دمل چرکین موسسات پولی و مالی غیر مجاز در یکی دو سال اخیر سر باز کرد و خود را در ورشکستگی‌های متعدد این موسسات و همچنین مواردی چون اختلاس و سوء استفاده‌های مالی نشان داد. نتیجه اینها چیزی جز متضرر شدن مردم و آسیب دیدن اقتصاد کشور نبود. رشد قارچ‌گونه موسسات پولی و مالی غیر مجاز در دهه 80 و اوایل دهه 90 اتفاق افتاد. در این سال‌ها‌هزار موسسات کوچک و بزرگ ایجاد شدند و اقدام به سپرده‌گیری از مردم کردند. این موسسات عمدتا با وعده سود‌های بالا توانستند عده‌ای از شهروندان را راضی به سپرده‌گذاری کنند؛ سود‌هایی که گاه آنقدر نامتعارف بود که می‌شد به آسانی فهمید این غیر مجاز‌ها دوام نخواهند آورد. پرداخت سود بالای 20درصد در ایران مستلزم تغییر کارکرد یک موسسه یا بانک است، یعنی اینکه اگر بانک یا موسسه‌ای بخواهند چنین سودی را بپردازد باید اقدام به بنگاه‌داری کند. حال در نظر بگیرید که موسساتی در ایران به فعالیت پرداختند که نه تنها سود بالای 20درصد که سود بالای 30درصد نیز می‌دادند. در مواردی حتی گزارش شده که برخی موسسات به مشتریان خاص خود سود بالای 80درصد پرداخته‌اند. نه تنها وقت رکود که در زمان رونق اقتصادی هم امکان پرداخت سود بالای 30درصد تقریبا صفر است. بر این اساس کاملا مشخص بود که این موسسات به مشکل بر خواهند خورد، اما این امر بدیهی نادیده گرفته شد و تنها زمانی که دمل چرکین موسسات پولی و مالی غیر مجاز سر باز کرد، به آن واکنش نشان داده شد. بانک مرکزی البته بار‌ها هشدار داده و حتی عنوان کرده بود که زیان سپرده‌گذاری در غیر مجاز‌ها متوجه خود سپرده‌گذاران است و مردم باید نسبت به این ماجرا هوشیار باشند. با وجود این، وقتی مشکلات موسسات پولی و مالی غیر مجاز هویدا شد بانک مرکزی قدم پیش گذاشت و با اختصاص خطوط اعتباری متعدد نسبت به تسویه سپرده سپرده‌گذاران اقدام کرد. اکنون سپرده‌گذاران در بسیاری از موسسات پولی و مالی غیر مجاز پول خود را دریافت کرده‌اند و مسئولان بانکی نیز نظارت‌های خود برای تولید دوباره غیر مجاز‌ها و سپرده‌گیری غیر مجاز را تشدید کرده‌اند، اما با توجه به اینکه نرخ سود بانکی به شدت پایین آمده ممکن است بار دیگر غیر مجاز‌ها مردم را ترغیب به سپرده‌گذاری کنند.
هشدار رئیس بانک مرکزی
رئیس کل بانک مرکزی گفت: مردم قبل از سپرده‌گذاری، نام موسسات و بانک‌های مجاز را از پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی استعلام کرده و نسبت به داشتن مجوز آن، مطمئن شوند. به گزارش مهر، ولی‌ا... سیف عنوان کرد: بانک مرکزی با نظارتی که اعمال می‌کند، دامنه ریسک‌ها را در این باره به صورت موثری کاهش خواهد داد. او گفت: در حوزه موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز، بانک مرکزی وظیفه خود را انجام داده و می‌دهد، اما باید هشدار دهیم که ریسک سرمایه‌گذاری در این حوزه، باید مورد محاسبه قرار گیرد و سرمایه‌گذار این موسسات باید تبعاتش را بپذیرد. سیف افزود: موسسه‌هایی که هیچ‌نام و نشانی ندارند و وعده‌های خوبی می‌دهند که نمی‌تواند محقق شود، نباید مبنای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذارانی باشد که قدرت پذیرفتن ریسک‌های بالا را ندارند. او گفت: در مکاتباتی که بانک مرکزی با نیروی انتظامی، استانداران و وزارت کشور انجام داده، تاکیده شده، فعالیت هر یک از این موسسات باید با حساسیت کامل مورد نظر قرارگیرد تا بدون مجوز، هیچ‌فعالیتی شروع نشود و البته مردم هم باید وسواس و حساسیت‌های لازم را در این باره داشته باشند. سیف در پاسخ به این سوال که آیا اطلاعات مالی حساب‌های بانکی باید به منظور شفافیت مالی در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار گیرد، افزود: البته به این وضعیت بازی که اشاره می‌کنید نیست و حدود مشخصی دارد؛ زیرا اطلاعات مالی اشخاص از محرمانگی لازم برخوردار است؛ اما در حالت‌های خاصی اجازه دسترسی به اطلاعات را به صورت تجمیعی می‌دهیم؛ زیرا این مصوب قانون است و هم اکنون نیز بر همین اساس عمل می‌شود. رئیس کل بانک مرکزی گفت: علاوه بر این بر روی بحث شفافیت در بانک‌ها تاکید جدی وجود دارد و موضوعاتی که سال گذشته از بالا بردن دقت و تهیه سپرده‌های مالی همچنین حفظ و حراست از سپرده سپرده‌گذاران انجام دادیم، همچنان روی اصول خود پیش می‌رود. سیف افزود: هرگونه سوء استفاده از یک جواز قانونی، ممکن است تبعات ناگواری داشته باشد؛ از این رو هر چیزی باید در جای خود مورد استفاده قرار گیرد.
وعده سود بالا
سود بانکی بالا یکی از مشکلات اقتصادی ایران است. زمانی که بانک‌ها به سپرده‌ها سود بالایی می‌دهند مجبورند بنگاه‌داری کنند و از رسالت خود دور می‌افتند. بر همین اساس دولت یکی از سیاست‌ها خود را کاهش نرخ سود بانکی اعلام کرد و در چند نوبت این سود را کاهش داد. اکنون سود سپرده‌ها نهایتا 15درصد است و نظارت‌های ویژه‌ای انجام می‌شود تا بانک‌ها از این رقم تخلف نکنند. در این میان ممکن است برخی موسسات با وعده دادن سود بالا بتوانند مشتریان تازه‌ای جذب کنند. اگر این اتفاق بیفتد اصلاحات صورت گرفته در حوزه بانکی بی اثر می‌شود. نظام بانکی ما نیازمند اصلاحات ویژه‌ای است. این اصلاحات علاوه بر موارد مرتبط با پولشویی و استاندارد‌های حساب‌رسی باید خود را در کاهش سود بانکی و همچنین کاهش سود وام نشان دهد. بانک‌های ایران برای رها شدن از وضعیت کج‌کارکردی که در آن قرار دارند، چاره‌ای جز تن دادن به این اصلاحات ندارند و موفقیت این اصلاحات منجر به بهبود وضعیت اقتصادی و شاخص‌های کلان اقتصاد می‌شود.
آرمان