تردیدها از اثرگذاری توافق کاهش تولید از آنجا آغاز شد که مشکلات و نگرانی‌های دیگری نیز در بازار وجود دارند که هنوز حل نشده‌اند. به این ترتیب اگرچه نگرانی بازار از ناحیه رشد تولید کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به واسطه توافق کاهش تولید برطرف شد، اما دیگر نگرانی‌ها از جمله تضعیف رشد جهانی اقتصاد زیر سایه جنگ تجاری آمریکا و چین و تداوم رشد تولیدات شیل آمریکا به قوت خود باقی هستند و باعث تضیعف اثرگذاری اوپک در بازار نفت شدند. به همین دلیل پس از افزایش قیمت طلای سیاه در روز توافق، قیمت‌ها در جلسه بعدی معاملات کاهش یافتند. این نوسان در روزهای بعدی نیز ادامه داشت اما در نهایت قیمت نفت روز گذشته افزایش یافت.
روز گذشته و تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۵ به وقت تهران)، هر بشکه نفت خام برنت با رشد ۳۲ سنتی روی قیمت 60/29 دلار بر بشکه باقی ماند. شاخص نفت خام آمریکا نیز ۳۸ سنت رشد قیمت داشت و به 51/38 دلار بر بشکه رسید. هرچند قیمت فعلی نفت نسبت به اوج خود در ماه اکتبر کاهشی حدودا ۳۰ درصدی را نشان می‌دهد، اما آیا نوسان نفت در محدوده ۶۰دلار و پایین‌تر نرفتن آن دلیلی بر اثرگذاری تصمیم اوپک نیست؟ موافقان و مخالفان اثرگذاری اوپک پاسخ‌های مختلفی برای این سوال دارند.
اوپک، ضامن تعادل بازار در سال ۲۰۱۹
چند روز پس از پایان یافتن مذاکرات نفسگیر نشست ۱۷۵ اوپک و پنجمین نشست مشترک کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، بسیاری از تحلیلگران با بررسی جزئیات این مذاکرات، عقیده دارند نتیجه به دست آمده یک «موفقیت» است. البته بیان این موفقیت به این معنا نیست که هیچ مشکلی در بازار نفت وجود ندارد. به گزارش اویل پرایس، برخی کارشناسان عقیده دارند رقم 1/2 میلیون بشکه کاهش تولید در روز که قرار است از ماه ژانویه آغاز شود، رقمی قابل توجه است. گلدمن ساکس یکی از موسساتی است که روز جمعه و پس از پایان نشست کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در یک یادداشت عنوان کرد: این توافق تضمینی برای بازگشت آرامش به بازار نفت است، زیرا در همین روز رشد سه دلاری شاخص نفت خام برنت را به همراه داشت و این امیدواری وجود دارد که با پایبندی به کاهش تولید، کمک بیشتری به قیمت‌ها شده و از نوسانات چشمگیر در بلندمدت پیشگیری شود. طبق این توافق، اوپک در ۶ ماه نخست سال آینده میلادی، تولیداتش را در مجموع تا ۸۰۰ هزار بشکه در روز کاهش می‌دهد و کشورهای غیرعضو اوپک نیز به کاهش ۴۰۰ هزار بشکه در روز تعهد داده‌اند. نکته‌ای که موافقان اثرگذاری توافق کاهش تولید در ایجاد تعادل در بازار به آن اشاره می‌کنند این است که نقطه مبدا کاهش تولیدات، ماه اکتبر در نظر گرفته شده است، نه نوامبر. به همین علت میزان کاهش تولیدات قابل توجه خواهد بود.
Standard Chartered در یادداشتی که در این زمینه منتشر کرده، تاکید می‌کند: طبق محاسبات ما، مجموع تولیدات اوپک در ماه ژانویه حدود 31/7 میلیون بشکه در روز خواهد بود که 1/2 میلیون بشکه در روز کمتر از ماه نوامبر است. این میزان نسبت به سطح فعلی تولیدات، کاهش بسیار بزرگ‌تری (حدود ۸۰۰ هزار بشکه در روز) را نشان می‌دهد. این موسسه پیش از این پیش‌بینی کرده بود هر میزان کاهشی که بتواند تولیدات اوپک را به کمتر از ۳۲ میلیون بشکه در روز برساند، به مثابه بازگشت بازار به موقعیت گاوی است. طبق گزارش‌های منتشر شده، عربستان سعودی در ماه ژانویه تولید خود را به 10/2 میلیون بشکه در روز خواهد رساند که حدود ۹۰۰ هزار بشکه کمتر از سطح تولید این کشور در ماه نوامبر است. از همین رو Standard Chartered به این نتیجه رسیده است که «میزان در نظر گرفته شده برای کاهش تولید، می‌تواند در سال ۲۰۱۹ تعادل را به بازار جهانی نفت بازگرداند.»
تحلیلگران دیگری نیز با این چشم‌انداز موافقند. تحلیلگران بانک آمریکایی Merrill Lynch نیز موضعی مشابه دارند و در گزارشی عنوان کرده‌اند: کاهش تولید توافق شده، می‌تواند منجر به بازگشت تعادل به بازار نفت شده و احتمالا میانگین قیمت دو نفت شاخص برنت و دبلیو تی‌آی را آن‌طور که از سمت ما پیش‌بینی شده بود؛ در سال ۲۰۱۹ به ترتیب به ۷۰ و ۵۹ دلار بر بشکه برساند.
در این میان کاهش تولید ۳۲۵ هزار بشکه‌ای کانادا در ماه ژانویه با کاهش تولید اوپک همزمان شده و می‌تواند در اوایل سال ۲۰۱۹ چیزی حدود 1/5 میلیون بشکه از عرضه جهانی نفت خام به بازار بکاهد. در کنار کانادا، سه کشور معاف شده از توافق کاهش تولید نیز احتمالا با افت تولید مواجه خواهند بود. لیبی، ایران و نیجریه سه کشوری هستند که پیش‌بینی می‌شود تولیداتشان در مجموع در سال آینده با افت ۵۰۰ هزار بشکه‌ای مواجه شود. هرچند هنوز میزان پایبندی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک به توافق کاهش تولید مشخص نیست و هر اتفاق غیرمنتظره دیگری ممکن است در بازار رخ دهد، با این حال کاهش تولیدات یاد شده در کنار توافق کاهش تولید 1/2 میلیون بشکه‌ای کشورهای عضو و غیرعضو اوپک، می‌تواند در مجموع یک کاهش تولید ۲ میلیون بشکه‌ای در بازار رقم بزند. Commerzbank نیز از جمله بانک‌های سرمایه‌گذاری است که با رصد اتفاقات، بازگشت دوباره بازار نفت به تعادل در سال آینده میلادی را انتظار دارد.
اقتصاد جهانی، مهم‌تر از اوپک
با وجود اینکه بسیاری از موسسات سرمایه‌گذاری و کارشناسان توافق کاهش تولید اوپک را قدمی موثر برای بازگرداندن تعادل به بازار ارزیابی می‌کنند، برخی کارشناسان نیز با پررنگ‌تر کردن اهمیت دیگر مشکلات بازار، عقیده دارند تصمیم اوپک در میان معامله‌گران بازار از اهمیت چندانی برخوردار نیست. جان کمپ، تحلیلگر بازار در رویترز، از جمله کارشناسانی است که با اشاره به «بدتر شدن شرایط اقتصادی» این موضوع را با اهمیت‌تر از تصمیم اوپک و اثرگذاری آن بر بازار می‌داند. او در تحلیلی که روز گذشته آن را در رویترز منتشر کرده، با اشاره به چشم‌انداز ضعیف تقاضای نفت در سال آینده، افزایش تولید نفت از سمت تولیدکنندگان شیل آمریکا و همچنین تحریم‌های آسان‌تر از حد انتظار آمریکا برای خریداران نفت ایران، می‌نویسد« بیشتر معامله‌گران عقیده دارند بازار نفت در حال ورود به یک دوره مازاد عرضه است» او سعی دارد با مقایسه روند معاملات در بازار نفت، به این نتیجه برسد که توافق کاهش تولید کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای معامله‌گران بازار نفت کافی نبوده و آنها به عوامل دیگر، به خصوص رشد جهانی اقتصاد چشم دوخته‌اند. بر اساس تحلیل کمپ، همزمان با برگزاری نشست هفته گذشته اوپک در وین، مدیران صندوق‌های پوشش ریسک به توان اوپک برای کاهش تولید و پیشگیری از بروز یک مازاد عرضه در بازار نفت امید چندانی نداشتند. به همین علت آنها در هفته منتهی به چهارم دسامبر، ۳۲ میلیون بشکه نفت خام آتی برنت را به فروش رساندند که باعث شد مجموع حجم فروش در ۱۰ هفته گذشته به رکورد ۳۶۰ میلیون بشکه دست یابد. همچنین در حال حاضر، صندوق‌های پوشش ریسک، تنها دو قرارداد انتظار برای رشد قیمت را در مقابل یک قرارداد موقعیت فروش (انتظار برای افت قیمت‌ها) نگه داشته‌اند که بدترین رکورد در ۱۷ ماه گذشته است. این وضعیت در پایان ماه سپتامبر، بیش از ۱۹ به یک بوده است. در مقابل قراردادهای انتظار برای افت قیمت (Short Positions) به ۱۱۷ میلیون بشکه رشد کرده‌اند که بسیار بیشتر از تنها ۲۷ میلیون بشکه در انتهای ماه سپتامبر است. این رقم همچنین بیشترین میزان از ژوئن سال ۲۰۱۷ است. بدبینی درخصوص قیمت نفت خام، دربازار آتی فرآورده‌های نفتی متوسط مانند بنزین نیز منعکس شده است. به این ترتیب مدیران صندوق‌های پوشش ریسک، ۲۰ میلیون بشکه دیگر از بنزین اروپایی را به فروش رساندند که مجموع فروش هشت هفته گذشته این کالا را به ۸۲ میلیون بشکه رساند. طبق تحلیل کمپ، فرآورده‌های نفتی متوسط، تحت تاثیر چرخه‌های اقتصادی تحولات بسیاری را تجربه کرده‌اند، زیرا بخش زیادی از سوخت در بخش‌هایی مانند حمل و نقل دریایی، ریلی، هوایی و جاده‌ای به مصرف می‌رسد که هر کدام از این بخش‌ها می‌تواند تحت تاثیر کند شدن رشد جهانی اقتصاد با کاهش تقاضا مواجه شود. در واقع نگرانی از اثرات تنش‌های جنگ تجاری و عدم اطمینان در مورد سرمایه‌گذاری‌های تجاری در سال آینده و رشد اقتصادی، باعث شده است سرمایه‌گذاران این نگرانی را داشته باشند که چشم‌انداز تقاضای نفت خام در سال آینده مانند آنچه برای بازار سهام رخ داد، تیره و تار باشد. کمپ اگرچه عقیده دارد در حال حاضر چشم فعالان بازار نفت به چرخه اقتصاد جهانی است و آنها توجه چندانی به اوپک ندارند، اما در عین حال با اشاره به توافق کاهش تولید، عقیده دارد این توافق می‌تواند در سال آینده مانع بازگشت مازاد عرضه به بازار جهانی شود و از یک شوک قیمتی مانند آنچه در سال ۲۰۱۴ رخ داد، جلوگیری خواهد کرد. او در ادامه می‌گوید: انتظار می‌رود بیشترین میزان کاهش عرضه از سمت عربستان سعودی رقم بخورد و روسیه، امارات و کویت همکاری محدودتری در این زمینه داشته باشند. کمپ اگرچه انتظار ندارد دیگر کشورهای حاضر در توافق همکاری چشمگیری در زمینه کاهش تولید داشته باشند اما عقیده دارد اگر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک قادر به یک کاهش تولید سریع باشند، ممکن است بتوانند از بازگشت مازاد عرضه به بازار و افت قیمت‌ها مانند آنچه در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ رقم خورد، جلوگیری کنند زیرا در مقایسه با سال ۲۰۱۴، عربستان سعودی در مقابل تولیدکنندگان نفت شیل از سهم بازار خود چشم‌پوشی کرده و برای حمایت از قیمت‌ها حاضر به کاهش تولید شده است.
دنیای اقتصاد