این صحبت‌های معاون گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است؛ آمارهایی که این سوال را در ذهن هر تحلیلگری ایجاد می‌کند که وقتی نظام حساب‌های اقماری گردشگری هنوز شکل نگرفته است، با استناد به چه چیزی از سوی معاونِ معاون رئیس‌جمهور اعلام شده‌است؟ بنا بر آمار رسمی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، ۷۴میلیون نفر شب اقامت در ایام نوروز در کشور ثبت شده است.
در همین حال اما، آخرین نظرسنجی نشان می‌داد بیش از 58 درصد از مردم در ایام نوروز امسال از شهرستان محل زندگی خود بیرون نرفته‌اند. آمارهای رسمی همچنین در شرایطی خبر از افزایش ۲۰درصدی سفرهای نوروزی می‌دادند که براساس نظرسنجی ایسپا، بیش از ۳۲درصد از کسانی که از قطار این سفرها جامانده‌اند، به‌دلیل مشکلات مالی خانه‌نشین بوده‌اند و بیش از ۸۷درصد با اتومبیل شخصی به مسافرت رفته‌اند؛ نکاتی که می‌توانند شواهد خوبی برای اثبات هزینه‌کرد اندک گردشگران نوروزی باشند؛ البته به‌رغم آنچه معاون گردشگری کشور معتقد است. محمد محب خدایی، با وجود تمام انتقادهایی که بر ارائه آمارهایش وارد است، زیربار این تناقض‌ها نمی‌رود؛ به‌طوری‌که چندی پیش نیز بر این موضوع تاکید داشت که آمار ۷۴میلیون نفر شب اقامت، از طریق حساب‌های اقماری گردشگری به دست آمده! این در حالی است که هنوز نظام حساب‌های اقماری گردشگری شکل نگرفته است.
تا پایان سال ۹۷ صبر کنید!
اما خردادماه سال گذشته بود که تدوین و اجرای نظام جامع‌آماری و حساب‌های اقماری گردشگری به‌عنوان یکی از مصوبات شورای‌عالی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مطرح و پس از بحث و بررسی و ارائه گزارش توجیهی، مقرر شد مرکز آمار ایران با محوریت سازمان میراث‌فرهنگی و با همکاری دستگاه‌های مرتبط نسبت به استقرار و اجرای نظام آماری و حساب‌های اقماری گردشگری تا پایان سال ۹۷ اقدام کند و سازمان برنامه و بودجه نیز اعتبار مورد نیاز این طرح را تامین کند؛ موضوعی که به نظر می‌رسد همچنان راه به جایی نبرده است.
آمارهایی که با هم نمی‌خوانند
اما چرا آمارهایی که معاون گردشگری ارائه می‌دهد با هم تناقض دارد؟ چرا آمارها دائما در حال تغییر هستند؟ درحالی‌که محب خدایی گفته بود که آمارهایش براساس حساب‌های اقماری است، یک کارشناس برنامه‌ریزی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ارائه آمارهای سرانگشتی برای سفرهای نوروزی را کار درستی نمی‌داند. اردشیر اروجی با طرح این سوال که آمار ۷۴ میلیون نفر اقامت شب از کجا آمده، می‌گوید: «براساس آنچه مرکز آمار ایران در زمینه گردشگری در تابستان ۹۵ اعلام کرده‌بود، ۵ درصد گردشگرها در هتل اقامت داشته‌اند. ۶۸ درصد نیز در خانه اقوام و بستگان به‌سر بردند. این گردشگرها بین ۲ تا ۳ درصد از تورهای داخلی برای سفر استفاده و ۹۷ درصدشان به‌صورت شخصی اقدام به سفر کردند. ۵۵ تا ۶۶ درصد این گردشگران نیز با وسایل نقلیه شخصی خودشان تردد کرده‌اند.
سفرهای هوایی گردشگر داخلی نیز ۳۶ درصد بوده و ۶۳ درصد زمینی سفر کرده‌اند که 0.3 درصد آن ریلی بوده و 0.5 درصد آن دریایی. اگر به این آمار با دقت بیشتری توجه کنید متوجه خواهید شد که گردشگر داخلی اصلا در صنعت گردشگری اثر مالی چندانی ندارد؛ درحالی‌که ارائه آمارها از سوی سازمان میراث فرهنگی نشان از رشد صنعت گردشگری می‌دهد!» به گفته این کارشناس برنامه‌ریزی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، وقتی در ارائه آمار مبنای دقیقی وجود نداشته باشد آمارها را نباید به صورت سرانگشتی اعلام کرد. مثلا وقتی معاون گردشگری، بدون هیچ مبنای مشخصی آمار ۷۴ میلیون اقامت شب را اعلام می‌کند و هزینه سفر هر گردشگر را ۵۰۰ هزار تومان تخمین می‌زند، می‌شود این اعداد را به سادگی تغییر داد و به آماری رسید که اصلا با آمار سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همخوانی ندارد. اروجی با انتقاد از نحوه ارائه آمار از سوی معاونِ معاون رئیس جمهور می‌گوید: «لازم است برای ارائه آمارها کار علمی و تخصصی صورت گیرد. باید تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم را به‌صورت کارشناسی شده بر مسائل دیگر اقتصادی کشور به درستی محاسبه کرد. آن‌وقت چطور معاونِ معاون رئیس جمهور به راحتی آمار را به صورت سرانگشتی اعلام می‌کند؛ بدون آنکه به این فکر کند کسی به‌طور دقیق آنها را محاسبه می‌کند و متوجه اشتباهات فاحش آن می‌شود؟»
دشمن جذب سرمایه به گردشگری
به باور کارشناسان و صاحب‌نظران گردشگری نداشتن آمار صحیح، بهنگام و مستمر یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنعت گردشگری است که مانع رشد و سرمایه‌گذاری در آن شده. اروجی با تاکید بر این موضوع نیز معتقد است که نبود آمار دقیق موجب می‌شود سرمایه‌گذار نتواند به‌درستی در زمینه گردشگری ورود پیدا کند و می‌گوید: «سرمایه‌گذار برای آنکه بخواهد در بخش گردشگری سرمایه‌گذاری کند نیاز به آمارهای صحیح دارد؛ آمار درباره گردشگر ورودی، خروجی و داخلی، آن‌هم به‌صورت فصل به فصل. یعنی باید به یک سامانه آماری دسترسی داشته‌باشد و به‌راحتی وضعیت گردشگری ایران را در چند سال اخیر مقایسه کند و سپس تصمیم به سرمایه‌گذاری بگیرد.» البته این آمارها تنها برای سرمایه‌گذاران مفید نیست، بلکه در برنامه‌ریزی سیاست‌مداران هم می‌تواند نقش بسزایی داشته‌باشد. به‌گفته این کارشناس برنامه‌ریزی، از طریق آمارهای صحیح، سیاست‌مداران نیز متوجه می‌شوند چه سیاست‌هایی را برای تشویق ورود گردشگر اعمال کنند و چه زیرساخت‌هایی لازم است تا سرمایه‌گذاران ترغیب شوند که به صنعت گردشگری ورود کنند.
به همین جهت بزرگ‌ترین خدمتی که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌تواند انجام دهد ایجاد سامانه آماری درست و دقیق است که فعلا چنین اتفاقی نیفتاده. چون به عقیده مدیر سابق دفتر برنامه‌ریزی و آمار و اطلاعات سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ارائه این آمارها را روسای سازمان به نفع خود نمی‌دانند. او در این باره می‌گوید: «از زمانی که سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با هم ادغام شده‌اند، با هدف جذب گردشگر بوده و در طی همین مدت زمان ۱۰ رئیس تغییر کرده؛ یعنی به‌طور میانگین هر یک سال و نیم این سازمان یک رئیس جدید به‌خود دیده. هیچ‌کدام از کسانی که وارد این سازمان شده‌اند دوست ندارند آماری از خود به جای بگذارند که مثبت نبوده و به‌دلیل نبود حساب‌های اقماری گردشگری شاهد این تناقض‌های آماری هستیم که اگر وارد نمودار شوند هر بیننده‌ای را به خنده وا می‌دارد.»
آمارهای غلطِ دردسرساز
به اعتقاد متخصصان آماری حوزه گردشگری، متاسفانه زیاده‌گویی‌هایی که در ارائه آمارهای گردشگری مشاهده می‌شود مشکلات زیادی را با خود به‌همراه داشته است. از طرف دیگر نیز سرمایه‌گذاران با دیدن آمارهایی که بزرگنمایی شده‌اند، تصمیم می‌گیرند که سرمایه‌گذاری و از بانک‌ها درخواست وام کنند. وقتی بانک‌ها متوجه می‌شوند فعالیتی که در زمینه گردشگری است سوددهی ندارد، درخواست وام گیرنده را رد می‌کنند. آن‌وقت اعتراض‌ها از سوی سرمایه‌گذارها بلند می‌شود که چرا بانک‌ها با آنها همکاری نمی‌کنند. از سوی دیگر، اهداف بلندمدت بر این مبناست که صنعت گردشگری جایگزین صنعت نفت شود. اما در عمل آیا شاهد فعالیت‌هایی هستیم که می‌خواهد این باور را عملیاتی کند؟ اردشیر اروجی در این زمینه نیز تصریح می‌کند: «می‌گوییم می‌خواهیم صنعت گردشگری را جایگزین نفت کنیم؛ اما در عمل می‌بینیم که ۹ میلیون گردشگر خروجی داریم و ۵ میلیون گردشگر ورودی. هنوز در این زمینه به یک برابری نرسیده‌ایم و همچنان گردشگری به خودش بدهکار است.»
کارشناسان تاکید می‌کنند مسوولان باید با پذیرش اینکه بدون استفاده از سیستم آماری گردشگری نمی‌توان آمارها را اعلام کرد، تا رسیدن به آن زمان، از ارائه آمار خودداری کنند. تا زمانی که وضعیت ارائه آمارها به همین منوال پیش برود، جای امیدواری نه برای توسعه گردشگری داخلی وجود خواهدداشت و نه گردشگری ورودی. حتی کمتر سرمایه‌گذاری ریسک ورود به این حوزه را می‌کند و زیرساخت‌ها نیز رشد نخواهند کرد از سوی دیگر سیاست‌مداران هم همچنان به اهمیت و ضرورت این صنعت پی‌نمی‌برند و در برنامه‌ریزی‌هایشان کمترین اولویت را لحاظ می‌کنند. در نهایت نیز شاید سال‌ها طول بکشد تا به مرحله‌ای برسیم که صنعت گردشگری جایگزین فروش نفت شده باشد.
دنیای اقتصاد