توافق‌نامه سه‌جانبه ترانزیتی تجاری چابهار میان ایران، هند و افغانستان که چندی پیش مطرح شده بود، در کنار تفاهم‌نامه سه‌جانبه همکاری منطقه آزاد چابهار و شرکت توسعه پتروشیمی نگین مکران با فدراسیون صنعت شیمی و پتروشیمی چین (جی‌جی‌سی) در زمینه احداث پارک پتروشیمی که هفته پیش به امضا رسید، به‌خوبی نشان میدهد که این دو کشور پیشرو در عرصه اقتصادی تا چه اندازه روی این منطقه حساب باز کرده‌اند و می‌کوشند گوی رقابت را از یکدیگر بربایند. سرمایه‌گذاری کلان چین در پاکستان از یک طرف و سرمایه‌گذاری بزرگ هندوستان در افغانستان از سویی دیگر، منطقه مکران را به عرصه‌ای برای زورآزمایی و جنگی زیرپوستی بین این دو کشور تبدیل کرده است. در این میان موقعیت منطقه مکران در پیوست کریدورهای شمال به جنوب و شرق به غرب از‌سویی و دسترسی به راه ابریشم برای این دو کشور، سبب شده چین و هند برای این منطقه برنامه‌ریزی بلندمدت داشته باشند. برهمیناساس حتی در توافق‌نامه اخیری که بین هندوستان و ژاپن، به امضا رسیده، توجه ویژه‌ای به منطقه مکران در نظر گرفته شده است. کارشناسان بر این عقیده‌اند که این موقعیت برای ایران فرصتی طلایی فراهم آورده تا با استفاده از فرصت پیوند بین بندر چابهار و بندر گوادر پاکستان، ایران این دو بندر را به مکمل یکدیگر تبدیل کرده تا از رقابت آنها در آینده جلوگیری کند. فرصتی که به گفته رئیس دبیرخانه ستاد توسعه سواحل مکران، با تعلل ایران در حال ازدست‌رفتن است.
خواب چین و هند برای مکران
ایرج تاج‌الدین، رئیس دبیرخانه ستاد توسعه سواحل مکران، در گفت‌وگو با «شرق» با بیان اینکه نه‌تنها چین بلکه بسیاری از کشورهای دیگر هم علاقه‌مند هستند در منطقه حضور پیدا کنند، می‌گوید: این تمایل در حالی است که به‌دلیل شرایط اقتصادی و سیاسی‌ای که درحال‌حاضر ایران دارد، ورود کشورهای مختلف به منطقه سخت شده و کشورهای مستقلی که وابستگی‌شان به غرب کمتر است، از جمله هند و چین در حال ورود به منطقه هستند. تاج‌الدین میافزاید: چین به‌دلیل سرمایه‌گذاری‌های سنگینی که در پاکستان و بندر گوادر کرده و تمایل به بازدهی آن، حتما باید از موقعیت استراتژیک و ترانزیت منطقه مکران و از کریدور شمال به جنوبی که از چابهار آغاز می‌شود، استفاده کند.
برهمیناساس، سرمایه‌گذاری چین در منطقه یک سرمایه‌گذاری منطقی است. از او درباره پیام حضور چین در منطقه می‌پرسم. می‌گوید: به‌هرحال چین برنامه بلندمدتی دارد که بتواند در اقتصاد جهان نقش فعالی داشته باشد و لازمه این نقش مؤثر آن است که بتواند در مناطق استراتژیکی مانند مکران سرمایه‌گذاری کند. جاده ابریشمی که ارتباط چین به اروپا را وصل کرده و از شمال ایران عبور می‌کند، باید بتواند دسترسی‌هایی در کریدورهای مختلف داشته باشد. چابهار نیز می‌تواند یکی از این نقاط دسترسی باشد.
سرمایه‌گذاری چین در پاکستان زمانی نتیجه میدهد که بندر گوادر به راه ابریشم متصل شود. این اتصال زمانی ممکن می‌شود که از طریق پاکستان و افغانستان به‌عنوان دو کشور ناامن به جاده ابریشم متصل شود که سرمایه‌گذاری عظیمی می‌طلبد. باید از این وضعیت استفاده کنیم و اجازه دهیم بندر گوادر، هم از طریق راه‌آهن و هم از طریق جاده به بندر چابهار متصل شود تا بندر گوادر بار خود را از طریق ایران و بندر شهید بهشتی چابهار ترانزیت کند. اینجاست که سرمایه‌گذاری چینی‌ها می‌تواند نتیجه بدهد، بنابراین باید به دنبال آن باشیم که بندر گوادر مکمل بندر چابهار شود نه رقیب این بندر، اما در حال ازدست‌دادن فرصت‌ها هستیم. این مقام مسئول میافزاید: منافع توسعه منطقه چابهار فقط برای ایران نیست و بسیاری از کشورها می‌توانند از توسعه این منطقه سود ببرند.
منطقه چابهار در کریدور شرق و غرب و شمال و جنوب قرار گرفته است. هم می‌تواند شبه‌جزیره هند را به‌راحتی به غرب آسیا و اروپا وصل کند و هم می‌تواند کشورهای آسیای میانه و افغانستان را به‌راحتی به آب‌های آزاد وصل کند. به نظر می‌رسد توسعه منطقه چابهار یکی از استراتژی‌هایی است که بسیاری از کشورها به دنبال آن هستند. تاج‌الدین در تأیید این حرف خود میافزاید: در توافق‌نامه توسعه همکاری که بین ژاپن و هند منعقد شد، توسعه چابهار هم در نظر گرفته شده است.رئیس دبیرخانه ستاد توسعه سواحل مکران با بیان اینکه درگیری منافع، ایجاد امنیت می‌کند، ادامه میدهد: در جهان، توسعه منطقه‌ای بدون ایجاد پیوندهای مشترک امکان‌پذیر نیست، بنابراین نباید ابراز نگرانی کنیم که بندر چابهار را به چین و هند فروخته‌ایم. تیم‌های اقتصادی ایران باید در این زمینه فعال شوند. باید اجازه دهیم که چین در منطقه مکران سرمایه‌گذاری کند و حتی فرودگاه این منطقه را بسازد و در عرصه پتروشیمی در این منطقه هم سرمایه‌گذاری کند.
او با اشاره به نمونه‌‌ای مشابه در عمان می‌گوید: توسعه بندر صحار عمان، کاملا به شرکت روتردام هلند واگذار شده، زیرا دوسوم ترانزیت منطقه خاورمیانه برعهده این شرکت است؛ بنابراین وقتی این شرکت در این بندر سرمایه‌گذاری کند، بار آن منطقه را هم تأمین می‌کند و به این طریق این بندر به بهره‌برداری می‌رسد و امنیت آن نیز تأمین خواهد شد.
کارشکنی کشورهای حاشیه خلیج فارس در توسعه چابهار
وقتی از او درباره نگاه آمریکا به منطقه می‌پرسم، می‌گوید: مسائل سیاسی را باید از مسائل اقتصادی جدا کرد. به نظر نمی‌رسد که آمریکا بخواهد روی توسعه این منطقه نظری داشته باشد؛ اما کشورهای حاشیه خلیج‌‌فارس دارند؛ زیرا آنها از توسعه منطقه چابهار متضرر می‌شوند و هرچه توسعه این منطقه عقب بیفتد، آنها کمتر آسیب می‌بینند. یکی از دلایلی که این منطقه تاکنون توسعه پیدا نکرده، علاقه‌نداشتن کشورهای جنوب خلیج فارس به توسعه مکران و چابهار است. کشورهایی که بیشتر در خلیج فارس محصور هستند، بیشتر در حال کارشکنی هستند و علاقه‌مندند که این منطقه توسعه پیدا نکند. در بیانی دیگر اگر توسعه شهید بهشتی چابهار به اتمام برسد و به کریدور شمال به جنوب و شرق به غرب متصل شود، توسعه بندر جبل‌علی یا بنادر قطر کاملا بی‌معنا می‌شود.
در انحصار چین نیستیم
محمدرضا موثقی‌نیا، مدیرعامل شرکت توسعه پتروشیمی نگین مکران درباره سرمایه‌گذاری چینی‌ها در مکران به «شرق» می‌گوید: تفاهم‌نامه سه‌جانبه همکاری منطقه آزاد چابهار و شرکت توسعه پتروشیمی نگین مکران با فدراسیون صنعت شیمی و پتروشیمی چین (جی‌جی‌سی) در زمینه احداث پارک پتروشیمی منعقد شده است که طبق آن، کارگروهی برای پیگیری اقداماتی برای تبدیل این تفاهم‌نامه به قرارداد، پیش‌بینی شده است. او با بیان اینکه تیم چینی ترکیبی از چند شرکت دولتی و خصوصی بود، میافزاید: این تفاهم‌نامه حاصل شش تا هفت ماه مذاکره در حوزه پتروشیمی در ایران بود. اکنون طرف چینی پذیرفته که این سرمایه‌گذاری را در منطقه مکران و با همکاری شرکت توسعه پتروشیمی نگین مکران داشته باشد.
از او درباره جزئیات این تفاهم‌نامه می‌پرسم؛ اما او می‌گوید: جزئیات، میزان سرمایه و نوع مجتمع‌های پتروشیمی که قرار است احداث شود و در نتیجه ظرفیت تولید و... موضوعات مراحل بعدی مذاکره است. مدیرعامل شرکت توسعه پتروشیمی نگین مکران میافزاید: چینی‌ها قصد سرمایه‌گذاری جدی در توسعه صنعت پتروشیمی منطقه مکران را دارند و برای این منظور هیئتی بلند‌پایه متشکل از مدیران ارشد صنعت پتروشیمی چین از شهرک پتروشیمی مکران و زیرساخت‌های آن بازدید کردند. موثقی‌نیا با بیان اینکه نکات مثبتی در کل ایران به‌ویژه در چابهار برای سرمایه‌گذاران خارجی وجود دارد، تصریح می‌کند: نکات مثبت منطقه چابهار، مطلوبیتی برای هر سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند؛ زیرا هم به بازارهای هدف نزدیک است و هم به آب‌های بین‌المللی دسترسی مستقیم دارد و چابهار تنها بندر اقیانوسی کشور است. علاوه‌بر‌آن سرمایه‌گذاران از معافیت مالیاتی تا 20 سال برخوردار می‌شوند که هر سرمایه‌گذاری را ترغیب می‌کند تا در این منطقه سرمایه‌گذاری کند.به گفته او بخشی از دانش فنی تولید فراورده‌های پتروشیمیایی در انحصار چینی‌ها و چند کشور صنعتی است. او ادامه داد تلاش می‌کنیم در مرحله عقد قرارداد نهایی بحث انتقال دانش فنی و فناوری را به‌عنوان یک اصل ثابت قرار دهیم تا در گام اول آن را بومی کرده و در گام دوم توسعه مراحل بعدی را خودمان انجام دهیم.
مدیرعامل شرکت توسعه پتروشیمی نگین مکران ادامه میدهد: مرحله اول توسعه قطب سوم پتروشیمی کشور در منطقه آزاد چابهار (پس از ماهشهر و عسلویه) را این شرکت با راه‌اندازی شهرک پتروشیمی مکران آغاز کرده و امیدواریم شرکت‌های چینی فازهای دوم و سوم توسعه این شهرک و تبدیل منطقه به هاب سوم پتروشیمی کشور را به سرعت انجام دهند.
موثقی‌نیا در این گفت‌وگو با بیان اینکه چینی‌ها تنها کشورهای متقاضی برای حضور در عرصه پتروشیمی منطقه مکران نیستند، می‌گوید: غیر از چین، هم از کشورهای اروپایی و هم از کشورهای آسیایی کشورهایی برای حضور در منطقه ابراز تمایل کرده‌اند. به‌همین‌دلیل در عرصه پتروشیمی منطقه، در انحصار چین نیستیم.
شرق