تصور کنید پس از چند سال تربیت نیروی متخصص، اکنون کارمندتان تصمیم گرفته از شرکت شما جدا شود و به شرکت رقیب بپیوندد. این کارمند اطلاعات دقیقی از مشتریان و روش‌های کسب‌وکار و به‌طور کلی اسرار تجاری‌تان دارد. با پیوستن او به رقبا، تمامی اطلاعات ارزشمندتان فاش و آسیب بزرگی به کسب‌وکارتان وارد خواهد شد. به‌منظور جلوگیری از این اتفاق، با کارمندانتان قرارداد عدم‌رقابت منعقد کنید تا پس از جدایی از شرکتتان، برای مدت محدودی نتوانند به کسب‌وکار رقبایتان بپیوندند.
تصور کنید شرکت شما با رقیبتان توافق می‌کند در محدوده‌ی شهر کرج با شما رقابت نکند. ممکن است درعوض، شما نیز چنین تعهدی را برای شهر قم بپذیرید. به‌همین‌منظور، باید از قرارداد عدم‌رقابت استفاده کنید تا در آینده خیالتان راحت باشد که رقیب متعهد مفاد قرارداد را کامل رعایت خواهد کرد.
به‌طور کلی، اگر پیمان‌کار یا کارمندی دارید که به اطلاعات ارزشمندتان دسترسی دارند یا می‌خواهید با رقیبتان توافق کنید که در شرایط مشخصی با شما رقابت نکند، به انعقاد قرارداد عدم‌رقابت نیاز دارید. قرارداد عدم‌رقابت با وجود مزایای بسیارش به اطلاعات حقوقی دقیقی نیازمند است. بنابراین، اگر مایل‌اید اطلاعات مفیدی در‌این‌باره داشته باشید، تا آخر این مطلب با ما همراه باشید.
معنا و کاربرد قرارداد عدم‌رقابت
قرارداد عدم‌رقابت (Noncompete Agreement) قراردادی است که معمولا میان کارفرما و مستخدم (کارمند یا کارگر) یا رقبای بالفعل و بالقوه برای مدت زمان مشخص و در محدوده‌ی جغرافیایی مشخص با هدف عدم‌رقابت و حفظ منافع تجاری منعقد می‌شود. استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای دانش‌بنیان به‌ویژه به‌دلیل ماهیت ساختاری و اهمیت دانش و اطلاعات می‌توانند از این قرارداد به‌عنوان ابزار مفیدی برای حفظ منافع تجاری‌شان استفاده کنند. ممکن است در قراردادی مانند قرارداد کار، فقط شرط عدم‌رقابت درج شود و موضوع اصلی قرارداد چیز دیگری باشد. بااین‌حال در زمان درج شرط عدم‌رقابت نیز، مقررات کلی باید رعایت شود. قراردادهای عدم‌رقابت معمولا به‌نفع کارفرما منعقد می‌شوند؛ اما تنها به این موضوع محدود نیست و در روابط تجاری با رقبا نیز از آن می‌توان استفاده کرد.
مزایای قرارداد عدم‌رقابت
قرارداد عدم‌رقابت موجب می‌شود کارمندان سابقتان نتوانند ازطریق اطلاعات باارزش خود ازقبیل اسرار تجاری و تجربه‌‌ی حاصل‌شده در دوران کار در کسب‌وکارتان برای مدت مشخصی با شما رقابت کنند.
ازطریق قرارداد عدم‌رقابت می‌توان با رقبا توافق کرد و میزان سود و نفوذ کسب‌وکار خود را در محدوده‌ی جغرافیایی مشخصی گسترش داد.
این قرارداد به جلوگیری از هدررفتن هزینه‌های مربوط به تحقیق‌وتوسعه و تربیت نیروی‌های متخصص منجر می‌شود.
شرایط اعتبار قرارداد عدم‌رقابت
با‌توجه‌به اصول و مقررات آمره در تمامی قراردادهای عدم‌رقابت، شرایطی باید تعیین شود تا این قراردادها ازنظر قانونی معتبر تلقی شوند. این شروط عبارت‌اند از:
موضوع معیّن: در قراردادهای عدم‌رقابت، محدودیت‌های اعمال‌شده به طرف مقابل کامل و صریح باید معیّن شود. برای مثال، رقیب یا کارمندتان از انجام چه اقداماتی منع خواهد شد یا از چه اطلاعاتی نمی‌تواند علیه منافع تجاری شما استفاده کند یا در کدام شرکت‌ها نمی‌تواند استخدام شود.
زمان معیّن: نمی‌توان رقبای بالفعل یا بالقوه خود را برای مدت زمان نامشخصی از رقابت و سایر اعمال محدودکننده منع کرد. بنابراین، لازم است در قرارداد زمان مشخصی تعیین کنید.
مکان معیّن: در قراردادهای عدم‌رقابت، محدوده‌ی جغرافیایی قراداد را باید تعیین کنید. برای مثال، در قرارداد شما با کارمندتان درج کنید که وی نمی‌تواند برای مدت دو سال در شهر تهران به استخدام شرکت‌های رقیب دربیاید. محدوده‌ی جغرافیایی ممکن است منطقه یا شهر یا استان باشد؛ اما تعیین تمام کشور به‌عنوان محدوده‌ی جغرافیایی بعید به‌نظر می‌رسد.
نگارش قرارداد عدم‌رقابت
۱. بخش تعاریف: در این قسمت، واژه‌ها و اصطلاح‌های مهم را تعریف کنید. برای مثال، مفهوم رقابت چیست و چه اعمالی به‌عنوان عمل رقابتی تلقی می‌شود یا منظور از اسرار تجاری چیست و شامل چه موضوعاتی می‌شود که برایتان اهمیت دارند. با نگارش بخش تعاریف، توافق کاملی درباره‌ی مفاهیم استفاده‌شده در قرارداد خواهید داشت. این موضوع موجب روشن‌شدن کامل جنبه‌های قرارداد خواهد شد و در آینده، از بُروز اختلافات جلوگیری خواهد کرد.
۲. مشخصات طرفین قرارداد و سِمَت آنها: واضح است که در قرارداد، اطلاعات هویتی طرفین کامل باید درج شود. برای مثال، نام، نامِ‌خانوادگی، کد ملی، آدرس و سِمَت طرفین در کسب‌وکار را مشخص کنید. تعیین سِمَت طرفین موجب می‌شود در آینده، مشکلی ازنظر اثبات مفاد قرارداد نداشته باشید. برای مثال، ممکن است ابهامی پیش بیاید که آیا کارمندتان اساسا می‌توانسته به اطلاعات شما دسترسی داشته باشد. با تعیین سِمَت امکان اثبات این قبیل موضوعات راحت‌تر خواهد بود.
۳. درج بندی درباره‌ی حفظ اطلاعات: قراردادهای عدم‌رقابت معمولا بندی درباره‌ی حفظ محرمانگی و عدم‌افشای اطلاعات را شامل می‌شوند. البته، می‌توانید به‌صورت مجزا قرارداد عدم‌افشا را با کارمند خود منعقد کنید تا در آینده، نتواند اطلاعات ارزشمندتان، ازجمله فهرست مشتریان، را دراختیار رقبایتان قرار دهد.
۴. فعالیت‌های ممنوع را مشخص کنید: در قرارداد عدم‌رقابت، به‌طور صریح باید مشخص کنید که منظور از فعالیت‌های ممنوع چه فعالیت‌هایی هستند و کارمند یا رقیبتان در آینده چه اقداماتی را نمی‌تواند انجام دهد. ممنوعیت این فعالیت‌ها باید معقول باشد و اقداماتی را شامل شود که ممکن است به کسب‌وکارتان آسیب بزند. برخی از فعالیت‌های ممنوع که معمولا در قراردادهای عدم‌رقابت مشخص می‌شوند، عبارت‌ند از: تلاش برای استخدام سایر کارمندان، تلاش برای تشویق سایر کارمندان به ترک شرکت، رقابت با کسب‌وکار فعلی به‌طور مستقیم ازطریق کسب‌وکار مشابه و جذب مشتریان شرکت. برای مثال، اگر صاحب شیرینی‌فروشی بزرگ هستید و دستورالعمل خاصی برای پخت شیرینی‌هایتان دارید، با کارکنانتان قرارداد عدم‌رقابت منعقد و آنها را ازطریق این قرارداد متعهد کنید که در همان منطقه با دستورپخت شما شیرینی‌فروشی احداث نکنند.
۵. منافعی را مشخص کنید که می‌خواهید حفاظت شوند: منفعت ابتدایی و اساسی شما از انعقاد قرارداد عدم‌رقابت باید حمایت از سرمایه‌گذاری‌های شما در زمینه‌ی تحقیق‌وتوسعه مربوط به فرایندهای کسب‌وکار و مشتریانتان باشد. به‌عبارتِ‌دیگر، منفعت اصلی شما از انعقاد این قرارداد آن است که برای مدتی کارمندتان نتواند با استفاده از اسرار تجاری شما کسب‌وکار مختص به خود را راه‌اندازی کند و به‌عنوان رقیب، منافع مشروع شما را به‌خطر بیندازد. به‌همین‌منظور، ضمن شناسایی اسرار مهم کسب‌وکارتان در قرارداد، تأکید کنید زمان و هزینه‌های بسیاری برای کسب این اسرار صرف کرده‌اید.
۶. تعیین وجه التزام: در قرارداد عدم‌رقابت، میزان خسارت ناشی از نقض قرارداد را می‌توانید مشخص کنید. برای مثال، چنانچه کارمندتان مفاد قرارداد را نقض کرد، ۲۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال به‌عنوان خسارت به کارفرما باید بپردازد. البته، اگر این کار را انجام ندهید، قاضی پرونده با اخذ نظر از کارشناس، میزان خسارت را مشخص خواهد کرد؛ اما به‌منظور ضمانت اجرای قوی‌تر، بهتر است خودتان میزان خسارت را تعیین کنید.
۷. مدت‌زمان عدم‌رقابت را مشخص کنید: همان‌طورکه قبلا ذکر شد، رقبای بالقوه یا بالفعل خود را نمی‌توانید برای همیشه از رقابت با خود منع کنید. به‌طور مشخص ماده‌ی ۹۵۹ قانون مدنی فقط سلب حق به‌طور جزئی را معتبر می‌داند. بنابراین، باید مدت‌زمان کوتاهی را در قرارداد تعیین کنید. این مدت‌زمان متعارف به‌نظر می‌رسد. این میزان به نوع کسب‌وکار و نوع اسرار و عوامل دیگر بستگی دارد. همچنین، دوره‌های مشخصی را برای اقدامات مختلف می‌توانید تعیین کنید. برای مثال، استفاده از اسرار تجاری را به دو سال محدود و برای دیگر اقدامات میزان کمتر یا بیشتری تعیین کنید.
۸. محدود جغرافیایی را مشخص کنید: در قرارداد عدم‌رقابت، باید مشخص کنید طرف قرارداد در کدام منطقه یا شهر یا استان نمی‌تواند با شما رقابت کند. دامنه‌ی جغرافیایی به‌میزان درخورتوجهی کارایی قرارداد را افزایش می‌دهد و شما را به منظورتان می‌رساند.
۹. مستند قانونی را ماده‌ی دهم قانون مدنی قرار دهید: با‌توجه به اینکه قرارداد عدم‌رقابت در حقوق ما ازجمله عقود معین مانند اجاره یا رهن نیست، مستند قانونی قرارداد خود را ماده‌ی دهم قانون مدنی (اصل آزادی قراردادها) قرار دهید.
۱۰. تاریخ قرارداد را مشخص کنید: در قرارداد عدم‌رقابت، زمان انعقاد قرارداد را مشخص کنید. برای مثال، این قرارداد در ۱اسفند۱۳۹۷ منعقد شد.
۱۱. امضای قرارداد: پیش از امضای قرارداد، مفاد آن را با وکیل مجربی درمیان بگذارید و درباره‌ی شرایط و اعتبار آن مشورت کنید.
زومیت