در پی این توافق، قیمت نفت در بازار جهانی، رو به افزایش گذاشت. همچنین اعضا با معافیت ایران برای کاهش سقف تولید، موافقت کردند.
از زمان اعلام بازگشت تحریم‌ها و قصد آمریکا برای صفرکردن صادرات نفت ایران، عربستان مدعی جایگزینی نفت ایران در بازار جهانی شد و در همین راستا با افزایش تولید و برداشت از ذخایر انرژی خود، عرضه نفت در بازار جهانی را به‌میزان چشمگیری افزایش داد. در همین زمان، روسیه نیز برای افزایش درآمد خود از بازار، به افزایش تولید و عرضه پرداخت تا در کنار عربستان، دومین تخطی‌کننده از سقف مورد توافق اوپک و غیراوپک باشد. آمریکا نیز با دارابودن ذخایر عظیم نفتی و افزایش فعالیت‌های حفاری و اکتشاف، در این برهه تبدیل به بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان با صادرات بیش از 11میلیون بشکه در روز شد. این شرایط، سبب سقوط مداوم قیمت جهانی نفت از بالای 80دلار در اواسط 2018 به محدوده 50 تا 55دلار در روزهای اخیر شد. نفت جهانی به دلیل اشباع بازارها توسط سه غول نفتی روسیه، آمریکا و عربستان، روزهای خوبی را سپری نمی‌کند. در این میان، عربستان ماه گذشته برخلاف سیاست‌های آمریکا با ابراز نارضایتی از قیمت نفت و شرایط عرضه، به ناتوانی از ادامه انباشت بازار و جایگزینی نفت ایران اذعان کرده و اعلام کرد در ماه جاری، صادرات خود را 500هزار بشکه در روز کاهش می‌دهد. همچنین پوتین رئیس‌جمهوری روسیه نیز در اجلاس گروه20 در آرژانتین، پس از دیدار با بن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی از وضعیت موجود بازار نفت ابراز ناخرسندی کرد و قیمت مورد رضایت روسیه برای نفت را میانگین 60دلار دانست. به دنبال افزایش نارضایتی در میان تولیدکنندگان نفت و به‌ویژه اوپک، قطر اعلام کرد در آغاز سال جدید میلادی از این سازمان جدا خواهد شد. به گفته نماینده ایران در اوپک، افزایش نارضایتی از تک‌روی‌های عربستان به عنوان عضو و روسیه به عنوان همکار اوپک و ایجاد فشار بر تولیدکنندگان کوچک‌تر، دلیل این خروج است. به نظر می‌رسد در میان تمامی کشورهای تولیدکننده، تنها آمریکا با افزایش عرضه و کاهش‌های متوالی قیمت نفت موافق است. این امر زمانی واضح‌تر شد که در آستانه نشست اوپک، دونالد ترامپ در توئیتی ابراز کرد: «امیدواریم اوپک با حفظ جریان تولید نفت به شکل کنونی، مقدار تولید را محدود نکند. جهان نمی‌خواهد و نیازی ندارد که شاهد افزایش بهای نفت باشد.»
آینده بازار نفت در دست آمریکا؟
اما همزمان با برگزاری نشست اوپک در روز پنجشنبه گذشته، قیمت جهانی نفت، به کاهش خود ادامه داد و قیمت سبد نفتی اوپک به کمتر از ۶۰دلار رسید. قیمت سبد نفتی اوپک در این روز به ۵۸دلار و ۷۹سنت رسید، در حالی که قیمت این شاخص در روز پیش از آن ۶۰دلار و هشت سنت بود. در همین روز، وزارت انرژی آمریکا اعلام کرد هفته گذشته صادرات نفت و سوخت آمریکا در رکوردی بی‌سابقه بیشتر از واردات این کشور شده و در مجموع تمام واردات و صادرات نفت خام و محصولات پالایش‌شده، آمریکا در هفته اخیر مقدار خالص 211هزار بشکه در روز صادر کرده که یک رکورد از سال 1973 تاکنون محسوب می‌شود. پیش از این آمریکا به عنوان یک واردکننده بزرگ نفت شناخته می‌شد و دلیل آن نیز چهار دهه ممنوعیت صادرات نفت خام بود که در اواخر سال2015 توسط باراک اوباما برداشته شد. در این مدت صادرات مواد نفتی آمریکا به محصولاتی نظیر بنزین و گازوئیل محدود می‌شد اما از زمان انقلاب «شیل» که سبب افزایش سرعت حفاری و استخراج نفت شد، این شرایط تغییر یافت و تولید کلی آمریکا را به رکورد 7/11میلیون بشکه در روز رساند. پیش‌بینی می‌شود تولید نفت آمریکا سال آینده میلادی، از مرز 12میلیون بشکه در روز عبور کند. آنچه اکنون در برخی محافل مطرح می‌شود، زنده‌شدن دوباره طرح «نه به کارتل‌های تولیدکننده و صادرکننده نفت» یا «نوپک» است. این طرح در حقیقت قوانین ضدانحصاری آمریکا را اصلاح کرده و اجازه تعقیب قانونی اعضای اوپک به جرم تبانی را صادر می‌کند. سازمان اوپک، با تعیین اهداف تولید نفت با توجه به واقعیت‌های بازار، میزان تولید کشورهای عضو این سازمان را با تکیه بر اجماع تمامی اعضا، کنترل می‌کند. روسای‌جمهوری سابق آمریکا، همواره با این طرح مخالف بوده‌اند اما با توجه به موضع‌گیری‌های اخیر ترامپ درباره بازار نفت و تمایل شدید او به کاهش مداوم قیمت‌ها، به نظر می‌رسد طرح دوباره این موضوع بعید نباشد. در صورت اجرایی‌شدن چنین طرحی، بازار نفت از توازن و منطق همیشگی خارج شده و به ابزاری در دست آمریکا بدل خواهد شد.
بازنگری در سیاست‌های نفتی
با توجه به سیاست‌های تمامیت‌خواهانه آمریکا در بازار نفت، به نظر می‌رسد کشورهای تولیدکننده نفت، باید بیش از پیش به فکر حفظ بازارهای سنتی خود باشند. افزایش روزافزون نفت در آمریکا و عرضه آن به بازارها بدون توجه به توافقات جهانی، حیات اقتصادی وابسته به نفت تولیدکنندگان کوچک را تهدید می‌کند. افت قیمت‌ها در ماه‌های اخیر و مانورهای آمریکا در کاهش قیمت‌ها، تلنگری برای این کشورها محسوب می‌شود. اگرچه در سال‌های گذشته، روسیه با پایبندی به توافقات جهانی، به عنوان همکاری مورد اعتماد برای اوپک به شمار می‌رفت، اما در ماه‌های اخیر برای جانماندن از رقیب سنتی خود در بازار نفت و کسب حداکثری درآمدها اقدام به افزایش عرضه کرده است. پس از برگزاری نشست روز پنجشنبه اوپک، اعلام شد تصویب کاهش سقف تولید مورد موافقت اعضا منوط به نظر روسیه خواهد بود؛ در همین زمان، بیژن زنگنه وزیر نفت اعلام کرد تصویب کاهش تولید برای ایران، خط قرمز جمهوری اسلامی است و ایران به آن تن نخواهد داد. روز گذشته نیز بیان شد طی جلسه الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه و زنگنه، روسیه پیشنهاد کرده است ایران با کاهش سمبلیک صادرات بر مبنای تولید ماه‌های گذشته خود برای اعلام در بیانیه پایانی موافقت کند. زنگنه وزیر نفت ایران نیز اعلام کرد که مستثنی‌کردن ایران از کاهش تولید، طبیعی‌ترین تصمیم است. ایران پیش از این نیز اعلام کرده بود این ایران نیست که موظف به کاهش سقف تولید است بلکه کشورهایی که از سقف معین‌شده فراتر رفته‌اند باید تولید خود را کاهش داده و ثبات را به بازار نفت بازگردانند. بزرگ‌ترین مخالف ایران بر سر راه معافیت از کاهش تولید، عربستان سعودی بوده است. اگرچه وزیر انرژی عربستان، پیش‌تر اعلام کرده بود، آمریکا حق ندارد سیاست‌های خود را بر اوپک دیکته کند اما در همان حال، پیش از جلسه روز پنجشنبه، با برایان هوک رئیس گروه ویژه اقدام ایران در وین دیدار کرده بود. همراهی روسیه و عربستان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان و عدم توجه آنان به سیاست‌های اتخاذ‌شده از سوی اوپک و نیز همسویی با سیاست نفتی آمریکا به عنوان یک تولیدکننده نوظهور و سیری‌ناپذیر، حیات تولیدکنندگان کوچک را به مخاطره انداخته است. آشفتگی چندماه اخیر در بازار نفت و در کنار آن، سیاست‌های خطرناک و غیرقابل پیش‌بینی آمریکا و عربستان سعودی در برابر کشورهای دیگر، لزوم بازنگری در سیاست‌های نفتی برای تولیدکنندگان کوچک‌تر و ترمیم اقتصادهای وابسته به نفت این کشورها از جمله ایران را گوشزد می‌کند.
آرمان