فضای رسانه‌ای کشور در روزهای اخیر شاهد اظهارنظرات متفاوتی درباره عرضه نفت در بورس انرژی بود. در این میان یکی از فعالین بخش خصوصی با طرح ادعایی مبنی بر عدم بازگشت پول محموله‌های نفتی فروخته شده در بورس، این موضوع را دلیل توقف فرآیند عرضه نفت در بورس انرژی دانست. همچنین این فعال بخش خصوصی با بیان کاهش قیمت جهانی نفت مدعی شد که شرکتهای خریدار نفت از بورس دچار ضرر هنگفتی شده‌اند. این ادعاهای عجیب درحالی عنوان شد که اندک آشنایی درباره فرآیند خرید و فروش نفت در بورس نشان میدهد که این اظهارات از اساس اشتباه است.
سازوکار خرید نفت از بورس بدین گونه است که شرکتهای خصوصی پس از واریز 10 درصد از بهای حجم محموله‌های درخواستی به صورت ریالی به حساب اعلامی شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) میتوانند برای خرید نفت از بورس اقدام کنند. در مرحله‌ی بعدی شرکتهای خصوصی در فرآیندی رقابتی قیمت پیشنهادی خود برای هر بشکه نفت را اعلام کرده و در صورت موافقت شرکت ملی نفت، نفت کشور به آنها فروخته میشود. سپس آن دسته از شرکت‌هایی که قادر به خرید نفت ایران از بورس شده‌اند تا موعد بارگیری نفت وقت دارند که 10 درصد دیگر از بهای محموله دریافتی را به صورت ریالی تسویه کنند و 80 درصد دیگر را به صورت ارزی (معادل 1.25 برابر 80 درصد) ضمانت‌نامه ریالی ارائه دهند.
لازم به ذکر است مهلت بارگیری نفت برای خریداران در عرضه اول در بازه‌ی زمانی 6 آذرماه تا 6 دی‌ماه و مهلت بارگیری نفت برای خریداران در عرضه دوم از 20 آذر تا 20 دی ماه است و در صورتی که خریداری از بارگیری محموله‌ها منصرف شود 5 درصد از بهای محموله‌های را باید به عنوان جریمه بپردازد و در صورتی که خریداران، نفت خریداری شده را بارگیری کنند 60 روز مهلت دارند تا نفت خود را فروخته و با پرداخت 80 درصد ارزی وثیقه خود را آزاد کنند. بدین صورت حتی اگر سریعترین حالت ممکن را هم در نظر بگیریم، زمان تشخیص اینکه خریداران توانسته‌اند نفت خود را بفروشند و پولش را بازگردانند 6 بهمن ماه است.
شرکت‌هایی که نفت ایران را خریداری کرده‌اند در سریع ترین حالت ممکن تا 6 بهمن ماه وقت دارند که 80 درصد ارزی بهای نفت را به خزانه برگردانند و اینکه گفته شود پول به خزانه برنگشت اصلا معنایی ندارد زیرا شرکت‌ها تا تاریخ مذکور وقت داشته و در حال حاضر حتی برخی خریداران هنوز به مرحله بارگیری نفت نرسیده‌اند چه برسد به فروش نفت و بازگشت پول محموله‌ها. در واقع قبل از تحویل محموله‌ها به خریداران بخش خصوصی، اعلام عدم بازگشت پول نفت به خزانه ادعایی نسنجیده و بی‌معنا است.
کاهش قیمت جهانی نفت باعث زیان خریداران از بورس میشود؟
در بخش دیگر مصاحبه، این فعال بخش خصوصی مدعی شده که کاهش قیمت جهانی نفت باعث ضرر هنگفت شرکتهای خصوصی شده است زیرا از زمان عرضه نفت در بورس تا کنون قیمت جهانی نفت روندی نزولی داشته در نتیجه قیمت نفت در حال حاضر نسبت به قیمت نفت خریداری شده از بورس پایین تر است. بدین ترتیب شرکتهای خصوصی مجبور میشوند نفت را به قیمت پایین‌تری بفروشند و دچار ضرر هنگفتی میشوند.
پاسخ به این ادعا نیز همانند ادعای قبلی بسیار ساده و روشن است و با مطالعه اطلاعیه بورس انرژی پاسخ آن دریافت میشود. در این اطلاعیه جهت پوشش ریسک نوسانات قیمت برای فروشنده و خریداران ضریبی به نام "ضریب تعدیل قیمت نفت" تعبیه شده است که این ضریب در قیمت نفت در روز معامله در بورس ضرب میشود و قیمت نهایی بدست می‌آید. فرمول محاسبه قیمت نهایی نفت در اطلاعیه سازمان بورس انرژی به صورت زیر است.
طبق اطلاعیه فرمول ضریب تعدیل قیمت برابر است با "قیمت نفت خام برنت یک روز تقویمی قبل از صدور صورت‌حساب موقت" تقسیم بر "قیمت نفت خام برنت یک روز تقویمی قبل از صدور اطلاعیه عرضه". در صورتی که در بازه زمانی خرید محموله از بورس تا بارگیری، قیمت جهانی نفت کاهش یابد، ضریب تعدیل عددی کوچکتر از یک میشود و با ضرب این ضریب در قیمت نفت معامله شده در بورس، قیمت نهایی به دست می‌آید که به نسبت کاهش قیمت جهانی، کاهش یافته است. در نتیجه طرح شبهاتی مانند ضرر هنگفت بخش خصوصی از کاهش قیمت نفت نیز همانند اظهارات قبلی از اساس باطل است.
عرضه نفت در بورس چه کسی را ناراحت می‌کند؟
در ادامه این فعال بخش خصوصی مطرح کرده است که سازوکار فروش نقدی به هیچ وجه در بورس انرژی صحیح نیست؛ زیرا شرکت های خصوصی توان مالی دادوستد های نفتی را ندارند. همچنین ایشان در جایی دیگر عنوان کرده است که بخش خصوصی فعلی پول کافی برای خرید نفت از بورس انرژی را ندارد و خواستار تحویل نفت به بخش خصوصی همانند مدل اهدای نفت به بابک زنجانی شد.
مشخص نیست منظور این فعال بخش خصوصی از عدم توانایی بخش خصوصی برای خرید نفت بیشتر ناظر به شرکتهای تحت مدیریت خود بوده یا سایر شرکتهای خصوصی داخلی؛ زیرا عرضه اول و دوم نفت در بورس انرژی با استقبال گسترده شرکتهای خصوصی همراه شد و تمامی یک میلیون بشکه نفت عرضه شده در بورس توسط بخش خصوصی توانمند داخلی خریداری شد. از طرفی با توجه به جریمه‌های وضع شده در اطلاعیه بورس انرژی، قطعا شرکتهای خصوصی خریدار نفت ایران آنقدر به توانایی خود برای دور زدن تحریم‌های نفتی اعتماد دارند که وارد این عرصه شده‌اند. فلذا در حال حاضر شرکت‌هایی موجود هستند که هم ظرفیت مالی لازم برای خرید نفت ایران از بورس و هم توانایی دور زدن تحریم‌های نفتی را دارند و ادعای این فعال خصوصی مبنی عدم توانایی مالی شرکتهای خصوصی داخلی نیز صحیح نیست.
لذا به نظر میرسد که طرح چنین شبهاتی یا به خاطر عدم اطلاعات کافی از فرآیند عرضه نفت در بورس بوده و یا چنین شبهاتی با وجود اطلاع از فرآیند تعیین شده در اطلاعیه بورس انرژی، با هدف دیگری درباره این راهکار ضدتحریمی مطرح شده است. در واقع عرضه نفت در سازوکار شفاف و رقابتی بورس و شرایط معقول اتخاذ شده در اطلاعیه بورس انرژی با غربالگری بین شرکتهای خصوصی تنها نفت کشور را در اختیار شرکت‌هایی قرار میدهد که بتوانند استاندارهای مطرح شده در اطلاعیه بورس انرژی را برآورده کنند.
فارس