به همین دلیل فعالان بازار‌های داخلی و خارجی همواره به پیش بینی سرانجام توافق برجام روی می‌آورند. رئیس‌جمهوری آمریکا که منافع خالص برجام برای کشور خود را منفی تلقی کرده، در ماه‌های اخیر بارها وعده خروج از برجام را داده است، با این حال در سال میلادی گذشته چندین بار بقای خود در تعهد برجام را تمدید کرده است. این رفتارهای متناقض سردرگمی فعالان بازارها را به مراتب بیشتر از قبل کرده است. در این گزارش پیش بینی‌ها از آینده برجام به ویژه در سال آینده مورد تحلیل قرار گرفته و سناریوهای محتمل بررسی شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که ایران به‌عنوان یک سمت توافق تمایل آنچنانی به خروج از برجام ندارد و اگر طرف دوم یعنی آمریکا سناریوی خروج از برجام را در پیش بگیرد، حداقل در بازه یکساله، هزینه‌های قابل توجهی به اقتصاد ایران وارد نخواهد شد. پشتوانه این کاهش هزینه، روابط عمیقی است که در سال‌های اخیر با جامعه بین‌الملل صورت گرفته و از طرف مقابل رایزنی‌های دوباره درخصوص تحریم ایران زمانبر خواهد بود.
فرجام برجام در سال 97
وضعیت کنونی برجام
به منظور پیش بینی قابل اعتماد از وضعیت برجام در سال آینده، لازم است ارزیابی و انگیزه‌های طرف‌های درگیر توافق، درخصوص برجام مورد بررسی قرار گیرند. شواهد زیادی وجود دارند که به ویژه پس از روی کار آمدن ترامپ، آمریکا ارزش خالص توافق برجام را منفی تلقی کرده و بارها در راستای خروج از این توافق بین‌المللی تلاش کرده است. در همین راستا ترامپ، تهدید‌ها و فشار‌هایی را درخصوص تخطی از بندهای برجام بر کنگره این کشور تحمیل کرده است. این در حالی است که با وجود این فشارهای روانی هنوز در حوزه عمل اقدام واقعی صورت نگرفته است. نتیجه تمام این نارضایتی ترامپ را می‌توان در دو خواسته او خلاصه کرد. برنامه موشکی فعالیت‌های ایران در منطقه و بندهای مربوط به پایان قطعی تحریم‌ها دو زاویه‌ای هستند که از طریق آنها ترامپ مسیر محدودیت‌ها را برای ایران در پیش گرفته است. در طرف مقابل، ایران به‌عنوان مهم‌ترین کشور درگیر توافق، نتایج حاصل از توافق برجام را ارزشمند تلقی کرده و انگیزه‌ای برای تخطی از سر خط‌های اصلی برجام نشان نداده است. با این حال، در صورت تخطی طرف مقابل، برجام را بدون تغییر باقی نخواهد گذاشت. سایر کشور‌های درگیر از جمله کشور‌های اروپایی، نیز تا مقطع کنونی انگیزه لازم برای خروج از برجام نشان نداده‌اند علاوه بر این بر بقای دو کشور درگیر در توافق تاکید کرده‌اند.
عدم همراهی سایر کشورها
در ادامه وضعیت فعلی اقتصاد ایران و احتمال تخطی کشور‌های دیگر از توافقات برجام مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر چه تا قبل از توافق برجام کشور‌های مختلف درخصوص عدم همکاری با ایران محافظه‌کاری می‌کردند و خود را در معرض ریسک‌های غیر قابل جبران می‌دیدند اما امروزه روابطی بین شرکت‌های خصوصی و دولتی کشورها شکل گرفته که احتمال تخطی سایر کشورها را به حد قابل توجهی کاهش داده است. به عبارت دیگر اگرچه تا قبل از برجام فشارهای آمریکا با هماهنگی سایر کشورها همراه می‌شد اما حمایت سایر کشورها امروزه کاهش یافته است که بخشی از این حمایت نه تنها به برجام بلکه به عدم پایبندی آمریکا به سایر معاهدات بین‌المللی نیز برمی‌گردد. به‌علاوه عامل دیگری که پیش‌بینی عدم همراهی سایر کشورها با آمریکا را تقویت می‌کند سیاست تهدید توام با تمدید آمریکا است به این صورت که در سال اخیر بارها دولت آمریکا از یک طرف پایبندی به برجام را مورد تهدید و شک قرار داده و از طرف دیگر به‌طور متوالی آن را تمدید می‌کند.
سناریوهای محتمل
در ادامه سناریوهای محتمل درخصوص طیف‌های مختلف عدم پایبندی آمریکا بررسی شده‌اند. سناریوی اول به این صورت طراحی می‌شود که هر دو طرف یعنی ایران و آمریکا عدم پایبندی خود به برجام را در سال پیش رو اعلام کنند. این سناریو با احتمال بسیار پایین پیش بینی خواهد شد. دلیل عدم وقوع آن نیز طرف ایرانی است که خروج کامل از برجام را به‌عنوان یک سناریوی بازنده ارزیابی می‌کند. به‌علاوه پیش بینی می‌شود در صورت تخطی طرف آمریکایی، کشور‌های اروپایی رایزنی‌های لازم درخصوص امتیازدهی به ایران را در پیش بگیرند. سناریوی محتمل دوم حالتی است که آمریکا عدم پایبندی خود را به برجام در سال پیش رو اعلام کند اما ایران همچنان به‌طور نسبی پایبندی خود را تعهد کند. طی این سناریو پیش بینی می‌شود زیان‌های احتمالی اقتصاد ایران از این عدم پایبندی کمتر از زیان‌های مورد انتظار باشد. در مجموع دو عامل باعث می‌شود تا زیان‌های احتمالی اقتصاد ایران حداقل در سال آینده در پی عدم پایبندی آمریکا به برجام کاسته شود. اولین مساله زمانبر بودن توافقات و مشکل هماهنگی مجدد سایر کشورها است.
دومین و مهم‌ترین عامل روشی است که در سال گذشته از سوی کشور‌های دیگر به ویژه کشور‌های اروپایی در پیش گرفته شده است. این عامل اتکای سایر کشورها به نیروی دولتی است به این صورت که برخی کشورها اخیرا با ثبت شرکت‌های دولتی سعی دارند تا با تقابل دولت خود با آمریکا احتمال موفقیت مجدد تحریم‌ها را کاهش دهند. از جمله این اقدام ثبت یک شرکت دولتی در ایتالیا صرفا به منظور اجرای کانال‌هایی است که در معرض تحریم‌های آمریکا هستند. به‌علاوه در ماه‌های اخیر کشور‌های زیادی حجم قابل توجهی از قرارداد‌های فاینانس با اقتصاد ایران بسته‌اند که تجربه سودآوری این کشورها احتمال بازگشت سریع آنها را کاهش می‌دهد. پیش بینی آینده برجام در هفتمین همایش «سیاست‌های پولی و چالش‌های بانکداری و تولید» دنیای اقتصاد که در اوایل ماه جاری برگزار شد، مورد بررسی قرار گرفت و محور پیش بینی‌های صورت گرفته همسو با پیش بینی‌های گزارش حاضر است.
دنیای اقتصاد