چگونگی و نحوه مداخله در بازار، شکل و تنوع فروش ارز و مدیریت انتظارات از جمله سرفصل‌هایی هستند که می‌توانند در کاهش نوسانات نقش بازی کنند. در کنار این، پرهیز از فشارهای هیجانی به بازارساز، دیگر عاملی است که بازار را در عبور از نوسانات فعلی یاری خواهد داد.
روز گذشته، دلار از مرز ۴ هزار و ۳۰۰ تومان گذر کرد، ولی نتوانست از مرز مقاومتی دوم یعنی عدد ۴هزار و ۳۵۰ تومان عبور کند. در چهارمین روز هفته، شاخص بازار ارز با قیمت ۴ هزار و ۳۳۰ تومان به کار خود پایان داد که افزایشی ۳۱تومانی نسبت به قیمت بسته شده روز دوشنبه داشت. به گفته فعالان، دپوی ارزی ازسوی صرافی‌های مجاز موجب شد بازیگران بازارساز از ابتدای روز سه‌شنبه به‌طور مستقیم وارد معاملات میدان روبه‌روی پاساژ افشار شوند و اقدام به فروش دلار کنند.
با این حال، فاصله زیاد قیمت صرافی‌های بانکی با قیمت معاملاتی موجب شد که تقاضای کاذب زیادی وارد بازار شود. با توجه به این فاصله، به نظر می‌رسد فشارهای بیرونی موجب شده است که بازارساز به جای سیاست پیشین مدیریت نوسانات، سعی کند قیمت‌ها را کنترل کند. این در حالی است که تاکتیک مدیریت نوسانات می‌تواند به تدریج فضای بازار را به حالت عادی بازگرداند. کارشناسان اعتقاد دارند، بازارساز با استفاده از ۳ محور نحوه مداخله، ابزارهای مداخله و مدیریت انتظارات می‌تواند زمینه کاهش نوسانات را فراهم کند. در این مسیر، پرهیز از فشارهای هیجانی به بازارساز دیگر عاملی است که بازار را در عبور از نوسانات فعلی یاری خواهد داد. در مقایسه با بازار دلار، روز سه‌شنبه فضای بازار سکه آرام‌تر بود؛ این فلز گرانبها در ساعات ابتدایی روز مرز یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان را شکست، ولی در نهایت با قیمت یک میلیون و ۴۹۴ هزار تومان به کار خود پایان داد که ۴هزار تومان بالاتر از روز پیشین بود.
روایت صرافی‌ها و نوسانات
روز یکشنبه، قیمت دلار با ۵۷ تومان افزایش به ۳ قدمی مرز ۴ هزار و ۳۰۰ تومان رسید. روز دوشنبه قیمت دلار به سرعت راه افزایشی را در پیش گرفت و با عبور از سطح ۴ هزار و ۳۰۰تومان حتی تا قیمت ۴هزار و ۳۶۰ تومان بالا رفت. بخشی از فعالان اوج‌گیری دلار در کمتر از ۲ ساعت به نقطه یاد شده را به کمبود عرضه ارز از سوی صرافی‌ها نسبت دادند. براساس مشاهدات میدانی در راسته میدان فردوسی ۸۰ درصد از صرافی‌ها یا عددی را روبه روی دلار به‌عنوان رقم فروش ثبت نکرده بودند یا عددی را به ثبت رسانده بودند که بسیار کمتر از قیمت بازار بود. البته زمانی که متقاضی برای تهیه ارز وارد این صرافی‌ها می‌شد، با پاسخ «دلار نداریم» مواجه می‌شد. در واقع، این صرافی‌ها با وجود ثبت قیمت بر تابلوی خود، یا دلاری برای عرضه نداشتند یا ترجیح می‌دادند دلار خود را عرضه نکنند؛ در این میان، دو صرافی نیز وجود داشتند که با قیمت تعیین شده از سوی بازارساز اقدام به عرضه می‌کردند و در نبود عرضه سایر صرافی‌ها با صف‌های طویل مواجه شده بودند. نبود عرضه از سوی اکثر صرافی‌ها در شرایطی صورت می‌گرفت که بازیگران بازارساز اعتقاد داشتند صرافی‌ها می‌توانستند برای تهیه ارز به یکی از صرافی‌های بزرگ دولتی مراجعه کنند و با قیمت‌هایی که اکثرا حول و حوش محدوده ۴ هزار و ۲۸۰ تومان بود، اقدام به تهیه دلار کنند. اما براساس گفته‌های فعالان، برخی صرافی‌ها با وجود تهیه دلار آن را به بازار عرضه نکردند. یکی از فعالان اعتقاد داشت، در شرایطی که بازار پرالتهاب و پرنوسان است، طبیعی است که صرافی‌ها ترجیح دهند دارایی‌های ارزی خود را دپو کنند و در موقعیت فروش قرار نگیرند. با این حال، این موضوع جو روانی را در بازار بالاتر می‌برد و جو را برای مردم عادی که برای خرید ارز مراجعه کرده بودند، غیرعادی‌تر می‌کرد و به دنبال آن ولع خرید را بالاتر می‌برد. در این شرایط، بازارساز ظهر سه‌شنبه ارزی را به صرافی‌ها تزریق نکرد و مستقیم وارد معاملات پاساژ افشار شد. البته در ساعات انتهایی روز این رویه تغییر کرد و بازارساز اقدام به عرضه ارز به صرافی‌های مجاز کرد. البته به‌نظر می‌رسد بازارساز باید ساز و کار جدیدتر و نظارت بیشتری را در مورد ارز عرضه شده به صرافی‌ها صورت دهد.
بعدازظهر روز دوشنبه، ورود مستقیم بازارساز به بازار زمینه افت قیمت حتی به زیر مرز ۴هزار و ۳۰۰ تومان را فراهم آورد، چراکه حجم ارز نقدی موجود در بازار را بسیار بالاتر برد. به گفته یکی از بازیگران بازارساز در معاملات امروزی بیش از ۵ میلیون دلار را با قیمتی نزدیک به قیمت بازار به فروش رساندند و در هنگام تحویل این حجم فروش، بازار بیشتر کاهشی شد. در کنار این، عرضه مستقیم در میدان روبه‌روی پاساژ افشار خود عامل دیگری بود که فروش‌ها را بالا برد. با این حال روز سه‌شنبه فضای بازار متفاوت بود؛ چراکه شکل عمده عرضه ارز تغییر کرد.
بازگشت به سال ۹۳
اواخر سال ۹۳، زمانی که دامنه نوسانات دلار بالا رفت، یکی از صرافی‌های بانکی وارد بازار شد و سعی کرد با عرضه ارز با فاصله‌ای زیاد زیر قیمت بازار، نرخ‌ها را بشکند. در آن مقطع زمانی این سیاست نه تنها اثرگذار نشد، بلکه در مقاطعی خریدها را بسیار بالاتر برد. به گفته فعالان، یکی از عواملی که در آن مقطع زمانی موجب می‌شد این گونه عرضه ارز کم اثر شود، بالا بودن ارزش دلار در منطقه سلیمانیه عراق بود. به این ترتیب، فاصله زیاد قیمت موجب می‌شد تقاضای آن منطقه جغرافیایی نیز از سوی بازار داخلی تامین شود و بخش زیادی از عرضه ارز توسط صرافی مذکور به بازار داخلی باز نگردد.
روز سه‌شنبه این تاکتیک بار دیگر سیاست عرضه ارز با قیمت پایین‌تر کلید خورد. در ابتدای روز سه‌شنبه در حالی که قیمت بازار در حوالی ۴هزار و ۳۰۰ تومان بود، بازیگران بازارساز با قیمت ۴ هزار و ۲۷۸ تومان اقدام به عرضه ارز کردند. با این حال در ادامه روز قیمت دلار در بازار آزاد تا محدوده ۴هزار و ۳۵۰ تومان بالا رفت، ولی قیمت عرضه ارز توسط بازیگران بازارساز تغییری نکرد.
در این شرایط، هر معامله‌گر می‌توانست یک بار با کارت ملی مبلغ ۱۰۰ هزار دلار را از عاملان بازارساز (صرافی یکی از بانک‌های خصوصی) دریافت کند. به این ترتیب، هر معامله‌گر می‌توانست صد هزار دلار را حدود ۷۰ تومان زیر قیمت بازار خریداری کند، عاملی که موجب می‌شد در هر بسته سودی ۷ میلیون تومانی را کسب کند. این فاصله و رانت ایجاد شده موجب می‌شد تقاضای کاذب زیادی وارد بازار شود و قیمت‌ها را تحت‌فشار قرار دهد.
به‌عنوان مثال، بالا بودن ارزش یورو نسبت به دلار و حباب آن موجب می‌شد که تقاضای معامله‌گران برای ارز ارزان‌تر بالاتر برود؛ چراکه می‌توانستند با تبدیل آن به یورو کسب سود کنند. در کنار این بالاتر بودن ارزش دلار در منطقه سلیمانیه دیگر عاملی بود که تقاضا برای دلار را بالاتر می‌برد. در چنین شرایطی، با هزینه عرضه زیادی به قیمت برای افت فشار وارد می‌شد.
تاکتیک‌های ضدنوسان
قیمت دلار در شرایطی در روزهای اخیر با افزایش قیمت مواجه شده است که دامنه نوسانات آن نیز بالا رفته است. در این فضا، کارشناسان پیشنهاد می‌دهند که بازارساز با مدیریت نوسانات فضای هیجانی بازار را کاهش دهد و به جای تاکید بر کنترل قیمت، اندازه تغییرات قیمت را در دستور کارخود قرار دهد. از نظر کارشناسان، بازارساز می‌تواند از طریق چگونگی و نحوه مداخله، ابزارهای مداخله و مدیریت انتظارات دامنه نوسانات را کاهش دهد.
نحوه مداخله: از نظر فعالان، یکی از عواملی که در افزایش تغییرات قیمت نقش داشت، کاهش عرضه و حتی دپوی ارز از سوی شماری از صرافی‌ها بود. به گفته آنها، عده‌ای از صرافی‌ها از بازارساز دلار تحویل می‌گرفتند؛ ولی آن را در بازار عرضه نمی‌کردند. در این شرایط، به نظر می‌رسد بازارساز باید شرایطی را ایجاد کند که مانع از دپوی ارز توسط صرافی‌ها شود. یکی از این ابزارها، تغییر ساختار عرضه ارز و نظارت بیشتر در مورد عرضه‌های صورت‌گرفته به صرافی‌هاست. در این مسیر، کمک بخش نظارتی به بخش ارزی می‌تواند راهگشا باشد.
ابزارهای مداخله
الف- شکل عرضه: شکل عرضه یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند در کاهش نوسانات اثرگذار شود. اکثر کارشناسان پیشنهاد می‌دهند که بازارساز از حراج کور پرهیز کند و سعی کند با عرضه ارز نزدیک به قیمت بازار، زمینه‌های رانت جویی و ورود تقاضای کاذب به بازار را کاهش دهد.
ب: تنوع عرضه: یکی دیگر از عواملی که می‌تواند زمینه‌های کاهش نوسان‌گیری را در بازار افزایش دهد، عرضه سایر ارزها توسط بازارساز است. به گفته یکی از بازیگران باتجربه بازار، در روزهای اخیر برخی از ارزهای افزایش بیشتری را نسبت به دلار تجربه کرده‌اند.
از سوی دیگر ارزش این ارزها در بازار داخلی درسطح بالاتری نسبت به بازارهای جهانی نیز قرار گرفته است. به‌عنوان مثال، ارزش یورو در بازار داخلی حباب دارد؛ عاملی که موجب می‌شود معامله‌گران با آربیتراژ ارزی، دلار را از بازار داخلی خارج و به جای آن ارز اروپایی را وارد کنند. در این فضا، عرضه یورو در بازار می‌تواند قیمت آن را کاهش دهد و زمینه‌های آربیتراژی و خروج دلار از بازار را کاهش دهد. در واقع ابزار مداخله بازار تنها دلار نباشد و سایر ارزها را نیز شامل شود.
مدیریت انتظارات
به گفته بخشی از بازیگران باتجربه بازار، تغییر انتظارات و ورود تقاضای احتیاطی به بازار یکی از عواملی است که خریدهای ارزی را افزایش داده است. به این ترتیب، بازارساز تنها نمی‌تواند با عرضه ارز نوسانات قیمت را مدیریت کند و نیاز است که انتظارات معامله‌گران ارزی را نیز مدیریت کند. صحبت‌های مقام‌های مسوول بانک مرکزی و چگونگی واکنش بازارساز به اتفاقات آینده می‌تواند انتظارات را تحت تاثیر قرار دهد. یکی از عواملی که انتظارات را تحت‌تاثیر قرار داده است، واکنش‌های احتمالی ترامپ نسبت به برجام در هفته آینده است. به گفته فعالان، فشارهای احساسی به بازارساز دیگر عاملی است که می‌تواند موجب شود بازارساز با قیمت‌های پایین اقدام به عرضه کند و در نتیجه آن تقاضای کاذب به بازار وارد شود. به این ترتیب، پرهیز از فشارهای احساسی به بازارساز می‌تواند تاکید بر کنترل قیمت را کاهش دهد و رفتار منطقی‌تر مدیریت نوسانات را در پیش گرفت. در واقع، بازارساز باید سعی کند با عرضه ارز نزدیک به قیمت بازار، معامله‌گران را دنباله‌رو خود کند، نه اینکه با عرضه ارز زیر قیمت بازار، خود دنباله‌رو معامله‌گران شود.
دنیای اقتصاد