در اقتصاد یک منحنی بسیار ساده وجود دارد که با آن منحنی می توان بسیاری از تحولات بازار را تحلیل کرد. منحنی ساده‌ای که شاید هر فردی که تحصیلات دانشگاهی نداشته باشد هم آن را درک کند اما واقعیت این است که همین منحنی ساده گاهی می‌تواند کل ارکان اقتصاد را تجزیه و تحلیل کند.
از آنچه که صحبت می‌کنیم منحنی عرضه و تقاضا نام دارد. بر اساس این منحنی هرچه تقاضای کالایی افزایش یابد و عرضه آن ثابت باشد منجر به افزایش قیمت می‌شود و از طرفی اگر تقاضا ثابت و عرضه افزایش یابد قیمت‌ها کاهش پیدا می‌کند و بر همین اساس است که در کشورهایی که اقتصاد آزاد دارند قیمت در بازار آزاد و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود اما در کشورهایی که اقتصاد بسته دارند قیمت‌ها توسط دولت، افراد خاص، و گروه‌های ذی‌نفوذ تعیین می‌شود.
بنابراین گزارش در دو ماه گذشته آنچه باعث شده است تا بر طبل گرانی بسیاری از کالاها کوبیده شود چیزی نبوده جز افزایش قیمت ارز که افزایش قیمت ارز هم به واسطه افزایش تقاضا و هم کاهش عرضه بوده است. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد برخی گروه‌ها به دنبال آن بوده‌اند تا تعادل بازار ارز کشور و به تبع آن تعادل بازار کالایی از هم بگسلد. در این گزارش به دنبال آن هستیم تا مصارف ارز یا به عبارت بهتر منابع تقاضای ارز را بیان کنیم تا بهتر بتوانیم دلیل افزایش تقاضا که منجر به افزایش قیمت همه گروه‌های کالایی شده است را تحلیل کنیم.
* واردات سالانه 65 تا 70 میلیارد دلار کالا
سالانه بین 65 تا 70 میلیارد دلار کالا از گروه‌های مختلف واسطه‌ای، سرمایه‌ای و مصرفی وارد کشور می‌کند که این شاخص برای کشوری که بین 40 تا 45 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی و در همین حدود صادرات نفتی دارد باعث شده است تا طراز تجاری کشور همواره مثبت باشد اما واقعیت این است که این ارقام تنها واردات رسمی کشور به حساب می‌آید.
* واردات غیررسمی 25 تا 30 میلیارد دلاری در هر سال
میزان کالاهایی که به صورت غیر رسمی و از طریق قاچاق وارد کشور می‌شود بر اساس آمارهای غیررسمی 25 تا 30 میلیارد دلار است که به عقیده کارشناسان دلیل عمده آن گستردگی مرزهای کشور و همسایگی با کشورهای متعدد در منطقه حساس خاورمیانه است.
* مناطق آزاد معبر واردات به کشور
هدف از ایجاد مناطق آزاد در کشور استفاده از پتانسیل این مناطق برای صادرات و صادرات مجدد بوده است تا امکان این دو در شرایطی که قوانین دست و پاگیر سرزمین اصلی کمتر است به انجام برسد اما متاسفانه استفاده از پتانسیل‌های مناطق آزاد بیشتر در جهت واردات کالاهای رسمی و غیر رسمی استفاده شده است و البته برخی تخلفات نیز در این مناطق رخ داده است که برخی از آنها پیشتر در رسانه‌ها مورد انتقاد قرار گرفته است.
* تعاونی‌های مرزی مسیری برای دور زدن قانون
قانون برخی تعاونی‌ها را در مرزهای کشور ایجاد کرده تا مرز‌نشینان بدون پرداخت عوارض بتوانند برخی کالاها را وارد کشور کنند و در این بین ایجاد اشتغال برای مرز‌نشینان صورت گیرد اما اتفاقی که می‌افتد این است که بسیاری از قاچاقچیان بزرگ با ارائه مدارک مبنی بر مرز‌نشین بودن و با سوءاستفاده از قوانین فعلی اقدام به واردات در لباس رسمی به کشور می‌کنند. به نظر می‌رسد لزوم بازنویسی و یا مطالعه مجدد در این قانون بیش از پیش احساس می‌شود.
* بازارهای مرزی یا بازار فروش کالاهای قاچاق
بازارچه‌های مرزی با هدف توسعه اشتغال در مرزهای کشور و برای حمایت از معیشت مرز‌نشینان ایجاد شده است اما این هدف مهم در عمل به انحراف کشیده شده و باعث شده است تا بسیاری از کالاها از طریق مرزها به صورت قاچاق وارد کشور شده و در این بازارچه‌ها به فروش برسد.
* بازارهای ته لنجی برای فروش کالاهای کل لنج
بازارهای ته لنجی که در بسیاری از شهرهای مرزی کشور شهرت دارد به جای آنکه عرضه کننده برخی کالاهای خرده‌فروشی و در حمایت از اقتصاد ملوانان باشد، در چند سال گذشته مورد سوءاستفاده گروه‌های خاصی قرار گرفته و در واقع معبری برای عرضه کالاهای قاچاق و استفاده از ارز قانونی قرار گرفته است.
* جلوگیری از واردات کالاهای غیرضرور
واردات کالاهای لوکس و همچنین کالاهای غیرضرور یکی دیگر از منابعی است که باعث می‌شود تا تقاضای ارز در بازار افزایش پیدا کرده و شاهد کاهش عرضه در کشور بوده که در نهایت منجر به افزایش قیمت ارز می‌شود. این مهم 3 سال پیش مورد تاکید مقام معظم رهبری قرار گرفت و ایشان تصریح کردند که باید از ورود کالاهای غیرضروری به کشور جلوگیری شود که در همان مقطع مسئولین دولتی طرحی به نام مدیریت واردات را عنوان کردند که هیچگاه به طور کامل اجرا نشد.
* نیازهای مسافری
یکی دیگر از منابع متقاضی ارز در کشور نیازهایی است که حجاج، زائرین، دانشجویان و بیماران از آن استفاده می‌کنند که در صورت عدم مدیریت مناسب، همین بند نیز می‌تواند باعث بروز بسیاری از تخلفات ارزی در کشور شود.
مواردی که در بالا ذکر شد تنها محورهای کلی از منابع متقاضی ارز در کشور است که به نظر می‌رسد سهم عمده‌ای در نیازهای ارزی دارد و عدم مدیریت این عوامل باعث شده است تا در کنار مدیریت نامناسب نظام ارزی بازار ارز کشور نابسامان و متلاطم باشد.
یکی دیگر از عوامل تاثیر‌گذار در نابسامانی نظام ارزی وجود استثناءهای فراوان در اجرای قوانین است به طوری که در هر کدام از بندهای بالا تبصره‌ها و استثناهایی در قوانین وجود دارد که در واقع مفری برای سودجویان به حساب می‌آید.
خبرگزاری فارس