موضوع مشترک این بود که سطح روابط بانکی ایران و اروپا، از نقطه مطلوب فاصله دارد و نسبت به حجم تجاری دو طرف، تناسب لازم را ندارد. برای توجیه این موضوع، دو دیدگاه وجود داشت. دیدگاه نخست که حامی آن عمدتا مسوولان داخلی بودند، بر این نکته تاکید داشت که روابط بانکی و اقتصادی ایران و اروپا از ضمانت سیاسی طرف‌های اروپایی برخوردار نیست و در نتیجه با رفتار جدید آمریکایی‌ها مورد تهدید قرار گرفته است. دیدگاه دوم، از سوی مسوولان اروپایی مطرح شد، این دیدگاه معتقد است که فقط ریسک‌های سیاسی موجب تضعیف روابط بانکی دو طرف نشده است؛ زیرا بانک‌های اروپایی به شکل مستقل ارزیابی خود را برای ارتباط با طرف‌های ایرانی انجام داده‌اند و در این خصوص مواردی نظیر ارزیابی ریسک، فضای کسب‌و‌کار و استانداردهای بین‌المللی نیز از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است.
اگر چه این دو دیدگاه در بین طرفین مشاهده می‌شد، اما نکته قابل‌توجه حمایت اروپایی‌ها از تداوم برجام به‌عنوان یک قرارداد معتبر بین‌المللی بود. به گفته مسوولان سیاسی اروپا، وجود برجام باعث بهبود وضعیت اقتصادی و امنیتی اروپا است و طرف‌های اروپایی، به شکل تمام قد از برجام دفاع خواهند کرد. وزیر راه و شهرسازی با تشریح آخرین تحولات جهانی، سیاست‌های آمریکا را در جهت بازگشت به دوره مرکانتیلیسمی و پیش از اقتصاد آزاد دانست، سیاست‌هایی که امنیت جهان را به مخاطره می‌اندازد. عباس آخوندی با تاکید بر این موضوع که در این مسیر، کشورهای چین، هند و روسیه خود استراتژی مشخصی تدوین کردند، معتقد است که اروپا در وضعیت ابهام و تردید قرار گرفته است. او خطاب به اروپاییان دو پیشنهاد را در جهت بهبود روابط ایران و اروپا ارائه کرد.
نخست حمایت مقتدرانه سیاسی از گفت‌وگوهای اقتصادی ایران و اروپا و موضوع دوم، الگو‌گیری از مذاکرات موفق سیاسی، برای پیشبرد گفت‌وگوهای اقتصادی. عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی در ششمین همایش تجاری و بانکی ایران و اروپا در ابتدای این سخنرانی با تاکید بر این موضوع که سخنرانی او درخصوص آمار پروژه‌های وزارت راه و شهرسازی نیست، عنوان کرد که قصد دارد به یک موضوع بنیادی بپردازد. او با اشاره به تحولات جهان در این موقعیت زمانی و نقش اروپا در تحولات کنونی، دو نقش تعیین‌کننده را برای اروپا متصور شد: یا اینکه می‌تواند با تصمیمات صحیح دنیا را به سمت صلح ببرد، یا اینکه با اتخاذ تصمیمات اشتباه کمک کند تا جنگ و ناآرامی در دنیا توسعه یابد که قطعا این موضوع اثرتعیین‌کننده‌ای بر مباحث بانکی و سرمایه‌گذاری (موضوع این همایش) خواهد داشت.
عبور از تعادل تک قطبی
او با بیان این موضوع که دنیا در وضعیت فعلی درحال انتقال از یک وضعیت «تعادل تک‌قطبی» به «تعادل چند قطبی» است، گفت: غرور و نخوت و سیاست‌های سراسر اشتباه آمریکا این روند را تسریع خواهد کرد. اتفاقاتی که در دنیا در حال رخ دادن است بسیار عمیق‌تر از کشمکش‌های دیپلماتیک برجام و مسائل سوریه و یمن است، بلکه در پس این رخدادها، تحولات سخت‌تر و عمیق‌تری وجود دارد که نمی‌توان منکر آنها شد. عضو کابینه دولت دوازدهم با بیان اینکه زمانی آمریکا خود را مراقب، محافظ، نگهبان و پایگاه جهانِ آزاد و اقتصاد بازار و رقابتی می‌دانست، گفت: اوج ظهور این چهره از آمریکا مربوط به دوران جنگ سرد است. در آن زمان ادعای آمریکا این بود که از نظریه رقابت و بازار آزاد در جهان حمایت می‌کند، اما بعد از فروپاشی شوروی این موضوع به تدریج اهمیت خود را از دست داد. بلافاصله تعدادی از اندیشمندان آمریکایی از جمله «ژوزف نای» اظهار نگرانی کرده و گفتند که آمریکا به تنهایی نمی‌تواند به‌پیش رود و باید متحدانی داشته باشد در غیر این‌صورت از درون دچار تعارض می‌شود.
بازگشت به دوره مرکانتیلیستی
وزیر راه و شهرسازی با ارزیابی اقدامات اخیر رئیس‌جمهوری آمریکا توضیح داد: ارزیابی این اقدامات نشان از ارتجاع و بازگشت به سیستم مرکانتیلیستی (سوداگرایی) است. رئیس‌جمهور کنونی آمریکا راجع به اقتصاد و بازار آزاد صحبت نمی‌کند، بلکه در واقع در مورد سیستم مرکانتیلیستی قرن‌های پانزدهم تا هجدهم اروپا صحبت می‌کند که البته صحبت‌های خطرناکی است. دوران حاکمیت مرکانتیلیست‌ها همواره با جنگ و خونریزی همراه بوده‌است و می‌تواند امنیت جهان را به مخاطره بیندازد. صحبت‌های آخوندی درخصوص دوره‌ای است که استدلال می‌شد موقعیت مطلوب یک کشور در حوزه تجارت خارجی، وقتی حاصل می‌شود که کشوری بتواند با وضع قوانین عوارض گمرکی و موانع تجاری، وضعیت خود را در سطح بین‌الملل بهبود بخشد. این مقام مسوول با تاکید بر این موضوع که مخاطبان با جنگ‌های دوران مرکانتیلیستی آشنا هستند، این پرسش بنیادین را مطرح کرد که آیا می‌توانیم رفتار این فرد (رئیس‌جمهور آمریکا) و دستگاه اداری جدید آمریکا را با تئوری بازار آزاد، سیستم‌های سازمان تجارت جهانی و معیارهای اقتصاد آزاد، ارزیابی کنیم؟وی با تاکید بر اینکه با بیان مطالب خود قصد ارائه مباحث آکادمیک را ندارد، گفت: مهم است که بدانیم جهان و به خصوص اروپا با چه تهدید بزرگی مواجه می‌شود، اگر جایی که خود را قدرت جهانی می‌داند به نظام مرکانتیلیستی تغییر کند، چه آثار وحشتناکی بر دنیا خواهد گذاشت. وضعیت اسرائیل در منطقه موضوع بعدی تحولات جهانی بود که آخوندی تشریح کرد. به گفته او، این رژیم اشغالگر هیچ‌گاه واجد مشروعیت نبوده و در سال‌های اخیر از نظر افکار عمومی در دنیا در بدترین وضعیت و موقعیت قرار دارد. همین وضعیت سبب شده تا این رژیم اشغالگر دست به اقدامات خطرناک و پرریسکی بزند. اسرائیل پیش‌تر نیز تروریسم دولتی را تعقیب می‌کرد، اما اکنون بی‌محاباتر آن را انجام می‌دهد.
اروپا در وضعیت تردید
وزیر راه و شهرسازی با ارزیابی دو روند انحطاطی، تاکید کرد که آرایش قدرت در جهان در حال تغییر بنیادین است. قدرت‌هایی چون هند، روسیه و چین در حال تحکیم وضعیت و موقعیت خود هستند و در صحنه جهانی حضور دارند. فارغ از اینکه ما دوست داشته باشیم یا نه، آنها اهداف مشخصی دارند و در پیگیری سیاست‌های خود تردیدی ندارند. در واقع این کشورها سیاست‌های روشن و آشکاری را در جهان تعقیب و موقعیت جدیدی را برای خود تعریف می‌کنند. او در دسته‌بندی خود، وجه سوم را کشورهای مردد در جهان دانست که هنوز نتوانسته‌اند موضع خود را مشخص کنند. به گفته او، در حال حاضر اروپا در وضعیت تردید به سر می‌برد. از یکسو حجم معامله‌ها و مبادله‌هایی که با آمریکا دارد موضوعی نیست که به راحتی قابل چشم‌پوشی باشد، اما از سوی دیگر برای اندیشمندان اروپایی کامل روشن است که آنچه در آمریکا در حال پیگیری است کاملا ارتجاعی بوده و به توسعه و صلح جهانی نمی‌انجامد. اگرچه آنان این موضوع را به صراحت بیان نمی‌کنند، اما این نگرانی در مقالات متعدد قابل مشاهده است. او با بیان این موضوع، یک پرسش کلیدی را از اروپاییان حاضر در همایش پرسید که آیا اروپا درصورت تداوم سیاست‌های مرکانتیلیستی آمریکا می‌تواند هم‌چنان از منافع اقتصادی خود بهره مند باشد یا آنکه قربانی سیاست آمریکا خواهد شد؟ زیرا که سیاست‌های آمریکا از یک سو امنیت جهان را به مخاطره می‌اندازد و از سوی دیگر، اتخاذ سیاست مرکانتیلیستی، در نهایت رودرروی اروپا نیز خواهد ایستاد. وزیر راه و شهرسازی در این خصوص پیش بینی کرد: چنانچه سیستم فعلی آمریکا تداوم یابد منافع موجود اروپا موردخطر قرار می‌گیرد و زمان آن رسیده است تا در مورد آن بی‌پرده بحث کنیم.
بازخوانی نقش ایران در منطقه و جهان
آخوندی با تاکید بر اینکه ما در داخل به موقعیت تاریخی و موقعیت جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی خود آگاه هستیم، عنوان کرد که البته در این خصوص خطا‌ها و ضعف‌های روشنی نیز قابل مشاهده است. به گفته او، ایرانیان وارث تمدن چند هزارساله ایران شهری هستند که نقش تعیین‌کننده‌ای را در دنیا و همچنین در شکل‌گیری تمدن اسلامی ایفا کرده‌اند. وزیر راه و شهرسازی تاکید کرد: در شرایط کنونی ایران در حال بازخوانی موقعیت خود در منطقه و جهان بوده است، اگر در این‌خصوص نیز خطاهایی وجود دارد، اما این روند بازخوانی، باعث شده که ارزیابی موفقی از موقعیت خود در منطقه و جهان وجود داشته باشد. آنچه ایرانیان به شکل تاریخی فراگرفته‌اند، وفای به عهد و تعهداتمان است، مبنای این سخن نیز پایبندی به قراردادهاست. او افزود: نکته‌ای که باید مدنظر دنیا قرار گیرد این است که ایرانیان تمدنی متشکل از اقوام گوناگون بوده و تسامح، تساهل و سازگاری را یاد گرفته‌اند بنابراین ایرانیان می‌توانند با هم زندگی کرده و مسائل خود را با همسایگان به سرانجام برسانند. آخوندی تصریح کرد: به رغم نقشه‌هایی که در منطقه وجود دارد ایران نیز به منافع و مسوولیت‌های خود فکر کرده است، این کشور هیچ جنگی را شروع نکرده و در عین حال قبول کرده که باید مسوولیت خود را در منطقه ایفا کند. وی همچنین با تاکید مجدد بر پایبندی ایران به مذاکرات بین‌المللی اعلام کرد: ایران قطعا طرف قابل‌اعتمادی برای مذاکره است و قبول دارد که باید با قواعد بین‌المللی بازی کند. مسوولان ایران می‌دانند که هواپیمایی، دریانوردی و بانکداری بدون پیوستن به قواعد بین‌المللی قابل انجام نیست. اما نکته‌ای که هم اکنون با آن مواجهیم بنیادی تر از مسوولیت‌های بانکی است و آن اینکه چگونه از صلح در منطقه در جهت توسعه اقتصادی و سیاسی مراقبت کنیم.
مخاطرات بازگشت به مرکانتیلیسم
او با ارزیابی رفتار آمریکا به این نکته اشاره کرد که آنچه آمریکا انجام می‌دهد بحث اقتصادی نیست، بلکه اقدام خطرناک در جهت ناپایداری در سطح جهان است و ایران به‌عنوان یک ملت، از اروپا این انتظار را دارد تا نقش تاریخی خود را ایفا کند. بازگشت به مرکانتیلیسم برای جهان پرمخاطره است. آنچه که هم اکنون در منطقه از طرف آمریکا شاهد هستیم حفظ صلح از طریق سرکوب و تحقیر ملت هاست، حال آنکه با سرکوب صلح برقرار نمی‌شود و ما نیاز به مشارکت و همکاری بین‌المللی داریم.
حمایت سیاسی از مذاکرات اقتصادی
او با بیان اینکه بعد از برجام دو دسته مذاکرات وجود داشت، توضیح داد: از یک سو مذاکرات سیاسی که توسط وزارت خارجه و مقام‌های سیاسی دنبال می‌شد و از سوی دیگر سلسله مذاکرات اقتصادی وجود داشت؛ مشکل ایران با اروپا از همان ابتدا تردیدی بود که اروپا در مذاکرات اقتصادی داشت و نمی‌توانست از مذاکرات اقتصادی حمایت سیاسی کند. در مذاکرات اقتصادی، اروپا همواره نگران رفتارهای خشن، تنبیهی و یک‌جانبه آمریکا بود، نگران از این موضوع که اگر در مذاکرات اقتصادی به نتیجه برسد، آیا حمایت سیاسی را خواهد داشت؟ در نتیجه ارتباط بین حوزه اقتصادی و حوزه سیاسی قوی نبود. این مقام مسوول گفت: باید امیدوار باشیم اروپایی‌ها به این نتیجه برسند که اگر بخش سیاسی از بخش اقتصادی مراقبت نکند بخش سیاسی هم تداوم نخواهد یافت و این همان بحث کلیدی است، بنابراین نیاز به ادامه گفت‌وگوها است تا به فهم جدیدی از ۲ سال مذاکرات گذشته برسیم. در این مسیر، به هیچ وجه نباید خسته شد، زیرا مذاکرات و تحولات در این سطح در مدت زمان طولانی میسر می‌شود.وزیر راه و شهرسازی اعلام کرد: به لحاظ شخصی در این مدت نه خسته شدم و نه خوش‌بینی‌ام را از دست دادم زیرا معتقدم می‌توانیم این فهم را پیدا کرده و آن را اشاعه دهیم و مذاکرات را با اصلاح مسیر به جای روشنی برسانیم.
ورود به فاز دیپلماسی اقتصادی
پیشنهاد دوم آخوندی درخصوص گسترش دیپلماسی اقتصادی با اروپا بود. به گفته او، همانطور که ایران در مذاکرات سیاسی با اتحادیه اروپا وارد صحبت شده است، می‌تواند در مذاکرات اقتصادی نیز با اروپایی‌ها وارد گفت‌وگو شود. عضو کابینه دولت دوازدهم ادامه داد: شاید اگر اراده سیاسی برای این موضوع باشد و به تفاهم پایدار برسیم در آن صورت شروع دور مذاکرات با اتحادیه اروپا در حوزه اقتصادی موثر باشد و بتواند به ادامه و تداوم مذاکرات بین‌المللی کمک کند. وزیر راه و شهرسازی خاطرنشان کرد: در این مدت با اروپایی‌ها مذاکرات فراوانی داشتیم. البته خود را محدود به مذاکره با اروپا نکردیم و با چینی‌ها و روس‌ها نیز وارد گفت‌وگو شدیم و قراردادهای خوبی داشتیم. در لجستیک و تجارت نیز اقدامات مناسبی داریم. آخوندی افزود: در بخش‌های تخصصی همچون مسکن نیز علاقه‌مندیم با اروپایی‌ها همکاری کنیم. همچنین در بحث اصلاح سیستم بانکی خود نیز علاقه‌مندیم از تجارب اروپایی‌ها استفاده کنیم. وی گفت: اگرچه هماهنگی زیادی با اروپا داریم اما باید مطمئن شویم که اروپا با یک اراده سیاسی می‌خواهد در لایه‌ها و سطوح عمیق‌تری روابط اقتصادی خود را با ایران توسعه دهد و می‌خواهد نقش موثرتری را ایفا کند. در حال حاضر اروپا مردد است و امیدوارم از تردید به نفع صلح جهانی خارج شود. ما می‌توانیم در این موضوعات مهم با یکدیگر گفت‌وگوی صریح، مثمرثمر و بدون تعارف داشته باشیم.
دنیای اقتصاد