آن‌گاه بود که علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی از نمایندگان خواست تا رأی خود را درباره کلیات لایحه بودجه اعلام کنند و در میان شگفتی همگان، اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه با کلیات لایحه بودجه سال ٩٧ موافقت نکردند. اما سخنگوی کمیسیون تلفیق دیروز گفت کار بررسی بودجه را امروز تمام می‌کنیم. فارغ از اینکه چرا کلیات لایحه در صحن مورد موافقت قرار نگرفت، سرعت عمل کمیسیون تلفیق در انجام اصلاحات نیز در نوع خود جالب توجه است. اینکه چگونه رفع اشکالات بودجه را در یک روز می‌توان انجام داد؛ خود احتمال سیاسی‌بودن مخالفت با کلیات بودجه ٩٧ را پررنگ‌تر می‌کند.
چرا کلیات لایحه بودجه رأی نیاورد؟
تحلیل‌های بسیاری درباره علل رد کلیات لایحه بودجه در صحن علنی مطرح می‌شود. عده‌ای این تصمیم مجلس را تصمیمی سیاسی و حاصل رایزنی‌های صورت‌گرفته برای نمایش دقت و توجه نمایندگان به نقش نظارتی خود توصیف می‌کنند و برخی دیگر آن را نوعی گروکشی برای افزایش اعتبارات عمرانی می‌دانند. از دیگر سو کارشناسان اقتصادی دلایلی مانند افزایش برداشت‌ها از صندوق توسعه ملی، افزایش بدهی‌های دولت حاصل از مجوز افزایش انتشار اوراق مالی اسلامی، نگرانی‌ها درباره حذف یارانه نقدی تعداد زیادی از یارانه‌بگیران و همچنین عدم توافق نمایندگان بر سر قیمت حامل‌های انرژی را از دلایل رد کلیات لایحه بودجه در مجلس ذکر می‌کنند. این عدم توافق بر سر منابع و هزینه‌ها نه‌تنها بین نمایندگان، بلکه بین دولت و مجلس نیز وجود دارد و به همین علت است که به اعتقاد برخی کارشناسان حتی مدافعان کلیات لایحه هم آن‌چنان که باید، از این لایحه دفاع نکردند و عرصه را به مخالفانی واگذار کردند که دست پُری برای انتقاد از لایحه بودجه سال ٩٧ داشتند. لایحه‌ای که شاید بتوان گفت اولین لایحه بودجه ایران است که در سطح عمومی و میان مردم نیز به بحث گذاشته شده و حواشی متعددی را به همراه داشته است.
در انتظار رکورد تازه مجلس
اگر آن مخالفت نمایندگان با کلیات لایحه بودجه در صحن علنی را اتفاقی بی‌نظیر بدانیم، یقینا انجام اصلاحات و بازگرداندن آن به صحن از طریق کمیسیون تلفیق در یک روز را نیز می‌توانیم رکوردی تازه برای کمیسیون تلفیق به حساب بیاوریم. کمتر از یک روز از تصمیم تاریخی مجلس برای رد کلیات لایحه نگذشته بود که سخنگوی کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی از تلاش این کمیسیون برای رفع ایرادات نمایندگان و به‌پایان‌رساندن اصلاحات لایحه در همان روز (دوشنبه) خبر داد و به ایرنا گفت: تلاش ما این است که نظرات و دیدگاه‌های نمایندگانی را که ایراداتی به گزارش کمیسیون تلفیق وارد می‌دانستند، در نظر بگیریم و اصلاحات آن را اعمال کنیم تا نظرات نمایندگان تأمین شود.
این ایرادات در موضوعاتی مانند اجرای هدفمندی یارانه‌ها، صندوق توسعه ملی، اوراق مشارکت و قیمت حامل‌های انرژی بود. کمیسیون تلفیق تصویب کرد در لایحه بودجه ٩٧ سقف انتشار اوراق مشارکت دولت از ٥٠ هزار میلیارد تومانی که قبلا پیش‌بینی شده بود به ٣٨,٥ هزار میلیارد تومان کاهش پیدا کند و سقف اوراق مشارکت شهرداری‌ها و شرکت‌های وابسته به دولت نیز ٢١ هزار میلیارد تومان تعیین شد که قبلا ٣٠ هزار میلیارد تومان بود.
مخالفت با کلیات، مخالفت با کلیات نیست!
در این بین شاید اظهارنظر فاطمه ذوالقدر، یکی از اعضای کمیسیون تلفیق در واکنش به مخالفت مجلس با کلیات لایحه از همه جالب‌تر بود. ذوالقدر در توضیح علت مخالفت نمایندگان با کلیات لایحه بودجه به ایرنا گفت: عدم رأی مجلس به کلیات بودجه به معنای مخالفت با کل لایحه نیست؛ یعنی نمایندگان ممکن است ایراداتی به برخی تبصره‌ها داشته باشند که می‌خواهند آن ایرادات اصلاح شود. اگر توضیحات ذوالقدر را بپذیریم (که به نظر می‌رسد منطقی این است که نپذیریم) یعنی نمایندگان مجلس در جریان قرار نداشته‌‌اند که موافقت با کلیات بودجه برای ورود به همین جزئیاتی است که نسبت به آن ایراد داشته‌‌اند و رد کلیات بهطورکلی امکان ورود به جزئیات را از بین می‌برد.
درس بگیریم
در این بین محمدحسین حسین‌زاده‌بحرینی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز یکی دیگر از نمایندگانی بود که در واکنش به رد کلیات لایحه در صحن علنی آن را فرصتی برای دولت، مجلس و کمیسیون تلفیق دانست تا از آن درس بگیرند. حسین‌زاده‌بحرینی در توضیح علل رد کلیات لایحه به تسنیم گفت: نمی‌توان به طور مشخص گفت چرا کلیات رأی نیاورد، چون نمایندگان مختلف با دلایل مختلفی با این لایحه مخالفت می‌کردند و به همین دلیل نمی‌توان به تحلیل واحدی برای علت رأی‌نیاوردن کلیات رسید.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
انگیزه نمایندگان چه بود؟
علیرضا رحیمی، نماینده مردم تهران، در کانال تلگرام خود از انگیزه نمایندگان برای رد کلیات لایحه بودجه نوشت.
گفته شده رد کلیات لایحه بودجه در مجلس بی‌سابقه بوده است.
دکتر عارف در جلسه فراکسیون قبل از رأی‌گیری در جمع‌بندی نهایی تأکید داشت که می‌توانیم با کلیات موافق باشیم و نظراتمان را در تبصره‌ها و ردیف‌ها و جزئیات لایحه اعمال کنیم.
در صحن، ضمن صحبت با دکتر لاریجانی و تذکر نسبت به لابی‌های وسیع برخی نمایندگان برای رأی منفی به کلیات لایحه از موضع مثبت ایشان نیز مطلع شدم.
۱۰ دقیقه قبل از زمان رأی‌گیری تلاش آشکار نمایندگانی که عضو هیئت‌رئیسه مجلس و نزدیک به دکتر لاریجانی بودند برای جلوگیری از تصویب کلیات تعجب‌برانگیز بود. با تک‌تک نمایندگان صحبت و درخواست رأی منفی داشتند.
گوشه‌ای از مجلس چند نفر از نمایندگان امیدی پس از همفکری فیمابین نیز برای رأی منفی به کلیات (باوجود مصوبه جلسه صبح فراکسیون) تلاشی آشکار آغاز کردند.
بیش از پنج نفر برای رأی منفی به بنده مراجعه و صحبت داشتند اما شخصا به‌دلیل اینکه تغییری در ترکیب کمیسیون تلفیق اتفاق نمی‌افتاد و ایده‌ای نو هم برای تغییر اساسی در مصوبات نهایی آن کمیسیون وجود نداشت با رأی منفی به لایحه موافق نشدم.
مخالفت با دولت برای ترمیم مناسبات با نمایندگان و فراکسیون‌ها و دادن به‌اصطلاح کارت هشدار به دکتر روحانی و وزرا از اهم انگیزه‌های سیاسی مخالفان لایحه بود که البته در نوع خود برای مخالفت با کلیات لایحه اصلا قانع‌کننده و وارد نبود.
هم‌زمان برخی نمایندگان استان کرمان و لرستان در حال امضای استیضاح وزیر آموزش‌وپرورش بودند، دلیل را که سؤال کردم گفتند وزیر آموزش‌وپرورش می‌خواهد مدیرکل موفق آموزش‌وپرورش استان را تغییر دهد گفتم هنوز که تغییر نداده است گفتند بالاخره باید جلوگیری کنیم.
هم‌زمان برخی نمایندگان مستقلین و ولایی لابی وسیعی را در طول نطق مخالفان و موافقان شکل داده بودند تا مانع تصویب کلیات شوند.
درخصوص موضع دکتر لاریجانی برداشت‌های متناقضی در حمایت یا مخالفت ایشان با کلیات لایحه شکل گرفته بود که آخرالامر برای ما هم روشن نشد.
معادله چند مجهولی
بایزید مردوخی، کارشناس اقتصادی: تحلیل اینکه چه اتفاقی در بررسی دوباره لایحه بودجه در صحن علنی خواهد افتاد بستگی به این دارد که مخالفان تا چه حدی و با چه قسمت‌هایی از لایحه مخالف‌اند و آیا امکان تغییرات موردنظر آنها وجود دارد یا نه، بنابراین این یک معادله چندمجهولی است؛ برای مثال مخالفت و انتقاداتی درباره میزان انتشار اوراق مشارکت، بازپرداخت بدهی‌های دولت، نحوه حذف یارانه‌بگیران و همچنین سهم اعتبارات عمرانی، برداشت از صندوق توسعه ملی و ده‌ها مورد دیگر صورت گرفته و مشخص نیست اصلاح ده‌ها مورد این‌چنینی در طول یکی، دو روز چگونه می‌تواند انجام شود و نمایندگان را به این تفاهم برساند که در چند روز رأی مخالفشان را به موافق تبدیل کنند. من گمان می‌کنم به‌هرحال اگر دلایل ریشه‌ای برای این مخالفت وجود داشته، حل آن در یکی، دو روز ممکن نیست و نتیجه حاصل آن نیز نه لایحه‌ای است که دولت پیشنهاد کرده و نه چیزی که کمیسیون تلفیق اصلاح کرده است. باید بگویم به نظر می‌رسد فرایند تهیه و تصویب بودجه در ایران بهطورکلی مشکل دارد و این سؤال را مطرح کنم که آیا دولت نمی‌توانست در طول تنظیم لایحه با لایحه‌های مختلف مجلس ارتباط بیشتری برقرار کند تا لایحه پیشنهادی این‌چنین دور از انتظار نمایندگان نباشد؟ این عدم ارتباط یک مشکل جدی است و به همین دلیل معتقدم ساختار تهیه و تصویب بودجه نیز به نظر باید بهطورکلی اصلاح شود.
در مجلس ما احزاب تابلودار و مشخص وجود ندارد و به همین علت نمی‌توانیم بگوییم مثلا حزب الف موافق یا حزب ب مخالف لایحه است و بین نمایندگان محترم مجلس نیز نمی‌توان به یک طبقه‌بندی ظاهری، اما مشخص رسید تا بگوییم این گروه‌ها بهطورکلی چه تصوری نسبت به کلیات لایحه بودجه دارند. به اعتقاد من، راه‌حل اصلاح امور به‌هیچ‌وجه از مسیری که برای این لایحه بودجه پیش آمده؛ چه در فرایند تنظیمش و چه فرایند تصویبش نیست و هر تغییری در لایحه بودجه نیز نمی‌تواند راه‌حل مشکلات باشد. فراموش نکنیم که شرایط اقتصادی که دولت با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و تحت‌تأثیر آن چنین لایحه‌ای را تصویب کرده، شرایط سخت و دشواری است و کمبود منابع و مشکلات مختلف که تحت عنوان بحران و ابربحران از آنها نام برده می‌شود، با چیزی مثل بودجه اصلاح نمی‌شود و اگر قرار است اصلاحی اساسی صورت بگیرد، باید در نظام تدبیر اقتصادی کشور تغییرات و اصلاحاتی انجام شود.
شرق