3 واحد بزرگ الفینی نیاز صنعت پتروشیمی ایران

ایران در سالهای تحریم به واسطه عوامل مختلف در صنعت پتروشیمی به ظرفیت بالای تولید «متانول» دست پیدا کرد و آنطور که شواهد نشان میدهند این ظرفیت در آینده به 24میلیون تن افزایش خواهد یافت. در چنین شرایطی وضعیت تولید متانول در دنیا از اهمیت خاصی برخوردار است. گزارش جهانی پتروشیمی منتشر شده در تیر ماه نشان میدهد براساس گزارش IHS موج جدید ظرفیتهای متانول (پس از پشت سرگذاشتن بحران مالی جهان در سالهای 2010-2008) درحال ورود به بازارهای مصرف هستند.  اما طبق دادههای این گزارش «متانول» در رقابت با محصولات زنجیره تکمیلی خود در آینده عقب خواهد ماند. در واقع «بیشترین رشد تقاضای متانول» در سالهای پیش رو را تبدیل این محصول به «الفینها» به خود اختصاص داده است. الفینها بین سالهای 2009 تا 2014 با افزایش 12میلیون تنی تقاضا مواجه بودهاند. این واقعیتهای بازار نشان میدهد با توجه به ایجاد موقعیت در زمینه جذب سرمایهگذاری خارجی در کشور، حرکت به سمت تولید الفینها از متانول یک اولویت بسیار مهم محسوب میشود. در گزارش جهانی پتروشیمی آمده است که سالانه 7میلیون تن متانول برای ایجاد یک واحد بزرگ الفینی مورد احتیاج است؛ با این حساب ایران میتواند در آینده 3واحد بزرگ الفینی را با اتکا به 24میلیون تن متانول در سال احداث کند.

احیای بازارهای جهانی متانول طی سالهای 2013-2011 به آرامی صورت گرفته در سال 2014 به واسطه کاهش قیمت جهانی نفت خام و افزایش مصرف متانول (در تبدیل آن به الفینها و استفاده از آن در سوخت خودروها) روند احیای بازار مصرف متانول شتاب بیشتری گرفته است. رشد تقاضای جهانی متانول طی سالهای 2013و 2014 به ترتیب 7و 6درصد بوده و پیشبینی میشود طی سالهای 2024-2014 میانگین رشد تقاضای آن سالانه 5/5درصد باشد. قیمت جهانی متانول نیز طی سالهای 2008-2002 روند افزایشی داشته به صورتی که درسال 2007 در بازارهای آسیای شمال شرق، اروپا و امریکا به ترتیب به 742، 530 و 800 دلار در هر تن رسید. طی همین زمان قیمت جهانی نفت خام نیز از 25دلار در هر بشکه سال 2002 به حدود 100دلار در هر بشکه در سال2008 رسید.

بحران اقتصاد جهانی موجب کاهش تقاضای متانول در اواخر 2008 شد و قیمتهای جهانی آن را به حدود 150دلار در هر تن کاهش داد، قیمت جهانی نفت خام نیز در این زمان به حدود 40دلار در بشکه کاهش یافت. روند بهبود بازار جهانی متانول و افزایش قیمت آن طی سالهای 2013-2011 آغاز شد و پیشبینی میشود، عرضه و تقاضای این محصول در سال 2016 به تعادل برسد چراکه در آن زمان رشد تقاضا به حدود مازاد عرضه آن در بازار خواهد رسید. مهمترین عامل در افزایش قیمت و هزینه تولید متانول، قیمت جهانی نفت وگاز است که خوراک اولیه واحدهای متانول را تشکیل میدهند.

قیمت جهانی نفت خام و انرژی تاثیر مستقیمی بر تقاضای متانول در بخش سوخت خودروها داشته و قیمت آن را در بازار متاثر میکند. کاهش قیمت جهانی نفت خام در سال 2014 موجب افزایش مصرف آن در بخش سوخت در کنار تبدیل آن به الفینها شده است. افزایش قیمت جهانی نفت خام نمیتواند تاثیر چندانی بر هزینه تولید متانول داشته باشد چراکه ظرفیتهای عظیم متانول در آفریقای شمالی و چین از خوراک گازطبیعی و زغالسنگ استفاده میکنند. طی پنج سال گذشته میانگین رشد تقاضای جهانی متانول حدود 6/8درصد بوده و در بخش سوخت خودروها در سالهای 2012-2010 رشد دو رقمی تقاضای جهانی متانول دیده میشود. میزان رشد عرضه آن نیز طی سالهای 2010، 2011 به ترتیب 15و8درصد بوده و در سالهای 2013-2012 این میزان به حدود 7درصد رسیده است.

پیشبینی میشود طی سالهای 2024-2014 میانگین رشد عرضه متانول در بازارهای جهانی به حدود 5/5 درصد در سال برسد. امروزه نزدیک به یک سوم تقاضای جهانی متانول به استفاده از آن در سوخت خودروها تعلق دارد. فناوریهای نوین تبدیل متانول به الفینها شامل MTO، MTP بر رشد تقاضای مصرف آن افرودهاند به صورتی که برای احداث یک واحد 500هزار تنیMTO به یک واحد 7/1میلیون تنی متانول نیاز است و در ابعاد بزرگتر نیازمند سالانه 7میلیون تن متانول برای یک واحد بزرگ الفین خواهیم بود که میتواند بازار جهانی آن را دستخوش تغییرات فراوانی کند.

امروز متانول در دوره انتقالی خود قرار دارد، میانگین رشد تقاضای آن در بخش سوخت طی پنچ سال اخیر 8/11درصد بوده و پیشبینی میشود طی سالهای 2024-2014 به طور میانگین سالانه 4/1درصد رشد تقاضای آن را شاهد باشیم. بیشترین رشد تقاضای متانول در سالهای پیش رو در تبدیل آن به الفینها است (MTO/MTP) که طی سالهای 2014-2009 تقاضای آن 12میلیون تن افزایش یافته است. چین مهمترین بازار مصرف متانول در جهان است که نقش بسزایی در تعیین قیمت آن در بازارهای جهانی دارد، این کشور سهم80درصدی در رشد تقاضای جهانی متانول دارد. قیمت جهانی متانول در آینده تحت تاثیر قیمتهای پایین نفت خام و بهبود شرایط اقتصادی در نواحی مختلف جهان قرار دارد همچنانکه اتخاذ سیاستهای زیست محیطی جدید میتواند بر افزایش مصرف آن در سوخت خودروها بیفزاید. بسیار ضروری است که تقاضای جهانی متانول را در آینده مورد بررسی قرار دهیم براساس پیشبینی نرخ رشد تقاضای متانول 5/1برابر میانگین نرخ رشد GDP جهان خواهد بود. تا سال 2024 در مجموع 12میلیون تن تقاضای جدید متانول را در تبدیل به الفینها شاهد خواهیم بود که نشاندهنده نرخ رشد 18درصدی است. رشد تقاضای چین همچنان در بالاترین سطح جهانی قرار خواهد داشت در سال 2014 این میزان حدود 6/7درصد بوده آن هم درحالی که نرخ رشد سایر مناطق جهان حدود 5/2درصد بوده است. مصرف متانول چین طی سالهای 2024-2014 به بیش از دو برابر افزایش یافته و از 33میلیون تن به 69 میلیون تن خواهد رسید. علاوه بر چین، استفاده از متانول در تولید سوخت خودروها نیز تاثیر بسزایی بر بازار آن در آینده خواهد داشت. تبدیل متانول به بنزین (MTG) با رشد 13درصدی طی دوره زمانی 2024-2014 به حدود 5/13میلیون تن در سال افزایش مییابد درحالی که در بخش افزودن آن به بنزین طی همین مدت رشد مصرف از 17به 25میلیون تن را شاهد خواهیم بود. مصرف متانول چین طی سالهای 2024-2014 به بیش از دو برابر افرایش یافته و از 33میلیون تن به 69 میلیون تن خواهد رسید. میانگین رشد سالانه ظرفیت جهانی متانول طی سالهای 2014-2009 حدود 9درصد بوده و پیشبینی میشود طی سالهای 2024-2014 این عدد کاهش یافته و به حدود 2/4درصد برسد.

عواملی همچون موانع تامین مالی یا کمبود خوراک طرحهای متانول خاورمیانه میتوانند موجب تاخیر در بهرهبرداری از این طرحها شوند. طی سالهای2024-2014 درمجموع 55میلیون تن ظرفیت جدید متانول درجهان به بهرهبرداری میرسند (به استثنای واحدهای CTO/CTP که متانول تولیدی در آنها در محل به مصرف میرسد.) طی این مدت تقاضای جهانی متانول مجموعا 46میلیون تن افرایش مییابد.

درحال حاضر صنعت متانول درپایان موج توسعه ظرفیتها (از سال2009 به بعد) قرار دارد، طی این مدت(2014-2009) میانگین نرخ رشد ظرفیت جهانی متانول 2/9درصد در سال بوده، درحالی که میانگین رشد تقاضای آن 6/8درصد در سال بوده است. عمده ظرفیتهای جدید متانول در این مدت درچین به بهرهبرداری رسیده تا خوراک مورد نیاز طرحهای MTO/MTP، DME و سایر مشتقات پاییندستی متانول را تامین کنند. بسیاری طرحهای جدید متانول نیز به صورت یکپارچه ساخته شدهاند که متانول تولیدی آنها در همان طرح به مصرف میرسد لذا این ظرفیتها در ظرفیت جهانی صنعت متانول آورده نمیشوند. به جز چین طرحهای جدید متانول درکشورهای برونئی، مصر، مالزی، ایران، عمان، عربستان سعودی، ونزوئلا و آذربایجان به بهرهبرداری رسیدهاند. امریکای شمالی نیز به واسطه دسترسی به خوراک فراوان و ارزانقیمت گاز طبیعی درصدد احداث چندین واحد جدید متانول یا بهرهبرداری مجدد از واحدهای تعطیل شده یا انتقال واحدهای متانول به این ناحیه است. طی سالهای2024-2014 درمجموع 55میلیون تن ظرفیت جدید متانول درجهان به بهرهبرداری میرسند (به استثنای واحدهای CTO/CTP که متانول تولیدی در آنها در محل به مصرف میرسد.) طی این مدت تقاضای جهانی متانول مجموعا 46میلیون تن افزایش مییابد. در سال2008 درحدود 77درصد خوراک واحدهای متانول از گاز طبیعی بوده و 18درصد نیز به خوراک زغالسنگ تعلق داشته است.

در سال2014، سهم گاز طبیعی به 59درصد کاهش یافته و سهم زغالسنگ 31درصد بوده است. پیشبینی میشود سهم گاز طبیعی تا سال2024 کماکان دو سوم بوده و عمدتا نواحی امریکای شمالی، آفریقا و خاورمیانه از گاز طبیعی در واحدهای متانول خود استفاده خواهند کرد، تا آن زمان سهم خوراک زغالسنگ نیز به حدود 27درصد کاهش مییابد. در سال2014، چین بزرگترین تولیدکننده متانول جهان بوده و سهم آن از ظرفیت اسمی و تولید متانول به ترتیب 54 و 47درصد بوده است.

طی سالهای2024-2014 درحدود 1/14میلیون تن ظرفیت جدید متانول به بازار عرضه خواهد شد که در مقایسه با دوره 2014-2009 رشد آهستهتری دارد. طی سالهای2009-2008 تقاضای جهانی متانول تحت تاثیر کاهش مصرف MTBE در امریکا و بحران اقتصاد جهانی رو به کاهش نهاد، طی سالهای2014-2012 تقاضای روند صعودی داشته است. طی سالهای2009-2005 تنها 4 نیلیئت ات بر تفاضای جهانی نتانول افزوده شد. درحالی که پیشبینی میشد طی 10سال آینده نزدیک به 46میلیون تن تقاضای جدید متانول درجهان ایجاد شود که عمدتا در طرحهای DME، MTO وMTP خواهد بود. تا سال2024، مجموع تقاضای متانول در MTO/MTP بیش از مجموع تقاضای آن در تولید اسید استیک، MTBE خواهد بود و تقاضا در بخش DME در رتبه سوم قرار خواهد گرفت. تجارت جهانی متانول بسیارگسترده است، چراکه با تبدیل گاز طبیعی به متانول امکان راحتتری برای صدور این محصول به جای گاز طبیعی فراهم میآید.

خلیج امریکا درگذشته از مهمترین نواحی تعیینکننده قیمت متانول بوده، امروزه این شرایط به واسطه ایجاد واحدهای جدید متانول با خوراک شیل گاز مجددا درحال احیاست. امروزه چین به واسطه برخورداری از ظرفیت و تقاضای زیاد متانول نقض تعیینکنندهیی در تعیین قیمت متانول دارد. ظرفیتهای در دست احداث متانول در خاورمیانه طی نیمه دوم دهه جاری به بهرهبرداری میرسند. تحریمهای وضع شده علیه ایران نیز میتواند موجب آن شود که قیمت متانول در بازارهای هند و چین (تنها بازارهای صادراتی ایران) در مقایسه با کشورهای غربی، پایینتر قرار گیرد.

تجارت جهانی متانول بسیارگسترده است، چراکه با تبدیل گاز طبیعی به متانول امکان راحتتری برای صدور این محصول به جای گاز طبیعی فراهم میآید. عمده متانول تولید خاورمیانه به بازارهای جهانی صادر خواهد شد، درحالی که متانول تولیدی چین در بازار داخلی این کشور به مصرف میرسد، باوجود رشد ظرفیتهای متانول چین، این کشورکماکان یک واردکننده بزرگ متانول باقی خواهد ماند. تجارت جهانی متانول در سال2014 معادل 24میلیون تن (38درصد مجموع تقاضای جهانی) بوده و تا سال2024 این مقدار به 47میلیون تن (معادل 43درصد تقاضای جهانی) افزایش مییابد. در سال2014، امریکای شمالی، آسیای شمال شرق و اروپا بزرگترین واردکننده متانول جهان بودهاند (حدود 80درصد واردات کل جهان) و نواحی خاورمیانه و امریکای جنوبی نیز صادرکنندگان اصلی متانول بودهاند.