معدنکاری بزرگ مقیاس، راهی برای خروج از بحران

اما در ایران این موضوع کاملا بر عکس بوده و شاهدیم که عمده تولیدکنندگان فولاد، گاز را بهعنوان سوخت خود انتخاب کردهاند و تنها فولادسازی که مشتری زغالسنگ است یک شرکت است. اما با توجه به تعریف اهداف افق ۱۴۰۴ برای تولید ۵۵میلیون تن فولاد، در آینده با راهاندازی واحدهای کوره بلند، بازار مصرف زغالسنگ ایران از حالت تکمحوری خارج خواهد شد.

ذخیره ۱/۲ میلیارد تنی زغالسنگ

با توجه به نیاز کشور به زغالسنگ شاهدیم که از حمایت و برنامهای برای ساماندهی معادن این سوخت با ظرفیت به نسبت قابلقبول خبری نیست. در این میان یکی از راهکاری که میتوان برای معادن زغالسنگ پیشنهاد داد توسعه آنها و حرکت به سمت معدنکاری بزرگ مقیاس است. جذب سرمایهگذار خارجی نیز میتواند یکی دیگر از راهکارهایی باشد که زمینهساز ارتقای معادن زغالسنگ کشور شود. میزان ذخایر زغالسنگ ایران قابل قبول است و میتوان از آن برای اجرای پروژههای مختلف استفاده کرد. به شرطی که برنامهریزی برای برداشت بهینه از معادن وجود داشته باشد.

رییس کمیسیون معدن خانه اقتصاد ایران درباره وضعیت معادن زغالسنگ ایران و راهکارهای بهبود وضعیت این ماده معدنی گفت: ایران از نظر زغالسنگ، کشور فقیری نیست و با داشتن حدود یکمیلیارد و ۲۰۰میلیون تن ذخیره قطعی، جزو کشورهای متوسط از لحاظ ظرفیت زغالسنگ به شمار میآید بنابراین فضای کافی برای گسترش و توسعه در صنعت زغالسنگ وجود دارد تا ضمن خودکفایی در این حوزه، واردات زغالسنگ کاهش یابد.

سعید صمدی افزود: اکنون در ایران حدود یک میلیون و ۸۰۰هزار تا ۲میلیون تن زغالسنگ مصرف میشود، اما کل تولید داخلی به سختی به یک میلیون تن میرسد. از اینرو حدود ۵۰درصد از زغالسنگ مورد نیاز ایران از طریق واردات تامین میشود. به گفته وی، با توجه به طرحهای کارخانه ککسازی که برخی نصب شدهاند و برخی در حال راهاندازی هستند، در یک تا ۲سال آینده مصرف زغالسنگ به حدود ۵میلیون تن خواهد رسید. البته اکنون به دلیل نبود مواد اولیه، کارخانههای ککسازی با ظرفیت پایین کار میکنند یا اینکه تعطیل هستند. بنابراین باید از ذخیره زغالسنگ ایران استفاده مطلوب کرد و معادن زغالسنگ را به سمت توسعه سوق داد.

مکانیزه کردن معادن زغالسنگ

برای توسعه معادن زغالسنگ، نیاز به مکانیزه کردن معادن و استفاده از فناوریهای نوین و همچنین خصوصی شدن معادن زغالسنگ ضروری است. به گفته صمدی، دانش فنی استخراج زغالسنگ در ایران بسیار قدیمی و مربوط به ۵۰سال پیش است. همین موضوع سبب شده تا قیمت تمام شده محصول نیز افزایش پیدا کند و ظرفیت معادن کاهش یابد. برای رسیدن به این هدف، باید به سمت مکانیزه کردن معادن و تولید مکانیزه زغالسنگ حرکت کنیم. همچنین اکنون بخش عمدهای از معادن زغالسنگ در دست دولت و شرکتهای زیرمجموعه آن بوده و این درحالی است که توفیق آنچنانی در بهبود شرایط معادن زغالسنگ رخ نداده است.

این کارشناس صنعت زغالسنگ افزود: بنابراین دولت میتواند معادن زغالسنگ را به فعالان بخش خصوصی واگذار کند تا راه برای فعالیت آنها در معادن زغالسنگ هموار شود. وی افزود: برای بهبود فعالیت معدنکاری زغالسنگ در ایران باید به سمت معدنکاری بزرگ مقیاس حرکت کنیم. زیرا حدود ۵۰سال پیش که معادن زغالسنگ در ایران آغاز به کار کردند میزان تولید آنها مانند دیگر کشورها حدود ۲۰۰هزارتن و ۱۵۰هزار تن بود. اما در شرایط کنونی میزان تولید معادن به سمت یکمیلیون تن رفته و در ابعاد کوچک تولید انجام نمیشود. بنابراین باید به سمت طراحی معادن در ابعاد بزرگ و مکانیزه حرکت کنیم زیرا اکنون معدنی همچون طبس که برای ۱/۵میلیون تن تولید طراحی شده به راحتی میتوان گفت مشابه این معدن در دنیا در این اندازه یا شاید بیشتر تولید زغالسنگ دارند.

سوختی ارزان برای فولادیها

زغالسنگ بهعنوان یکی از سوختهای ارزانقیمت در جهان برای صنایع بسیاری از جمله فولادسازی به کار میرود. به گفته رییس کمیسیون معدن خانه اقتصاد ایران اکنون بیش از ۶۰درصد از فولاد جهان با زغالسنگ تولید میشود و از ۴۰درصد باقیمانده ۳۰درصد آن با آهن قراضه است اما در ایران بخش عمدهای از تولیدکنندگان فولاد در ایران گاز را بهعنوان منبع انرزی و سوخت خود انتخاب کردهاند در حالیکه درصد تولید فولاد با این روش در دیگر کشورها تنها ۳ تا ۴درصد است زیرا صادرات گاز با قیمت جهانی برای تولیدکنندگان توجیه بیشتری دارد و آنها ترجیح میدهند از زغالسنگ بهعنوان یک سوخت ارزان استفاده کنند.

زغالسنگ در ۱۰۰سال گذشته رقیبی به نام نفت و مشتقات نفتی داشته و این در حالی بوده که دولت نیز این مواد را با یارانه به مردم میداد. در نتیجه صنعت زغالسنگ مجبور بود با قیمت جهانی رقابت کند، اما بقیه منابع سوختی با قیمت یارانهای رقابت داشته باشد. صمدی با بیان این مطلب در ادامه گفت: در شرایط مساوی قیمت تمامشده زغالسنگ بسیار کمتر از دیگر محصولات است. بهعنوان مثال یک کیلو زغالسنگ ۶۵۰۰ کالری داشته و یک لیتر نفت سفید ۷۵۰۰ کالری دارد. در حالیکه قیمت نفت سفید در شرایط مساوی ۵ برابر زغالسنگ است. بنابراین بهتر است به سمت استفاده از زغالسنگ حرکت کنیم.

وی بر این باور است که باید به سمت سرمایهگذار خارجی رفت تا آنها فناوریهای نوین را به همراه خود به معادن زغالسنگ ایران بیاورند. زیرا اکنون اختلاف بین تجهیزات و فناوریهای موجود در معادن زغالسنگ ایران با جهان مانند دوچرخه با هواپیما است و همین موضوع باعث عقب ماندن ایران از دیگر کشورها شده است.

صمدی با بیان اینکه حدود ۹۰درصد خرید زغالسنگ از سوی شرکت ذوبآهن انجام میشود، گفت: در آینده این تکمحوری و انحصار از بین خواهد رفت و با راهاندازی واحدهای جدید کوره بلند مشتریان داخلی زغالسنگ نیز افزایش پیدا میکند. درحالحاضر ذوبآهن اصفهان دچار بحران شده و توان پرداخت بدهی خود را ندارد و این موضوع سبب شده تا سال گذشته ۴۰درصد تولید زغالسنگ ایران کاهش پیدا کند و در مقابل واردات این کانی افزایش یابد و ۱۵۰۰ نفر بیکار شوند.
اکنون قیمت زغالسنگ در جهان روبه رشد بوده و از ۲۰۰ دلار گذشته است حال اگر ذوب آهن بخواهد همین زغال سنگ را به کشور وارد کند برای آن تنی ۹۰۰هزار تومان هزینه خواهد داشت اما در مقابل زغالسنگ ایرانی که ۳۶۰هزار تومان است خریداری کرده و بهای آن را نمیدهد.

صمدی در پایان از تشکیل انجمن زغالسنگ ایران خبر داد و گفت: با تشکیل این انجمن، زغالسنگ به گونهای از زیر سایه دولت خارج خواهد شد. به زودی انجمن زغالسنگ ایران تشکیل خواهد شد و متشکل از تولیدکنندگان زغالسنگ ایران خواهد بود. به گفته وی با خصوصی شدن معادن زغالسنگ در ایران در صورتیکه مشتریان داخلی بهای زغالسنگ خود را پرداخت نکنند، میتوان به سمت صادرات این محصول حرکت کرد.

چالشهای صنعت زغالسنگ

مجری طرح توسعه زغالسنگ طبس با تاکید بر اینکه راهاندازی و اجرای طرحهای توسعهای سهم معادن زغالسنگ در حوزه اشتغالزایی افزایش مییابد، مطرح کرد: امیدواریم در شرایط کنونی وزارت صنعت، معدن و تاجران بتواند مشکل مصوبه اصلاح قیمت خرید زغالسنگ را رفع کند.

به گزارش معدننامه، امید فلاح با بیان این مطلب اظهار کرد: میزان بدهی شرکت ذوب آهن اصفهان بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان است که با توجه به افزایش قیمتهای جهانی زغالسنگ و نیاز آن شرکت به تامین زغالسنگ مورد نیاز از داخل مقرر شده تا بخشی از بدهی در سال جاری به شرکتهای تولیدکننده زغالسنگ در طبس پرداخت شود. در مقطع کنونی بیشتر کارخانههای فولاد درگیر مشکلات مالی و برای حیات تولید واحد خود نیازمند زغالسنگ هستند اما توانی در پرداخت بدهی خود به معادن زغالسنگ ندارند.
وی افزود: تمامی این عوامل باعث شده فضای ناامنی در معادن زغالسنگ ایجاد شود و ذوبآهن بیشتر به سمت واردات زغالسنگ گام بردارد و این وضعیت کل معادن کشور را در معرض خطر قرار داده است. با توجه به اینکه زغالسنگ بهعنوان سوخت برای تولید فولاد مورد استفاده قرار میگیرد، میتوان گفت آینده معادن زغالسنگ به نوعی وابسته به صنعت فولاد کشور است. وی ادامه داد: حال اگر برنامههای صنعت فولاد در زمینه افزایش تولید برای رسیدن به چشمانداز ۱۴۰۴ تحقق پیدا کند، در نتیجه میزان نیاز کشور به زغالسنگ ککشو افزایش پیدا میکند و همین موضوع زمینهساز گسترش فعالیت معادن زغالسنگ و بازگشت رونق و حرکت به این معادن خواهد شد چراکه در غیراین صورت وضعیت معادن زغالسنگ کشور بدون تغییر میماند.

مجری طرح توسعه زغالسنگ طبس در ادامه بیان کرد: با توجه به نیاز کارخانههای ککسازی به زغالسنگ کنسانتره و وجود ظرفیتهای خالی بسیار در این بخش، مصرف زغالسنگ در داخل کشور در سال ۱۴۰۰ حدود ۵/۸ میلیون تن برآورد میشود. در این زمینه و با توجه به رفع تحریمهای اقتصادی و گسترش همکاریهای خارجی کشور با شرکتهای سرمایهگذاری خارجی و وجود ظرفیتهای متعدد داخلی اعم از زیرساختها و نیروی کار زبده، زمینه توسعه معادن زغالسنگ طبس با هدف رفع احتیاجات کارخانههای ککسازی و تولید فولاد کشور تا اندازه زیادی بر فراهم خواهد شد.

فلاح تصریح کرد: با راهاندازی و اجرای طرحهای توسعهای، ضمن کاهش قابلتوجه سطح واردات زغالسنگ خام تا اندازه زیادی نیز سهم این حوزه اقتصادی از اشتغالزایی را افزایش خواهد داد. معادنی که به بخش خصوصی واگذار شده امروزه با چالشهای مالی بسیاری روبهرو هستند، تا جایی که بنیه مالی آنها به طور کامل تضعیف شده است. دیگر فعالان معدنی بخش خصوصی هم هستند که معادن زغالسنگ را با بهترین روشهای روز بهرهبرداری میکنند. به همین دلیل برای بهبود روند کلی معادن زغالسنگ و صنایع وابسته به آن بهتر است چه بخش دولتی و چه بخش خصوصی نگاه ویژهای به این کار داشته باشند.

مجری طرح توسعه زغالسنگ طبس با بیان اینکه بهتر است مسائل ایمنی در معادن زغالسنگ جدی گرفته شود و برای بهرهمندی از فناوری و تجهیزات نو سرمایهگذاریهای بسیاری انجام داد، گفت: بخش خصوصی در بسیاری از فعالیتهای معدنی توانسته موفق عمل کند اما به دلیل سنگینی تحریمها و مسائل مالی در این سالها در برخی معادن نتوانستهایم سیستم تجهیزات معدنکاری را بروزرسانی کنیم. در نتیجه باید با نگاه توسعهای چالشهای فعالیتهای معدنی را هر چه زودتر برطرف کنیم. در کشورهای دیگر برای حفظ صنایع از تعرفهها به شکل منطقی بهکار گرفته میشود. اما متاسفانه روی واردات کنسانتره زغالسنگ در ایران هیچگونه تعرفهای وجود نداشته و حتی ارز ترجیحی منابع ارزی در اختیار واردکنندگان زغالسنگ قرار میگیرد.

وی در آخر تاکید کرد: ذوبآهن اصفهان در حالی منابع مالیاش را برای واردات زغالسنگ و کک هزینه میکند که هیچگونه پرداختی به بهرهبرداران زغالسنگ انجام نمیشود و شرایط این معادن نامطلوب شده است. امیدواریم در شرایط کنونی وزارت صنعت، معدن و تجارت بتواند این مشکل را حل کرده و مصوبه اصلاح قیمت خرید زغالسنگ را عملی کند. اگر قیمت خرید زغالسنگ اصلاح نشود و طلب معادن زغالسنگ از سوی ذوبآهن اصفهان پرداخت نشود، بهطور قطع تا پایان سال عمده معادن زغالسنگ بخش خصوصی تعطیل خواهد شد که این موضوع به صلاح معادن کشور نخواهد بود.