مانع خارجی توافق اوپک

نشست دو روزه کمیته ویژه اوپک روز سهشنبه هفته گذشته به پایان رسید و اخبار منتشر شده از این نشست حاکی از آن است که اعضا برای کاهش 4 یا 4/5 درصدی تولید این سازمان به توافق اولیهای رسیدهاند. در این نشست اعلام شده که لیبی و نیجریه که به دلیل جنگهای داخلی با افت تولید مواجه هستند از توافق اوپک برای کاهش تولید معاف خواهند شد، با این حال از ایران و عراق خواسته شد که همگام با دیگر اعضا تولید خود را کاهش دهند. در این میان عراق اعلام کرده که با کاهش تولید موافق است. اما مواضع ایران همچنان در این خصوص چندان روشن نیست و به گفته یک منبع آگاه به «دنیایاقتصاد» مذاکرات بر سر سهم تولید ایران در اوپک ادامه دارد، با این حال این مقام آگاه اعلام کرد که ایران سهم کمتر از تولید روزانه 3/95 میلیون بشکه را نخواهد پذیرفت. در عین حال روسیه، بهعنوان کشوری غیراوپکی روز گذشته تلویحا اعلام کرد که تنها برای فریز تولید(توقف رشد تولید) آماده است نه برای کاهش تولید. بر این اساس به نظر میرسد روسیه همچنان بهعنوان بزرگترین مانع پیش روی اوپک قرار دارد.

روسیه، بزرگترین مانع پیش روی اوپک

در حالی اوپک برای حمایت از قیمت نفت در حال توافق برای کاهش سطح تولیدات خود است که پیش از این قرار بود سایر کشورهای غیرعضو به ویژه روسیه نیز در این توافق شرکت کنند. پیش از این، پوتین، رئیسجمهوری روسیه برای همکاری با اوپک اعلام آمادگی کرده بود. اما پس از پیشنهاد جدید اوپک برای کاهش سطح تولیدات، نواک، وزیر انرژی این کشور اعلام کرده که ما تولیدات خود را فریز (ثابت نگه داشتن) میکنیم. وی تاکید میکند که با توجه به برنامه روسیه برای افزایش 200 تا 300 هزار بشکه نفت در روز در سال 2017، محدود کردن تولیدات به سطوح فعلی به معنای کاهش تولیدات برنامهریزیشده است. اعضای اوپک معتقدند روسیه نیز به اندازه آنها نیاز به افزایش قیمت دارد و باید برای تحقق این مهم مشابه اوپک اقدامات لازم را انجام دهد. بنابراین مخالفت نواک احتمال دستیابی به توافق در نشست هفته آینده را تا حدودی کاهش میدهد. نواک میگوید اوپک به دنبال توافقی برای کاهش 1/1 میلیون بشکهای از تولید روزانه خود است و در مقابل از کشورهای غیرعضو نیز خواسته تولید خود را 500 هزار بشکه کاهش دهند.

مخالفت روسیه با کاهش تولید در حالی مطرح میشود که این کشور نیز مانند کشورهای عضو اوپک اقتصادی وابسته به نفت دارد و به قیمتهای بالای نفت برای جبران هزینههای خود نیاز دارد. روسیه در بودجه سال 2017 میزان تولید نفت خود را 11 میلیون بشکه در روز اعلام کرده است، در حالی که تولید نفت این کشور در حال حاضر نزدیک به 11/3 میلیون بشکه در روز است. بر این اساس در صورتی که توافق در اوپک صورت گیرد و قیمت نفت نسبت به سطوح کنونی 5 دلار رشد کند، به معنای افزایش 55 میلیون دلاری درآمد روزانه و 20 میلیارد دلاری درآمد سالانه نفتی این کشور است، از این رو اعضای اوپک بر این باورند که روسیه نیز باید در هر تصمیمی برای کاهش تولید مشارکت کند. وزیر انرژی نیجریه در گفتوگو با بلومبرگ اعلام کرده، روسیه مانند ما علاقهمند به افزایش قیمتها است، از همین رو نقش این کشور در توافق اوپک بسیار حیاتی است. در این میان مدیر اجرایی توتال نیز اعلام کرده است که توافق در اوپک بدون مشارکت کشورهای خارج از این سازمان امکانپذیر نیست. وی توافق در اوپک را عملی میداند اما نه در نبود کشورهایی چون روسیه.

مذاکرات بین روسیه و اعضای اوپک از اوایل سپتامبر سال جاری آغاز شد. در حاشیه اجلاس گروه 20 که امسال در پکن برگزار شد، پوتین و محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد عربستان با یکدیگر دیدار و برای همکاری بیشتر در راستای رشد قیمتها مذاکره کردند. در این راستا حتی خالدالفالح، وزیر انرژی و معادن عربستان و الکساندر نواک تفاهمنامهای را امضا کردند. اما بررسیها نشان میدهد درست از آن زمان روسیه تلاش برای تولید هرچه بیشتر نفت را آغاز کرده است بهطوریکه در فاصله دو ماه تولید این کشور رشد 500 هزار بشکهای را تجربه کرد و از حدود 10/7 میلیون بشکه در روز، ماه گذشته به 11/2 میلیون بشکه رسید. در واقع به نظر میرسد روسیه در پی مذاکرات اولیه برای فریز تولید سعی کرده تولید خود را در حد توان افزایش دهد تا در صورت لزوم در بیشترین سطح تولید خود را فریز کند.

سه کشور درگیر جنگ در اوپک

در حال حاضر سه کشور عضو اوپک یعنی لیبی، نیجریه و عراق درگیر جنگهای داخلی هستند. لیبی که روزی بیش از 1/5 میلیون بشکه در روز نفت استخراج میکرد میزان تولیدش در پی درگیریهای داخلی به حدود 300 هزار بشکه در روز رسیده است. حال با کمی بهبود در ماههای اخیر حدود 500 هزار بشکه یعنی همچنان یک میلیون بشکه زیر ظرفیت نفت تولید میکند. نیجریه نیز تقریبا وضع مشابهی دارد، این کشور درگیر مبارزه با گروهک تروریستی بوکوحرام است. حملات تروریستی بوکوحرام حدود 600 هزار بشکه از تولید نفت این کشور را کاهش داده است. این کشورها در حال تلاش برای سروسامان دادن به وضعیت داخلی خود و افزایش تولید نفت هستند. این موضوعی است که از سوی اوپک نیز پذیرفته شده است، اوپک نیجریه و لیبی را از طرح کاهش تولید معاف کرده است. با این حال درصورتی که این دو کشور با شورشیان به توافق برسند و تولید خود را افزایش دهند، به معنای تزریق بیش از 1/5 میلیون بشکه نفت اضافه به بازار است. این مقدار هرگونه توافقی در اوپک را بیاثر خواهد کرد.

اما در همسایگی ایران، عراق نیز با گروه تروریستی داعش مبارزه میکند. عراق که بعد از سرنگونی صدام حسین یعنی برای بیش از 12 سال است که خارج از نظام سهمیه بندی اوپک بوده و آزادانه نفت تولید میکند اما در سالهای اخیر عراق نیز درگیر جنگهای داخلی شده است از همین رو با وجود اینکه تولید نفت این کشور بر اساس آمار منابع رسمی در حال حاضر بیش از 4/77 میلیون بشکه در روز است، خواهان معافیت از طرح فریز تولید شده است. آمار منابع ثانویه تولید عراق را حدود 215 هزار بشکه کمتر از این مقدار میدانند، با این حال به نظر میرسد پذیرش مقدار آمار رسمی از سوی دیگر اعضای اوپک و فشار بر ایران برای کاهش تولید، عراق را مقداری برای همکاری با اوپک نرم کرده است. حیدر العبادی، نخستوزیر این کشور با تغییر موضع قبلی مبنی بر اصرار بر مستثنی شدن از کاهش تولید نفت گفت، کشورش بخشی از بار کاهش تولید نفت را به دوش خواهد کشید. بنابراین احتمالا یکی از موانع پیش روی نهایی شدن توافق اوپک برای کاهش تولید برطرف شده است. العبادی اعلام کرده است که عراق برای حمایت از قیمتها تولید خود را کاهش خواهد داد. عراق از اوپک میخواهد در نشست هفته آینده در وین، مجموعا تولید خود را 900 هزار بشکه در روز کاهش دهد زیرا قیمتهای پایین در حال آسیب زدن به سرمایهگذاری جهانی در صنعت نفت است.

اظهارات جدید نخستوزیر عراق میتواند شانس دستیابی اوپک به توافقی در مورد جزئیات طرح الجزایر و تقویت قیمتها را افزایش دهد. به گفته العبادی افزایش یک دلاری قیمت نفت موجب افزایش یک میلیارد دلاری درآمد دولت عراق میشود، بنابراین کاهش تولید اوپک موضوعی است که عراق نیز از آن سود خواهد کرد. با این حال پیش از این مقامات عراقی گفته بودند که برای مقابله با داعش به درآمدهای نفتی بیشتری نیاز دارند. از این رو خواهان معافیت از طرح کاهش تولید شده بودند. همچنین آنها اعلام کرده بودند که تنها درصورتی ممکن است کاهش تولید را بپذیرند که مبنای محاسبات برای کاهش تولید منابع ثانویه نباشد و پایه بالاتری(مقدار تولید بر اساس منابع رسمی) برای این کشور در نظر گرفته شود. حال به نظر میرسد با مذاکراتی که در نشست اخیر کمیته فنی شده، مبنای محاسبات برای کاهش تولید آمار رسمی در نظر گرفته شود. این موضوعی است که موجبات رضایت عراق را فراهم کرده است. با این حال عراق همچنان میتواند توافق در اوپک را تهدید کند. این کشور درگیر جنگ است، در صورت گسترش حملات داعش و افزایش هزینهها هیچ ضمانتی برای عمل به تعهدات از سوی این کشور وجود ندارد.

مذاکرات ایران ادامه دارد

یک منبع آگاه میگوید مذاکرات برای تعیین سهم ایران در اوپک و سقف تولید کشور ادامه دارد، بهطوریکه تا روز چهارشنبه یعنی روز برگزاری نشست عادی وزرای اوپک مقدار دقیق تولید ایران مشخص نیست. با این حال به نظر نمیرسد ایران کمتر از توان کنونی تولید خود که منابع رسمی آن را کمی کمتر از 4 میلیون بشکه و حدود 3/95 میلیون بشکه در روز میدانند، حاضر به توقف تولید شود. براساس منابع رسمی میزان تولید نفت ایران در ماه اکتبر(ماه گذشته میلادی) حدود 3/91 میلیون بشکه بوده است اما منابع ثانویه میانگین تولید ایران را حدود 3/7 میلیون بشکه اعلام کردهاند.

با این حال به نظر نمیرسد ایران اکنون چندان توان تولیدی بیش از مقدار کنونی داشته باشد. تولید نفت کشور پیش از تشدید تحریمهای غرب و در سال 2011 به دلیل کاهش سرمایهگذاری در بالادستی صنعت نفت به کمتر از 3/7 میلیون بشکه در روز رسیده بود. با فشار غرب و کاهش صادرات میزان تولید به 2/7 میلیون بشکه در روز کاهش یافت. حال باوجود سرمایهگذاریهای جدید که در دولت یازدهم در میادین نفتی غرب کارون شده، ظرفیت تولید نفت 200 هزار بشکه نسبت به دوران پیشاتحریم افزایش یافته است. با این حال افزایش بیشتر تولید نفت ایران مستلزم سرمایهگذاریهای جدید است که در حال حاضر به دلیل تعویق در نهایی شدن قراردادهای نفتی و افزایش ریسک سرمایهگذاری در ایران به دنبال انتخاب دونالد ترامپ بهعنوان رئیسجمهور جدید ایالات متحده آمریکا در هالهای از ابهام قرار دارد. بانک آمریکایی مریللینچ در این خصوص در یادداشتی اعلام کرد: «با توجه به مخالفت احتمالی ترامپ و همحزبیهایش با توافق هستهای میان ایران و اعضای 1+5 احتمال تداوم افزایش تولیدات ایران در پسابرجام کاهش یافته است.

زیرا ایران برای تولیدات بیشتر نیاز به سرمایهگذاری جدید دارد، اما محدودیتهای احتمالی که در دوران ترامپ برای مبادله با ایران به وجود میآید، ورود سرمایهگذاران خارجی را به ایران محدود خواهد کرد. این موضوع باعث میشود ایران بهعنوان رقیب عربستان، همراهی بیشتری با اوپک برای توافق بر سر کاهش سطح تولیدات انجام دهد. اوپک باید از این مساله در نشست هفته جاری استفاده کرده و توافق اولیه الجزایر را عملیاتی کند.»از سویی باید توجه داشت که هر یک دلار افزایش قیمت نفت به معنای افزایش 4 میلیون دلاری درآمد روزانه نفتی کشور است، بنابراین اگر حصول توافق در اوپک قیمت نفت ایران از حدود 42 دلاری کنونی با 10 دلار رشد به بیش از 50 دلار بر بشکه برسد، شاهد افزایش 40 میلیون دلاری درآمد روزانه و افزایش حدود 15 میلیارد دلاری درآمد سالانه کشور از محل تولید نفت خواهیم بود. از همین رو با توجه به موافقت ایران، احتمال توافق در اوپک زیاد است و بزرگترین مانع همچنان کشورهای غیرعضو اوپک هستند.

در بازار چه گذشت؟

طی روزهای اخیر بازار نفت افت محدودی را تجربه کرد. از سویی شاهد ابهام در نتیجه توافق اوپک با وجود اظهارات وزیر انرژی روسیه هستیم و از سوی دیگر به نظر میرسد توافق تنها چاره پیشروی اوپک باشد، از همین رو بازار نفت مسیر کاهش پرنوسانی را تجربه کرده است. روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش(ساعت 16 به وقت تهران) نیز قیمت نفت برنت، نفت شاخص بازار لندن 59 سنت نسبت به آخرین قیمت معامله شده در روز پنجشنبه کاهش یافت و 48/41 دلار در هر بشکه معامله شد. نفت خام آمریکا، نفت شاخص بازار نیویورک نیز با بیش از 50 سنت کاهش قیمتی به 47/47 دلار بر بشکه رسید. علاوه بر ابهام در توافق اوپک، افزایش شاخص دلار، افزایش سفارشهای صادرات نفت عربستان در ماه ژانویه در بازار آسیا به دلیل رقابت با روسیه و بهدست آوردن سهم از دست داده در بازار چین، کاهش واردات نفت چین در ماه ژانویه به دلیل حجم بالای ذخایر نفتی این کشور تحت فشار قرار گرفت. اما از سویی پیشبینی کاهش سرمایهگذاری در صنعت نفت در سال 2017 برای سومین سال پیاپی از سوی آژانس بینالمللی انرژی و کاهش اندک موجودی انبارهای نفتی آمریکا(140 هزار بشکه) فشار بر قیمتها را اندکی کاهش داد. با این حال به گفته ناظران بازار به دلیل نزدیکی به جشن شکرگزاری حجم معاملات در روزهای اخیر کاهش یافته و چندان تاثیر اخبار گوناگون درخصوص توافق در اوپک را نشان نداده است.