همان‌گونه که حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران نیز در مراسم افتتاح فاز نخست این بندر تأکید کرد، باید اقتصاد کشورها را به یکدیگر متصل کرد تا وحدت بین کشورهای همسایه ایجاد شود. روحانی که در این مراسم تأکید داشت با پیوند کشورها با یکدیگر، آنها به هم احساس نیاز پیدا می‌کنند، گفته است: «اگر کشورهای مختلف بتوانند در جاده، ریل و بندر همدیگر را کنار هم ببینند و منافع مشترکشان را دریابند، باعث ایجاد وحدت و امنیت می‌شود». او گفته: «چابهار می‌تواند کشورهای منطقه را به یکدیگر متصل و منافع مشترک مردم منطقه را تأمین کند و ارزش چابهار در سایه وحدت و امنیتی است که مردم سیستان‌وبلوچستان ایجاد کردند». عباس آخوندی دراین‌باره گفته شعار ما در این منطقه «برقراری ارتباط با همه همسایگان» است و در پی این نیستیم که از موقعیت ژئوپلیتیک ایران و بندر چابهار بهعنوان یک بحث انحصاری استفاده کنیم و علاقه داریم همه کشورهای دوست از این موقعیت استفاده کنند. اهمیت این بندر تا جایی است که سوشما سواراج، وزیر امور خارجه هندوستان پیش از افتتاح این بندر به تهران آمده و با محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران دیدار می‌کند. در این دیدار از سوی وزیر امور خارجه ایران تأکید می‌شود: «افتتاح بندر شهید بهشتی چابهار، علاوه بر تقویت همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای نشان‌دهنده اهمیت این بندر در توسعه منطقه‌ای و راه‌های ارتباطی کشورهای آسیای مرکزی با دیگر کشورهای جهان از طریق دریای عمان و اقیانوس هند است». این‌همه، تأکید بر آن دارد که اصل بر صلح و پیوند کشورهای منطقه است. با این حال هر توافق و پیوندی نیازمند شرط و شروطی است.
آب، حلقه فراموش‌شده موافقت‌نامه چابهار
بندر چابهار به‌واسطه موقعیت استراتژیکی که دارد و قابلیت ترانزیت بسیار غنی، دو کشور افغانستان و هند را از دشمن مشترکشان پاکستان، تا حدود زیادی بی‌نیاز می‌کند. بنابر همین اصل، بهتر آن بود که ایران نیز در مقابل، خواسته‌های خود را در همکاری افغانستان برای تأمین حقابه ایران از هیرمند و هریرود پیگیری می‌کرد. هرچند با انعقاد این قرارداد مهم که ترانزیت ایران را به‌قدرتی بی‌شائبه در منطقه بدل می‌کند، می‌تواند به دستاوردهای بزرگی برای توسعه منطقه مکران و در نتیجه آن توسعه‌یافتگی مردم محروم منطقه امید داشت (در اینجا اما و اگر فراوان است)، اما نباید این نکته را از نظر دور داشت که نخستین خواسته مردم منطقه، «آب» برای رهایی از خشک‌سالی‌های پی‌درپی و خشکی هامون و توفان‌های ١٥٠روزه و به‌تبع آن، ازبین‌رفتن اشتغال در منطقه است.
برگزاری نشست سه‌جانبه موافقت‌نامه چابهار
بااین‌حال، می‌توان امید داشت که در الحاقیه این موافقت‌نامه، این نکته مهم و استراتژیک از سوی مقامات ارشد ایرانی پیگیری شود و با محوریت وزارت امور خارجه، الحاق موضوع حقابه ایران از هیرمند و هریرود و الزام افغانستان و هند بر رعایت قوانین بین‌المللی و کنوانسیون‌های بین‌المللی آب پیگیری شود. چنان که دیروز نشست سه‌جانبه موافقت‌نامه چابهار با حضور وزیر راهوشهرسازی ایران، وزیر کشتی‌رانی هند و وزیر تجارت و صنایع افغاستان در حاشیه مراسم افتتاح فاز نخست بندر شهید بهشتی چابهار برگزار و مقرر شد در آینده نزدیک، اعضای اصلی شورای هماهنگی موافقت‌نامه چابهار که عبارت‌اند از معاونان وزرای سه کشور، در تهران یک نشست سه‌جانبه برگزار کنند.
اتصال بندر چابهار به بندر گوادر پاکستان
افتتاح این بندر، فاز نخست توسعه مکران است که بارها از سوی مقامات ارشد ایران بهعنوان یکی از برنامه‌‌های مهم سند چشم‌انداز و برنامه توسعه ششم مورد تأکید قرار گرفته است. وزیر راهوشهرسازی گفته: اتصال بندر چابهار با بندر گوادر پاکستان در دستور کار است. همچنین پشتیبانی از تولید را در چابهار دنبال می‌کنیم و در این راستا بحث پتروشیمی و فولاد چابهار در دستور کار است و بندر چابهار باید به کانون تولید تبدیل شود. آخوندی در مراسم افتتاح فاز نخست پروژه توسعه بندر شهید بهشتی چابهار که با حضور نمایندگان ۱۷ کشور جهان برگزار شد، افزود: همه کشورهای دوست می‌توانند از موقعیت ژئوپلیتیک بندر چابهار استفاده کنند و ما به‌دنبال انحصار نیستیم. وزیر راهوشهرسازی گفت: نام این بندر را «دروازه ملل» گذاشتیم با این فهم که ایران را یک کشور با‌ثبات در منطقه می‌دانیم و بهعنوان کشوری که بیشترین نقش را در صلح منطقه دارد، آماده‌ایم به کشورهای مختلف در بندر چابهار خدمات ارائه دهیم. او با اشاره به اینکه شعار ما در این منطقه «برقراری ارتباط با همه همسایگان» است، تأکید کرد: در پی این نیستیم که از موقعیت ژئوپلیتیک ایران و بندر چابهار بهعنوان یک بحث انحصاری استفاده کنیم و علاقه داریم همه کشورهای دوست از این موقعیت استفاده کنند.
سرمایه‌گذاری میلیون‌دلاری در فاز نخست
آخوندی گفت: کریدورهای مختلف می‌توانند از این بندر با اقیانوس ارتباط برقرار کنند. این بندری است که ما در آغاز، بهره‌برداری آن را با کشور دوست، هند شروع کردیم. هندوستان در فاز اول ۸۵ و در فاز دوم ۱۵۰ میلیون دلار در بندر چابهار سرمایه‌گذاری کرد، اما بیش از سرمایه‌گذاری به فکر همکاری‌ها هستیم. تاکنون در این بندر، بیش از ۳۵۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری شده است. وزیر راهوشهرسازی گفت: موافقت‌نامه ایران، هند و افغانستان که به مجلس تقدیم شد، در مجلس تصویب شده و کریدور جنوب- غرب هم هفته گذشته در گرجستان امضا شد که یک گام رو به جلو است. گام بعدی توسعه ارتباطات بندر چابهار است و در همین راستا به دنبال توسعه خط آهن از چابهار تا بیرجند هستیم که خط ریلی بسیار استراتژیک محسوب می‌شود. همچنین به دنبال ارتقای طرح سرویس جاده چابهار به زاهدان هستیم و باید این جاده را دوبانده کنیم. او در ادامه اشاره‌ای به بسترسازی‌های دیگر برای توسعه این منطقه کرده و گفت: برای همه کسانی که بخواهند در بندر چابهار سرمایه‌گذاری کنند، امکانات لجستیکی خوبی در نظر گرفته‌ایم. به‌دنبال این هستیم که بندر چابهار را به یک بندر مدرن و قابل رقابت با دیگر بنادر جهان تبدیل کنیم.
ایجاد ٤٥٠ هکتار پس‌کرانه برای فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی
وزیر راهوشهرسازی گفت: سیاست ما در بندرچابهار ایجاد ٤٥٠ هکتار پس‌کرانه برای ارائه خدمات لجستیکی و فعالیت‌های اقتصادی، صنعتی و تولیدی در کنار این بندر استراتژیک است. این بندر به علت نزدیکی به کشورهایی نظیر افغانستان، پاکستان و آسیای میانه در آینده‌ای نزدیک با اتصال به شبکه ریلی کشور جایگاه ویژه‌ای در ترانزیت کالا در کریدور شمال - جنوب و کریدور شرق - غرب خواهد داشت. بندر چابهار بهعنوان دروازه ترانزیتی کشور با ٥٤١ کیلومتر مرز دریایی در کریدور شرق - غرب نیز می‌تواند در زمینه ترانزیت و ترانشیب کالا به بنادر جنوبی کشورهای خلیج‌فارس ایفای نقش کند و با افتتاح طرح توسعه فاز اول بندر چابهار این بندر بهعنوان یکی از کانون‌های دادوستد و تجارت بین‌المللی در کشور مطرح خواهد شد. به گفته او، ساخت بندر در چابهار سبب توسعه و انتقال محصولات پتروشیمی می‌شود و بنا داریم کل زنجیره حملونقل و لجستیک را فراهم کنیم تا سرمایه‌گذاران هیچ مشکلی نداشته باشند.
بسترسازی برای سرمایه‌گذاری افراد بومی
معاون وزیر راهوشهرسازی و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی نیز در این مراسم گفت: توسعه بندر چابهار و آماده‌سازی زیرساخت‌های حملونقل بندری و ریلی ثمره عزم جدی نظام برای آبادانی بهتر سواحل مکران است. محمد راستاد گفت: ظرفیت بندر چابهار نسبت به گذشته سه برابر افزایش یافته و از دوونیم میلیون تن به هشت‌ونیم میلیون تن رسیده است. در بندر چابهار ١٥ میلیون و ٨٠٠ هزار مترمکعب لایروبی، استحصال ٢٠٣ هکتار، پنج کیلومتر دایک حفاظتی و هزار و ٧٠٠ کیلومتر اسکله انجام شده است. وی بیان کرد: درمجموع یک میلیارد دلار برای خرید تجهیزات، زیرساخت‌ها و زیربناهای بندر شهید بهشتی سرمایه‌گذاری شده که در نوع خود یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های ایران است. او تصریح کرد: در سواحل ١٥ موج‌شکن با هزینه ٢٦٠ میلیارد تومان ایجاد شده است تا بستر سرمایه‌گذاری برای افراد بومی فراهم شود. تخفیف ٨٥ درصدی در انبارداری کانتینرهای صادراتی و تخفیف ٧٥ درصدی در انبارداری کانتینرهای وارداتی در بندر راهبردی چابهار اعمال می‌شود. همچنین برای حمایت از صاحبان کالا علاوه بر وجود معافیت ١٠ درصد تخفیف سود بازرگانی برای کالاهای وارداتی و ٣٠ درصد تخفیف بر هزینه حمل و جابه‌جایی (THC) نسبت به سایر بنادر کشور اعمال می‌شود. وی ادامه داد: تخفیف حمل کانتینر شامل ٣٠ درصد بر عوارض بندری کشتی کانتینر وارده، اعمال تخفیف پلکانی براساس حجم به هزینه THC خطوط لاینر و تخفیف هزینه انبارداری، تخفیف بر کالاهای غیرکانتینری شامل ٣٠ درصد برای جابه‌جایی و انبارداری در مقایسه با سایر بنادر کشور ازجمله بسته‌های تشویقی است که می‌تواند برای جذب ترافیک کالا و رونق محور شرق کشور تأثیرگذار باشد. بهروز آقایی، مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان‌وبلوچستان، نیز در گفت‌وگو با ایرنا با بیان اینکه عملیات اجرائی فاز نخست طرح توسعه بندر شهید بهشتی از مرداد ١٣٨٦ آغاز شده بود و تا سال ١٣٩٢ تقریبا ٣٠ درصد پیشرفت فیزیکی داشت، خاطرنشان کرد: دولت تدبیر و امید با حساسیت بالا طرح توسعه بندر شهید بهشتی را به مرحله افتتاح رساند به‌طوری‌که ١٤درصد پیشرفت فیزیکی این بندر مربوط به سال گذشته است.
چرا چابهار مهم است؟
قرارگرفتن بندر چابهار در ورودی تنگه هرمز و خلیج‌فارس باعث شده این بندر ظرفیت بالقوه قابل‌توجهی در رقابت با دیگر بنادر منطقه داشته باشد. ظرفیتی که باعث می‌شود بسیاری از کشتی‌ها به جای تلف‌کردن زمان چندروزه خود در رسیدن به نقاط پایانی خلیج‌فارس کالاهای خود را در ورودی این محدوده دریایی تخلیه کنند. در کنار آن، چابهار کوتاه‌ترین مسیر اتصال کشورهایی مانند هند به آسیای میانه و اروپای شرقی است و ازاین‌رو توان آن را خواهد داشت که نقشی جدی در ترانزیت کالا میان این کشورهای منطقه بازی کند. پس از پنج سال پیگیری برای افتتاح این بندر که فاز نخست آن با کارفرمایی سازمان بنادر و به پیمانکاری قرارگاه خاتم‌الانبیا به بهره‌برداری رسید، ظرفیت تخلیه و بارگیری سالانه کالاها در چابهار از ۲.۵ به ۸.۵ میلیون تن می‌رسد و امکان استفاده از ظرفیت‌های پس‌کرانه و اقتصادی این بندر نیز بیش از گذشته فراهم خواهد شد. این بندر بناست در جریان چند طرح توسعه متفاوت سرانجام به ظرفیت تخلیه و بارگیری سالانه ۸۲ میلیون تن کالا در طول سال برسد که از این نظر این بندر را بهعنوان یکی از مهم‌ترین بنادر اقتصادی منطقه مطرح خواهد کرد.
شرق