جریان آزاد اطلاعات به اعلان و انتقال بلامانع و پیوسته اطلاعات در انواع و اقسام رسانه اشاره دارد. جریان آزاد اطلاعات با سانسور ارتباطی معکوس دارد به این صورت که هرچه میزان سانسور کمتر، میزان آزادی در جریان اطلاعات بیشتر است.
اصطلاح پرکاربرد سانسور از واژه لاتین censere می آید. در روم سانسورچی به معنای اولیه خود دو وظیفه اصلی داشت؛ شمارش شهروندان و نظارت بر اخلاق ایشان. سانسور البته گاهی با پنهان کاری اشتباه گرفته می شود و بهتر است این تفاوت روشن گردد.
پنهان کاری به معنای ایجاد تغییر در اطلاعاتی است که ممکن است برداشت جامعه از آنها نامناسب، جنجالی و متناقض باشد. سانسور در مقایسه با پنهان کاری معمولا به مجموعه‌ای از استانداردهای مشخص و واضح اشاره دارد و نه مجموعه‌ای از استانداردهای مخفی و محرمانه. غالبا در پدیده سانسور یک هویت مخفی و ناآشکار مانند یک شرکت، دسترسی به اطلاعات موجود در فضای حاکم را محدود، ممنوع یا کانالیزه می کند.
همانطور که بیان شد سانسور و جریان آزاد اطلاعات در حالتی معکوس با یکدیگر قرار دارند که حذف یکی به نفع دیگری صورت می گیرد و جریان آزاد اطلاعات بازتاب جامعه ای است که انتقاد و چندصدایی نه تنها تحمل که تشویق می شود.
در زمینه جریان آزاد اطلاعات دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. مهمترین سندی که موافقان آزادی اطلاعات در سطح جهانی به آن اشاره می دارند، ماده 19اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب 1948 میلادی است که تصریح می دارد هرکسی حق آزادی عقیده و بیان دارد. این حق شامل آزادی حفظ عقاید، مصون از تعرض و جستجو، کسب اظهار اطلاعات و اندیشه ها از هر طریق و بدون توجه به مرزها است.
با توجه به اهمیت روزافزون بهره مندی از اطلاعات جریان آزاد آن به مرز واحدهای ملی محدود نیست و در ابعاد بین المللی اهمیتی فوق العاده دارد چرا که اطلاعات یعنی قدرت و هیچ کشوری حاضر نخواهد شد تا قدرت خود را به صورت رایگان به حراج بگذارد.
همچنان که «تولید اطلاعات» در سطح ملی و بین المللی رشد می‌یابد، «دسترسی مناسب» به آن نیز به عنوان فرایندی که موجب کاهش وابستگی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی می‌گردد، اهمیت پیدا می کند. در نتیجه آنچه در جریان آزاد اطلاعات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است «توزیع اطلاعات» است. به رغم پیشرفت های فناورانه ای که سرعت جریان آزاد اطلاعات را مضاعف ساخته، شاهد موانعی جدی در سر راه آن در عرصه بین الملل هستیم.
جریان آزاد اطلاعات از زمان پیدایش و گسترش اینترنت و همچنین پیشرفت های سریع در زمینه گوشی های تلفن همراه از بسیاری از دیوارهای ملی عبور کرد اما باید گفت این سرعت و حدت در فضای داخلی گروهی از کشورها همگام با عرصه جهانی نبوده است. این در حالی است که این همگامی به رغم چالش های متعدد در ابتدای راه می توانست برای از میان بردن برخی مسائل و شکاف های قومی، مذهبی، جنسیتی و ... منشا اثر باشد.
در سطح ملی جریان اطلاعات مستقیما از سیاست و ارزش گذاری های دولتی اثر می پذیرد. بر اساس برخی نظریات موجود، ذات اطلاعات مبتنی بر نشر و جریان یافتن آن در جوامع انسانی است. به همین دلیل و از آنجایی که همیشه برای وجود آزادی بیان موانع و محدودیت هایی وجود داشته و دارد و هم به این دلیل که آزادی بیان پایه و ریشه آزادی اطلاعات است، همان موانعی که مانع تحقق آزادی بیان می شود می توانند در مسیر تحقق آزادی اطلاعات ظاهر گشته و مانع از ارسال یا دریافت اطلاعات گردد.
محدودیت هایی از این دست که از سوی نظام های سیاسیِ غیرمردم سالار و به دلیل جدایی حاکمیت و شهروندان به مورد اجرا گذشته می شود مانع توسعه و بالندگی ملی خواهد شد. با این حال باید گفت نه می توان و نه می شود برای جریان آزاد اطلاعات تحققی کامل و بدون تبعات منفی را انتظار داشت و حتی یک جامعه مردم سالار نیز باید حداقلی از نظارت بر جریان اطلاعات را اعمال کند. این لازمه اداره درست و مناسب هر جامعه ایده آل است و مساله اساسی در میزان، شاخص ها و فلسفه نظارت است که می توان زمینه ساز پیشرفت یا پسرفت شود.
بنابر آنچه گفته شد و به دلیل شرایط بین المللی شاید ما اختیار چندانی بر نظارت و ارتقای وضعیت جهانی اطلاعات و ارتباطات نداشته باشیم اما در سطح ملی می توانیم از توسعه و آزادی جریان اطلاعات برای بهبود شاخص های گوناگون سیاسی، مدنی و اقتصادی خود بهره جسته و حتی ضریب امنیت خود را در برابر تهدیدات نوین پیش روی جوامع افزایش دهیم. در واقع وجود جریان آزاد اطلاعات ضمن این که می تواند در سطح ملی باعث اعتمادسازی و نزدیکی رسانه و شهروندان شود، شکاف های موجود میان مردم و حاکمیت را ترمیم کرده و مسیر عبور از بسیاری از چالش ها را هموار خواهد کرد.
ایرنا