اهمیت بازارهای مالی و نقش آنها در رشد و توسعه کشورها بر کسی پوشیده نیست. به دلیل ویژگی های خاص اقتصاد ایران، بخش مالی از اهمیت دو چندانی برخوردار است. به طوری که شاید اغراق نباشد اگر بگوییم اهمیت آن از بخش واقعی اقتصاد کمتر نیست.
یکی از بخش های مهم نظام مالی کشور، بازارهای آتی و به عبارتی قراردادهای آتی هستند؛ که چند سالی است مورد توجه ویژه دولتمردان و سیاست گذاران قرار گرفته اند. این قراردادها ابزاری بسیار کارا و مدرن هستند و در دیگر کشورها توانسته اند نتایج و دستاوردهای مهمی به همراه داشته باشند.
علیرغم تمام تلاش هایی که در یک دهه اخیر برای گسترش استفاده از قراردادهای آتی و تعمیق بازار آتی صورت گرفته، اما این نوع از قراردادها تاکنون نتوانستند به خوبی در نظام مالی کشور گسترش یابند. حال که حدود یک دهه از عمر این ابزارها می گذرد، وقت آن رسیده که یک آسیب شناسی دقیق و علمی برای شناسایی دلایل عدم موفقیت آنها صورت گیرد تا مشخص شود در آینده چه اقداماتی برای گسترش این ابزارها باید صورت گیرد.
در یک نگاه اجمالی به نظر می‌رسد عدم شناخت کامل عموم مردم از کارکردهای این ابزار مهم، یکی از دلایل عدم موفقیت آنها در کشور محسوب میشود. در واقع بسیاری از مردم و حتی مسئولین شناخت دقیقی از کارکردهای این ابزار ندارند.
در اینجا لازم است به بیان یکی از کارکردهای مهم بازارهای آتی در کشورمان که تاکنون مغفول بوده است بپردازیم. عادت اخلاقی و رفتاری مردم ایران از یکسو و شرایط اقتصاد کلان از سوی دیگر سبب شده است تا بخشی از مردم علاقمند به سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی از طریق خرید و فروش باشند. به عبارتی برخی از مردم همواره درپی آن هستند تا از طریق خرید و فروش برخی کالاها و اقلام کسب سود و درآمد کنند.
این رفتار مردم در مواقعی که تورم تشدید می شود و یا جهشی در یکی از بازارها رخ می‌دهد، بیشتر نمایان میشود و باعث تلاطم بیشتر بازارها و درنتیجه افزایش بیثباتی در اقتصاد می شود. اتفاقی که در سال های نه چندان دور در بازار سکه، مسکن و ارز رخ داد (و برخی مواقع نیز تکرار میشود)، نمود بارزی از این پدیده محسوب میشود.
به نظر می‌رسد راهکار صحیح برای کنترل اینگونه رفتارهای مردم استفاده از ابزارهای اقتصادی است. در شرایط بی ثباتی، مردم حق دارند که به فکر سرمایه و دسترنج عمر خود باشند و بخواهند به هر طریق که شده ارزش دارایی و سرمایه خود را حفظ کنند. حتی در شرایط ثبات نیز نمی توان به افرادی که در پی کسب سود و منفعت از خرید و فروش کالاها هستند، خرده گرفت. راهکار صحیح آن است که با ابزارهای اقتصادی این افراد را کنترل و تقاضای آنها را مدیریت کرد.
یکی از این ابزارهای اقتصادی، بازارهای آتی و استفاده از قراردادهای آتی است. به عنوان مثال، اکنون که قیمت سکه در حال بالا رفتن است و برخی در پی خرید سکه و کسب سود از این سرمایه گذاری هستند، می توان این تقاضا را به بازار آتی منتقل و تا اندازهای از افزایش شدید قیمت در بازارهای طلا و سکه جلوگیری کرد. در واقع بازار آتی سکه می تواند محل مناسبی برای حضور افرادی باشد که می خواهند ارزش پول خود را از طریق خرید سکه و طلا حفظ کنند و یا حتی از این طریق کسب سود کنند.
اما همانطور که مشاهده میشود بسیاری از مردم اصلا آشنایی با بازار آتی سکه ندارند و خود بازار نیز آمادگی برطرف کردن نیاز تعداد قابل توجهی از سرمایه گذاران را ندارد. اگر بازار این توانایی را داشت و مردم با کارکرد این ابزار آشنا بودند، قطعا تعداد قابل توجهی از آنها به سراغ این بازار می رفتند و سکه را از بازار خرید نمی کردند. قطعا در این شرایط حباب در بازار ایجاد نمی شد.
بنابراین همانطور که مشاهده شد عدم آشنایی با کارکرد بازار آتی سبب بی ثباتی در بازار و افزایش ناگهانی قیمت و در نتیجه بی ثباتی کل اقتصاد میشود. برای ایجاد ثبات اقتصادی ضروری است این بازارها هم به خوبی گسترش و تعمیق پیدا کنند و هم کارکردهای آنها به مردم و سرمایه گذاران معرفی شود.
در پایان باید اشاره کرد که یکی از وظایف مدیران اقتصادی و نیز مدیران بازارهای مالی کشور آن است که کارکردهای قراردادهای آتی را به عموم مردم معرفی کنند. این کار می تواند اولین و یکی از مهم ترین اقدامات برای شکل گیری بازار آتی عمیق و توسعه یافته باشد.
ایبنا