالص داخلی گردشگری در تهران نسبت به کل کشور در سال ۲۰۰۶ معادل ۱/ ۲۸ درصد بود که در سال ۲۰۱۶ به ۹/ ۳۰ درصد افزایش یافته است. همچنین این سازمان معتبر پیش‌بینی کرده تا سال ۲۰۲۶ حجم تولید ناخالص داخلی مستقیم گردشگری تهران به ۶۳/ ۵ میلیارد دلار می‌رسد که ۲/ ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی این شهر را به خود اختصاص می‌دهد و ۲/ ۳۰ درصد از ارزش افزوده گردشگری به اقتصاد کشور در این شهر تولید خواهد شد.
از نظر میزان اشتغال نیز در سال ۲۰۰۶ حدود ۵/ ۵۷ هزار نفر در گردشگری تهران فعالیت می‌کرده‌اند که معادل ۵/ ۲ درصد از کل اشتغال این شهر و در واقع ۴/ ۱۵ درصد از اشتغال در بخش گردشگری در کشور را دربرمی‌گرفت. این مقادیر در سال ۲۰۱۶ به اشتغال ۲۵/ ۱۰۹ هزار نفری تبدیل شده است؛ یعنی در طول یک دهه ۹۰ درصد افزایش یافته است یا به عبارت دیگر رشد ۶/ ۶ درصدی در هر سال. در سال ۲۰۱۶ نیز تهران ۵/ ۱۹ درصد از اشتغال در کل گردشگری کشور را به خود اختصاص و ۵/ ۳ درصد از کل اشتغال در این شهر را تحت پوشش خود قرار داده است. پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که در سال ۲۰۲۶ بالغ بر ۷/ ۱۳۲ هزار نفر در این شهر در بخش گردشگری فعالیت خواهند کرد که معادل ۲/ ۳ درصد از اشتغال تهران و ۹/ ۱۹ درصد از کل اشتغال در بخش گردشگری در ایران خواهد بود.
براساس گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، رشد اشتغال در بخش گردشگری در تهران در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۶ معادل ۲ درصد و رشد تولید ناخالص داخلی گردشگری در این شهر در همین مدت معادل ۴/ ۴ درصد خواهد بود. با توجه به این مطالعه و آماری که ارائه شد، از منطقه خاورمیانه ۵ شهر تهران، ابوظبی، دبی، مکه و ریاض انتخاب شده است. در این چارچوب، تهران از نظر کمک گردشگری به تولید ناخالص داخلی در رتبه چهارم و تنها بالاتر از ابوظبی قرار داشته اما در سال ۲۰۱۶ پس از دبی در رده دوم قرار گرفته است. با این حال مطابق با پیش‌بینی ارائه شده در سال ۲۰۲۶ تهران به رتبه پنجم در این ۵ شهر انتخاب شده تنزل خواهد یافت.
براساس همین پیش‌بینی‌ها، شهر ریاض که در سال ۲۰۱۶ با ۴۱/ ۳ میلیارد دلار از تهران عقب‌تر بود در سال ۲۰۲۶ به مشارکت ۵۴/ ۶ میلیارد دلاری در اقتصاد این شهر خواهد رسید و از تهران پیشی خواهد گرفت. همچنین رشد تولید ناخالص داخلی گردشگری در بازه بین ۲۰۲۶-۲۰۱۶ با رشد ۷/ ۶ درصدی و رشد اشتغال در این بازه با رشد ۵/ ۱ درصدی روبه‌رو خواهد بود. در این میان شهر ابوظبی نیز که در سال ۲۰۰۶ حدود ۹۶/ ۰ میلیارد دلار از محل گردشگری به دست آورده بود، در سال ۲۰۱۶ این مقدار را به ۲۱/ ۳ میلیارد دلار رساند و پیش‌بینی می‌شوند تا سال ۲۰۲۶ این مقدار به ۴۰/ ۶ میلیارد دلار برسد. رشد تولید ناخالص داخلی گردشگری در ابوظبی در بازه ۲۰۲۶-۲۰۱۶ به ۱/ ۷ در سال و رشد اشتغال در همین بازه به ۲/ ۳ درصد در هر سال خواهد رسید. نگاهی به آمار دبی نیز نشان می‌دهد این شهر که در سال ۲۰۰۶ به‌طور مستقیم تقریبا ۴ میلیارد دلار به اقتصاد خود کمک کرده بود، در سال ۲۰۱۶ این میزان را به ۳۶/ ۱۱ میلیارد دلار رسانده و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۶ این مقدار به ۸۹/ ۲۰ میلیارد دلار برسد. دبی از نظر اشتغال در بازه ۲۰۲۶-۲۰۱۶ سالانه رشد ۸/ ۲ درصدی و از نظر رشد تولید ناخالص داخلی مستقیم سالانه رشد ۳/ ۶ درصدی را تجربه خواهد کرد.
برترین شهرها برحسب اندازه بازار
براساس گزارش این نهاد بین‌المللی، شانگهای با بازار گردشگری ۲/ ۳۰ میلیارد دلاری در رتبه نخست شهرهای گردشگری جهان قرار گرفته و پس از آن نیز شهرهای پکن با ۷/ ۲۸، پاریس با ۱/ ۲۵، نیویورک با ۷/ ۲۳ و اورلاندو با ۲۳ میلیارد دلار جای گرفته‌اند. اهمیت واقعی گردشگری برای یک شهر وقتی به وضوح نمایان می‌شود که نسبت به سایر فعالیت‌های اقتصادی یک شهر مورد سنجش قرار بگیرد. تنها چند شهر که بزرگ‌ترین سهم را در تولید ناخالص داخلی مستقیم گردشگری دارند، براساس حجم تولید ناخالص داخلی و هزینه‌کرد نیز بزرگ‌ترین شهرها محسوب می‌شوند. اگرچه شانگهای، پکن، پاریس و نیویورک ۴ شهر بزرگ و برتر از نظر حجم تولید ناخالص داخلی ایجاد شده از طریق بخش سفر و گردشگری هستند، اما این بخش فقط بین ۲/ ۳ تا ۵/ ۷ درصد از کل تولید اقتصادی در این شهرها را دربرمی‌گیرد. این مقاصد شهری بزرگ اقتصادهای متنوعی دارند و فعالیت‌های مختلفی در بخش‌های گوناگون انجام می‌دهند.
سهم فعالیت اقتصادی ایجاد شده از بخش توریسم و سفر در شهرهایی که عمدتا مقاصد تفریحی در نظر گرفته می‌شوند، بیشترین میزان است. برای مثال در شهر کانکون در مکزیک، توریسم بر جریان اقتصادی غلبه دارد و قریب به نیمی از کل تولید ناخالص داخلی این شهر را تشکیل می‌دهد. در شهر اورلاندو در ایالات‌متحده آمریکا نیز توریسم یکی از مهم‌ترین بخش‌ها محسوب می‌شود. در شهر لس‌آنجلس که اقتصاد بسیار متنوع‌تر است، بخش گردشگری تنها حدود ۲/ ۱ درصد از تولید ناخالص داخلی شهر را تشکیل می‌دهد که در مطالعه انجام گرفته از سوی شورای جهانی سفر و گردشگری کمترین مقدار است. شهرهای لندن، لس‌آنجلس و توکیو همگی مثال‌هایی از شهرهایی هستند که بازارهای سفر بزرگی دارند، اما اقتصاد آنها وابستگی بیشتری به سایر بخش‌های اقتصادی دارد. همچنین شهرهای کانکون، ماکائو، مراکش، آنتالیا، لاس‌وگاس و اورلاندو در صدر شهرهایی قرار دارند که اقتصادشان وابسته به گردشگری است. در این شهرها به ترتیب ۱/ ۴۹، ۳/ ۲۷، ۲۷، ۲/ ۲۱، ۲/ ۱۸ و ۱/ ۱۸ درصد از تولید ناخالص داخلی شهر وابسته به صنعت توریسم است.
تفاوت‌های مهم
اهمیت سفر و گردشگری شهری در کل صنعت توریسم یک کشور به‌طور قابل ملاحظه‌ای متفاوت است و لزوما تابعی از اندازه آن شهر نیست. شهرهای مطالعه شده در گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری سطوح اهمیت متفاوتی دارند. در ۴۴ شهر از این ۶۵ شهر که مورد بررسی قرار گرفته‌اند، بخش سفر و گردشگری سهم نسبتا بزرگ‌تری از تولید ناخالص داخلی در آن شهر نسبت به سطح کشور دارد. ۹ شهر بزرگ از نظر اندازه بازار سفر و گردشگری در این مطالعه، تنها بخش نسبتا اندکی از فعالیت‌های سفر و گردشگری در کشورهای خود را تشکیل می‌دهند. این شهرهای بزرگ دارای فرودگاه‌های بزرگ و بنادر هستند یا در نزدیکی مرزهای زمینی قرار دارند و دروازه‌های مهمی برای ورود به سایر مقاصد درون یک کشور محسوب می‌شوند. برای مثال بانکوک که مقصد دهم در لیست شورای جهانی سفر و گردشگری است، حدود نیمی از تولید ناخالص داخلی مستقیم بخش سفر و گردشگری را در تایلند دربرمی‌گیرد؛ اگرچه این سهم با توسعه زیرساخت‌ها در سایر بخش‌های این کشور رو به کاهش گذاشته است. بوئنوس‌آیرس، دوبلین و لیما نیز مثال‌هایی از شهرهایی هستند که بیش از نیمی از صنعت سفر و گردشگری کشورشان را به خود اختصاص می‌دهند. مقاصد شهری با تمرکز نسبتا کم بر صنعت توریسم غالبا مقصد سفرهای تجاری و به شدت وابسته به فعالیت‌های سایر بخش‌های اقتصادی هستند.
از سوی دیگر، گزارش مذکور تاکید می‌کند که تفاوت در سهم سفر و گردشگری اشتغال یک شهر به‌طور گسترده‌ای متنوع است و از ۵/ ۳۸ درصد در کانکون مکزیک تا ۸/ ۰ درصد در شهر اوزاکای ژاپن را دربرمی‌گیرد. ماهیت کاربر این بخش به معنای این است که رشد فعالیت‌های گردشگری می‌تواند تاثیر نامتناسب و بزرگی در خلق شغل داشته باشد. سفر و گردشگری مستقیما بیش از ۱۰ درصد اشتغال را در ۱۲ شهر این مطالعه ایجاد می‌کند. این بخش تنها در ۶ مورد از این شهرها بیش از ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌داد. برخی از شهرها مشارکت زیادی در بخش سفر و گردشگری دارند؛ حتی با وجود اینکه نسبت اشتغال این شهرها به اشتغال کل آنها اندک است. بخش توریسم در پکن مستقیما مشاغل بیشتری نسبت به هر شهر دیگری در این مطالعه ایجاد می‌کند و با ۹۶۰ هزار و ۶۰۰ نفر در سال ۲۰۱۶ حدود ۱۲ درصد از کل مشاغل را در آن شهر تحت پوشش قرار می‌دهد. از سوی دیگر، شهرهایی که بیشترین مشاغل حوزه گردشگری را نسبت به کل اشتغال دارند، عمدتا مقاصد تفریحی هستند. توریسم مستقیما بیش از ۲۰درصد از کل اشتغال را در شهرهای کانکون، ماکائو، مراکش و لاس‌وگاس تشکیل می‌دهد. بسیاری از این شهرها بازارهای سفر داخلی بزرگی دارند اما تقاضای بین‌المللی می‌تواند در برخی موارد با ارتباطات بهتر و تغییر در سیاست‌های صدور ویزا بهبود یابد.
هنگ‌کنگ و ماکائو مقاصد بزرگی برای سفرهای بین‌المللی هستند اما در بین بزرگ‌ترین شهرهایی که تاثیرات اقتصادی سفر و گردشگری در آنها اهمیت اساسی دارد، قرار ندارند. ماکائو بیش از هر شهر دیگری وابسته به مخارج داخلی است. بیش از ۹۷ درصد از درآمدهای توریستی این شهر منشأ هزینه‌کرد داخلی دارد که ۶۶درصد از آن مربوط به سفرهای چینی‌ها و ۱۶درصد از هنگ‌کنگ است. کاهش‌های اخیر در تقاضا بر ریسک وابستگی بیش از حد به یک بازار تاکید می‌کنند. در همین حال، اهمیت الگوی مخارج انجام شده از سوی گردشگران در مقایسه با بانکوک و پاریس مشهود است. بانکوک بیش از دو برابر پاریس گردشگران خارجی دریافت می‌کند اما مشارکت بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی به‌طور قابل‌توجهی پایین‌تر است.
رونق گردشگری چینی‌ها
در طول ۱۰ سال گذشته، تقاضای سفر به مقاصد شهری با سرعت بیشتری نسبت به کل تقاضای سفر رشد کرده است. ۵ مورد از ۶ شهری که بیشترین رشد را در این مطالعه در دهه اخیر داشته‌اند، چینی هستند. شانگهای که بیشترین حجم تولید ناخالص داخلی را در سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۶ داشته است، در سال ۲۰۰۶ یازدهمین شهر بزرگ جهان از نظر اندازه بازار توریسم بود. ابوظبی و دبی نیز رشد زیادی داشته‌اند و افزایش در هزینه‌کرد تولید ناخالص داخلی آنها بیش از ۱۰ درصد بوده است. این شهرها از بهبود ارتباطات فرودگاهی بین‌المللی مانند ایرلاین‌های منطقه‌ای و اضافه شدن مسیرهای هوایی و نیز افزایش تقاضای سفر به این شهرها از سوی مسافران آسیایی سود برده‌اند.
این گزارش یادآور می‌شود شهرهای آمریکای شمالی و اروپا که دروازه بین‌المللی به مقاصد دیگر هستند از سال ۲۰۰۶ رشد سریع‌تری در تقاضای سفر تجربه کرده‌اند. برخی شهرهای آسیایی از جمله چینی‌ها از رونق کشورهای خود بهره برده‌اند و تقاضای گردشگری آنها بهبود یافته که این مساله در شهرهایی مانند مانیل، دهلی، کوالالامپور و جاکارتا به دلیل بهبود ارتباطات قاره‌ای نیز نمود پیدا کرده است. در این میان شهرهای توکیو و اوزاکا احتمالا کمترین رشد را در تولید ناخالص داخلی بخش توریسم داشته‌اند و این درحالی است که نیویورک، لاس‌وگاس و پاریس از نظر اندازه بازار جای خود را به شهرهایی نظیر گوآنگژو و شن‌ژن می‌دهند.
دنیای اقتصاد