خروج پتروشیمی‌ها از بورس کالا

احتمال خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا در هفتههای اخیر حرف و حدیثهای فراوانی را بهدنبال داشته است. برخی معتقدند خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا زمینه دلالی را فراهم میکند اما عدهای دیگر معتقدند بورس کالا بهدلیل نداشتن سازوکارهای لازم نمیتواند مواد اولیه صادرکنندگان را به صورت مستمر تامین کند، بنابراین بهتر است این گروه از سرمایهگذاران مواد اولیه خود را به صورت قراردادهای بلندمدت خریداری کنند.

مزایا و معایب بورس کالا

در اینباره مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت معتقد است عرضه محصولات در بورس کالا با شرایط کنونی دارای یکسری مزایا و معایب است اما اگر بورس کشور واقعی شود و معایب آن از بین برود، دیگر نیازی نیست که هیچ محصولی خارج از بورس کالا معامله شود. احمد مهدویابهری در گفتوگو با صمت با اشاره به اینکه پیشنهاد خروج محصولات از بورس کالا برای تامین مواد اولیه قراردادهای خارجی بلندمدت است، بیان کرد: در حال حاضر برخی از تولیدکنندگان برای تامین مواد اولیه پتروشیمی با مشکلاتی روبهرو هستند. به این ترتیب بعضی از واحدهای تولیدی که محصولات خود را به خارج از کشور صادر میکنند و قراردادهای بلندمدت با دیگر کشورها امضا کردهاند، اطمینانی ندارند که بتوانند محصول مورد نظر خود را در تاریخهای معین از بورس کالا خریداری کنند.
وی با اشاره به اینکه بستن قراردادهای بلندمدت به صورت مستقیم با عرضهکنندگان محصولات پتروشیمی برای آنها الزام ایجاد میکند، بیان کرد: در صورتی که صادرکنندگان با شرکتهای پتروشیمی قرارداد ببندند، آنها تعهد میکنند که برای مثال در یکسال آینده مواد اولیه آن واحدها را تامین کنند.

سازوکار موجود

مهدویابهری با اشاره به اینکه در بورس کالا امکان بستن قراردادهای بلندمدت برای تامین مواد اولیه وجود ندارد، اظهار کرد: در صورتی که بورس سازوکاری را طراحی کند که شرکتها بتوانند مواد اولیه خود را از طریق این بورس و برای آینده خریداری کنند و همچنین هزینههای ورود به بورس کالا کاهش یابد، بهطور قطع دلیلی برای خروج معاملات از بورس کالا وجود نخواهد داشت. وی با اشاره به اینکه خروج ۲۰درصدی محصولات پتروشیمی از بورس کالا برای قراردادهای بلندمدت مشکلی را برای دیگر خریداران ایجاد نخواهد کرد، گفت: در حال حاضر میزان عرضه محصولات پتروشیمی نسبت به فروش آن در بورس کالا ۲۰۰ درصد است. به این ترتیب در شرایط فعلی خریداران میتوانند به هر میزان که نیاز دارند محصولات خود را خریداری کنند.

جایگزینی برای بورس کالا نیست

خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا مخالفانی نیز دارد. در اینباره رییس اتحادیه سراسری تعاونیهای تامین نیاز صنعت پلاستیک کشور نیز معتقد است در شرایط فعلی هیچ جایگزینی برای عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا وجود ندارد. نصرالله رضازاده عرضه محصولات پتروشیمی در خارج از بورس کالا را با مشکلاتی همراه دانست و اظهار کرد: در صورتی که بخشی از عرضه محصولات پتروشیمی به خارج از بورس کالا منتقل شود، سیستم توزیع این مواد در کشور با مشکلاتی روبهرو خواهد شد و واحدهای تولیدی نمیتوانند مواد موردنیازشان را از واحدهای پتروشیمی خریداری کنند. وی به روند عرضه محصولات در سالهای گذشته در بورس کالا اشاره کرد و گفت: بعد از تصمیماتی که گرفته شد، مقرر شد محصولات در بورس کالا عرضه شود و از سویی نیز واحدهای مصرفکننده شناسایی و معرفی شدند تا عرضه محصولات با شفافیت در این بورس انجام شود.

رضازاده در ادامه بیان کرد: تجارب کشور در سنوات گذشته نیز نتوانست مشکلات توزیع را حل کند و درحالحاضر عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا تنها توانسته مقداری از مشکلات عدیدهای که سالیان سال در کشور جاری بوده را مرتفع کند. بنابراین عرضه محصولات در بورس کالا همچنان نیازمند اصلاحاتی است و نمیتوان آن را کتمان کرد. وی با اشاره به اینکه درحالحاضر حدود ۱۰درصد از محصولاتی که در بورس کالا عرضه میشود از سوی تعاونیها بین مصرفکنندگان توزیع میشود، بیان کرد: با توجه به تقاضاهایی که به اتحادیههای سراسری وارد میشود، چنین تقاضایی وجود ندارد و نباید به این دلایل مواد پتروشیمی را از بورس کالا خارج کرد.

نابســامانی در رینــگ پتروشیمی

در اینباره سیاوش سعیدی، مدیر کالای کارگزاری راهنمای سرمایهگذاران نیز طرح عرضه مواد پتروشیمی خارج از بورس کالا را موجب نابسامانی در این رینگ و بازار پاییندستی دانست و اظهار کرد: در صورتی که عرضه محصولات از بورس کالا خارج شود، این موضوع باعث میشود بازار یکپارچه و شفافی که در سالهای اخیر به وجود آمده، از میان رفته و علاوه بر آن صنایع پاییندستی پتروشیمی که در این سالها به دور از مشکلات فروش حوالهای، مواد اولیه خود را بر اساس پروانه بهرهبرداری و نیاز خود از بورس کالا تهیه میکردند نیز دچار بحران مجددی خواهند شد که این مسئله برخلاف تمام تصمیمهایی است که از سوی دولت تدبیر و امید برای کاهش تورم، خروج از رکود بدون ایجاد تورم، افزایش نرخ اشتغال و درنهایت بهرهگیری از مولفههای اقتصاد مقاومتی قرار دارد.

وی خروج محصولات از بورس کالا را موجب دلالی و دستکاری قیمتها خواند و بیان کرد: تصمیم دولت تدبیر و امید بر افزایش درآمد خود از طریق وصول منابع مالیاتی در بودجههای آتی کشور با توجه به کاهش درآمدهای نفتی از دلایلی است که با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا، معاملات غیرشفاف و امکان نداشتن رهگیری کامل خریداران در تضاد است. سعیدی در پاسخ به این سوال مبنی بر آنکه افزایش قیمت دلار چه تاثیری بر معاملات این رینگ داشته است، اظهار کرد: در هفته گذشته افزایش قیمت دلار و همچنین رشد محدود قیمت جهانی در یکسری از مواد پتروشیمی افزایش حجم معاملات را به دنبال داشت و رینگ پتروشیمی از رونق هرچند کمی برخوردار شد.

زمینه خروج همه محصولات

برخی مخالفان این طرح نیز پس از شنیدن اظهارات سازمان صنعت، معدن و تجارت نگاههای متفاوتی داشتند، به طوری که مدیر کالایی کارگزاری بانک صنعت و معدن معتقد بود، عرضه محصولات در خارج از بورس کالا تاثیر بسیار منفی بر این بورس میگذارد، زیرا در صورتی که مقرر شود تعدادی از این محصولات در خارج از بورس کالا عرضه شوند، زمینه خروج برای بقیه محصولات نیز فراهم خواهد شد. رضا مناجاتی به شفافیت شرکتهای حاضر در بورس اشاره کرد و افزود: شرکتهایی که از شفافیت کمتری برخوردار باشند و به دنبال افزایش رانت و دلالبازی و منافع شخصی هستند، ترجیح میدهند محصولات از بورس کالا خارج شوند.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر آنکه برخی از صادرکنندگان از تامین مواد اولیه پتروشیمی در بورس کالا رضایت ندارند، بیان کرد: در بورس کالا عرضهها اتفاق میافتد و هر هفته اگر شرکتی محصولی برای فروش داشته باشد، در بورس کالا عرضه میشود اما تحویل بهموقع آن ارتباطی با بورس ندارد. مناجاتی با اشاره به اینکه خروج برخی از محصولات پتروشیمی در خارج از بورس کالا مشکلات گذشته را تشدید میکند، اظهار کرد: بورس کالا مشکلاتی دارد اما نسبت به عرضه خارج از آن مزیتهای بسیاری دارد. برای نمونه برخی معتقدند در بورس کالا رانت و دلالبازی به وجود آمده اما معاملات خارج از بورس از دلالی بیشتری برخوردار است.

نگاهی متفاوت

مناجاتی در ادامه پس از شنیدن اظهارات وزیر صنعت، معدن و تجارت با دید متفاوتتری به این موضوع نگاه کرد و با اشاره به اینکه مسائل بینالمللی فراتر از مسائل کشوری است، بیان کرد: براساس منطق یک بازیگر بورس، خروج محصولات و انجام معاملات در خارج از بورس کالا درست نیست اما اگر پای قرارداد خارج از کشور و همچنین مسائل بینالمللی و تعهد ایران به کشورهای دیگر به میان بیاید، شاید این موضوع آنقدر اهمیت پیدا کند که مجبور شوند محصولات خود را در بورس کالا معامله نکنند. وی در توضیح این مطلب بیان کرد: مسائل کلان کشور در زمانهایی متفاوت عمل میکند، برای نمونه میگوییم یک شرکت خودروسازی سودآور نیست اما مسائل استراتژیک کشور ایجاب میکند که از این شرکت حمایت شود. به عبارت دیگر منطق اقتصاد کلان کشور با منطق مالی متفاوت است.

مدیر کالایی کارگزاری بانک صنعت و معدن با اشاره به اینکه برخی از سازوکارها در بورس کالا با مشکلاتی روبهرو است، بیان کرد: در بورس کالا به جز معامله آتی سکه و چند نوع محصول کشاورزی قرارداد آتی وجود ندارد. بنابراین تولیدکنندگان نمیتوانند محصولات مورد نیاز خود را برای آینده خریداری کنند. مناجاتی در ادامه بیان کرد: در صورتی که شرکتهای تولیدکننده بخواهند مواد اولیه خود را برای نمونه به مدت یکسال خریداری کنند، این امکان در بورس کالا وجود ندارد و برای تضمین آنها نیاز است که مواد مورد نیاز خود را از خارج از بورس کالا خریداری کند، اما اگر قرارداد آتی روی کالاها در بورس کالا انجام میشد، شرکتها میتوانستند مواد اولیه خود را از طریق بورس خریداری کنند.

نگرانی صنایع پایین دستی

این در حالی است که قائممقام انجمن صنفی کارفرمایان صنعت پتروشیمی نیز از موافقان عقد قراردادهای بلندمدت میان شرکتهای پتروشیمی و صادرکنندگان است. فریبرز کریمایی به نگرانی سرمایهگذاران در صنایع پاییندستی اشاره کرد و گفت: یکی از نگرانیهای این گروه از افراد تامین خوراک برای یک دوره بلندمدت است اما قبل از عرضه این مواد در بورس کالا چنین موضوعی وجود نداشت و تولیدکنندگان با خیال آسوده با بستن قراردادهای بلندمدت به خریداری مواد مورد نیاز خود میپرداختند. وی با اشاره به اینکه تفاوت نرخ ارز مبادلهای و صادراتی یک فضای ناامنی را در بورس کالا به وجود آورد، بیان کرد: به دلیل تفاوت نرخ ارز، دست واسطهها باز شد، به طوری که مصرفکنندگان اصلی این خوراک نمیتوانستند به مواد مورد نیاز خود دست پیدا کنند و از سوی دیگر این اطمینان نیز وجود نداشت که خوراک تولیدکنندگان همیشه و به اندازه کافی تامین شود. به این ترتیب این افراد مجبور بودند به ناچار از بازار آزاد و به نوعی از دلالان و واسطههایی که در بورس کالا بودند، محصولات مورد نیاز خود را خریداری کنند.

کریمانی با اشاره به اینکه بخشی از این واسطهها با بحث آزادشدن ارز در بورس کالا و همچنین نحوه محاسبه قیمت برکنار شد، اظهار کرد: به این ترتیب دست دلالان کوتاه شد اما همچنان این نگرانی وجود دارد که بسیاری از مصرفکنندگان صنایع پاییندستی باید به طور دائم مواد اولیه خود را از تولیدکنندگان مواد پتروشیمی در بورس کالا خریداری کنند، در صورتی که این شرکتها نیازمند قراردادهای بلندمدت هستند.
وی با اشاره به اینکه به دنبال آن هستیم که شرایطی فراهم شود تا قراردادهای بلندمدت برای تامین مواد اولیه در بورس کالا اجرایی شود، گفت: این قراردادها میتواند در مکانیزمها و چارچوبهای بورس اعمال شود تا شرکتهای پاییندستی از تامین مواد اولیه و همچنین ادامه تولید و استمرار آن اطمینان داشته باشند و به واسطهها نیاز نداشته باشند.

تنوع صنایع پاییندستی

کریمانی با اشاره به اینکه صنایع پاییندستی در کشور بسیار متنوع بوده و ممکن است برخی شرکتها برای تغییر رتبه، در خط تولید و میزان تولیدات خود تغییراتی را به وجود آورند، بیان کرد: در برخی موارد شرکتها با توجه به ظرفیت تولیدیشان و بهدلیل تغییر در رتبهها با محدودیتهایی مواجه میشوند که برطرفشدن این مشکلات نیازمند برنامهریزی است. بنابراین در صورتی که قراردادهای بلندمدت با مصرفکنندگان در چارچوب مناسب طراحی شود، این برنامهریزی امکانپذیر خواهد بود و همچنین میتوان مقدار مورد نیاز و مصرف را تخمین زد. وی در ادامه به جلسات مشترک با مسئولان بورس کالا اشاره کرد و گفت: برای آنکه بتوانیم از ابزارهای نوین و همچنین قراردادهای آتی و سلف در زمینه محصولات پتروشیمی استفاده کنیم، در حال برگزاری کمیتههای مشترکی هستیم زیرا تقویت این ابزارها نقش مشوق را برای ورود شرکتهای مختلف به این بازار ایفا میکند.