مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی با اشاره به فعالیت‌های بانک مرکزی فرآیند تولید آمار در ایران را تشریح کرد. علیرضامقتدایی در گفت‌وگوی مفصلی با هفته نامه «تجارت فردا» با تاکید بر اینکه «بانک مرکزی در آمارهای خود واقعیت‌ها را منتشر می‌کند» افزود: اساس همه برنامه‌ریزی‌ها آمار است و وجود آمار باعث میشود که تصمیم‌گیر بهتر تصمیم بگیرد؛ در حالی که فقدان آن مطمئنا تصمیم‌گیری را در ابهام قرار می‌دهد.
مقتدایی با نگاهی به تاریخچه انتشار آمار در ایران خاطرنشان کرد: از سال 1315 آمار در بانک ملی به عنوان بانکدار مرکزی تولید شده است و بعد از تاسیس بانک مرکزی انتشار این آمارها را به عهده گرفت و آمارها را همواره تولید کرده است. این کار مهمی است که در بانک مرکزی از بدو تاسیس اتفاق افتاده است.
تفاوت احساس و آمار
او در پاسخ به این سوال که «خیلی از مردم اعتقاد دارند آن چیزی که اعلام میشود، با آن چیزی که آنها در واقعیت احساس میکنند متفاوت است. آیا در بانک مرکزی روی این تفاوت کار شده یا خیر؟» گفت: باید ریشه‌ای‌تر به این مساله نگاه کرد. آیا عامه مردم در مورد عوامل یک بیماری مثل گرانی؛ نظر مشترکی دارند؟ مقتدایی با ذکر مثالی در این باره افزود: عامه مردم گرانی و تورم را احساس میکنند و گرانی یک واقعیت جهانی است. غذا در کشورهای مختلف با افزایش قیمت زیاد مواجه شده است، اما اندازه این تغییر قیمت در کشور را با احساس نمی‌توان بیان کرد. ضمن اینکه تاثیر تورم برای افراد مختلف بر اساس محاسبات بانک مرکزی یکسان نیست. مقتدایی خاطرنشان کرد: نرخ تورم کشور یک عدد واحد است که بر اساس استاندارد‌های بین‌المللی محاسبه میشود. احساس گرانی و احساس تورم توسط مردم درک میشود، ولی اندازه نرخ تورم یک مقوله احساسی نیست و باید محاسبه شود و اندازه‌گیری یک پارامتر توسط احساس نادرست است و باید بر اساس مکانیزم علمی عمل اندازه‌گیری انجام شود.
تورم چگونه اندازه‌گیری میشود
این مقام مسوول در بانک مرکزی با اشاره به تفاوت‌های آماری در اعلام نرخ تورم گفت: در تمام دنیا ممکن است مردم فکر کنند که تورم اعلام شده از سوی مراجع رسمی با تورمی که مردم احساس میکنند، فرق داشته باشد، نه اینکه فقط در کشور ما این احساس وجود داشته باشد. بنابراین این طور نیست که تورمی که مردم احساس میکنند، تورم صحیح و تورمی که اعلام میشود، تورم اشتباهی باشد. وی اضافه کرد: نحوه محاسبه تورم یک اصول علمی دارد که براساس آن اصول تورم اندازه‌گیری میشود که اندازه‌گیری دقیقی است. در نتیجه نمی‌شود گفت که مردم یا خانوارها ممکن است احساسشان نسبت به تورم چیز دیگری باشد. اما می‌توان گفت که هم گرانی و هم تورم را مردم احساس میکنند؛ چرا که در مواجهه با بازار و خرید مایحتاج کاملا محسوس است ولی اندازه تورم و نرخ تورم ماهیتا محاسبه‌کردنی است و احساس‌کردنی نیست.
نحوه محاسبه تورم
مدیر کل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی در ادامه با اشاره به روش‌های موجود برای محاسبه تورم افزود: تورم از دو قسمت تشکیل شده است. قسمت اول شامل وزن‌ها برای سال پایه است و قسمت دوم شامل قیمت‌ها برای همه ماه‌ها، در سالهای متفاوت است. مکانیزم آن به این گونه است که وزن‌ها را برای سال پایه محاسبه می‌کند. برای محاسبه وزن‌ها، همه اقلام کالاها و خدماتی که خانوارها مصرف میکنند را در نظر می‌گیرند. هزینه خانوار توسط پرسشنامه‌های بودجه خانوار، احصا میشود. مقتدایی اضافه کرد: در ایران و اکثر کشورهای دنیا از طبقه‌بندی‌ای که یک طبقه‌بندی بین‌المللی است، استفاده میشود. همه کالاها یا خدمات مصرفی مورد استفاده خانوار در 12 گروه اصلی چیده میشود. حدودا هزار و 200 قلم کالا یا خدمتی که خانوار مصرف کرده، هر کدام را در گروه خودش قرار می‌دهند.
وی افزود: محاسبه ماه به ماه ارزش سبد مورد استفاده خانوار و پس از آن محاسبه میانگین در دو سال متوالی و به دست آوردن نسبت این دو میانگین همان نرخ تورم در سال منتهی به ماه جاری است.
به گفته وی، در ایران مجموع اقلامی که در سبد کالاها و خدمات مصرفی از آنها عمل قیمت‌گیری انجام میشود 359 قلم است که این اقلام بر اساس یکسری معیارهای مشخص و علمی انتخاب می‌شوند تا قیمت آنها نماینده خوبی برای اقلام مورد نظر باشند.
وی افزود: در محاسبه نرخ تورم، گروه‌‌های شاخص مشخص است. 12 گروه اصلی دارد و باید برای هر 12 گروه اصلی، رقم‌هایش استخراج شده و قرار داده شود. عاقلانه نیست وقتی بانک مرکزی به نرخ تورم نیاز دارد، خودش بیاید و یک قسمتی از شاخص را بردارد یا بگذارد. بنابراین وزن‌ها همان وزن سال پایه تا سال پایه بعدی است.
آیا مسکن از تورم حذف شده است؟
مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی با اشاره به وجود شبهاتی در مورد «حذف شاخص قیمت مسکن در محاسبه نرخ تورم» افزود: مسکن همواره در شاخص قیمت مرکزی حضور داشته و هیچ وقت هم حذف نشده است. همیشه هم به همین گونه بوده است؛ زیرا ماهیت مسکن به گونه‌ای است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
مقتدایی اضافه کرد: در یکی از نسخه‌های گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول که چند سال پیش منتشر شده بود، این مطلب مورد توجه قرار گرفته بود که در ایران از سیستم پیشرفته ارزش اجاری خانه‌های شخصی استفاده میشود و ارزش اجاری محاسبه شده و در شاخص اعمال میشود. او گفت: ما ارزش اجاری را به عنوان هزینه‌ای که مالک نمی‌پردازد برایش محاسبه می‌کنیم؛ ولی ارزش ملک او را در شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (تورم) محاسبه نمی‌کنیم. به گفته وی، همه کشورهایی که آمار در آنها قدمت دارد، ارزش اجاری مسکن را محاسبه میکنند. در ایران هم همواره ارزش اجاری محاسبه میشود و چیزی کنار نرفته است که مسکن محاسبه نشود. ارزش اجاری خانه‌های شخصی برای خانه‌های مالک‌نشین، اجاره برای مستاجرین محاسبه میشود.
مقتدایی خاطرنشان کرد: محاسبات تغییرات کیفی و تبدیل کیفیت‌ها به کمیت موضوعی است که در بانک مرکزی روی آن کار علمی و دقیق انجام شده است.
روزنامه دنیای اقتصاد