تغییر ارز واحد تصمیمی سیاسی بود

 بعد از این اعلام، بخشنامههای مختلفی از سوی بانک مرکزی صادر شد که یکی از این بخشنامهها به تغییر پایه پولی در مبادلات دلالت داشت. براساس این بخشنامه، مبادلات اقتصادی ایران از این پس به جای دلار با یورو انجام خواهد شد. درباره دلایل این جایگزینی اطلاعات زیادی در دست نیست. محمد حسینی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی، دراینباره به خانه ملت گفت که افزایش قیمت دلار به دلیل کمبود این واحد پولی در ایران بوده است. از آنجا که ایران به دلیل ارتباطات مناسب با اتحادیه اروپا مشکلی برای تأمین یورو ندارد، نیاز بود که ارز واحد تغییر کند. او معتقد است که این جایگزینی هزینهای برای کشور به همراه نخواهد داشت زیرا با دنبالکردن نوسانات دلار و یورو، متوجه خواهید شد که این دو ارز رابطه مستقیمی با هم دارند و این جایگزینی، تأثیر آنچنانی ندارد. اما کامران ندری، مدیرگروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی بر این باور است که تغییر پایه پولی مبادلات ایران، از دلار به یورو بیشتر یک تصمیم سیاسی بود تا یک رویکرد اقتصادی زیرا با جایگزینی دلار و یورو، هزینه مبادلات اقتصادی برای ایران افزایش خواهد یافت.
امروز در صرافیها قیمتی برای یورو اعلام شده است که به نظر میرسد قیمت آزاد یورو باشد. عدد شش  هزار و 800 تومان برای یورو انتخاب شده است. با توجه به اینکه دولت پول مبادلاتی ایران را از دلار به یورو تغییر داده  و قیمت دولتی یورو پنجهزار و 200 تومان است، قیمت اعلامشده در بازار آزاد میتواند به معنی ازدسترفتن سیاست تکنرخیشدن ارز باشد؟ این نکته را هم اضافه کنیم که در صرافیها هیچ مبادلهای انجام نمیشود.
اعمال سیاست تکنرخیشدن ارز به این معناست که هرکسی هر ارزی را به هر مقداری که بخواهد، بتواند در قیمتی که در بازار هست، تهیه کند. اگر دولت نرخ پنجهزارو 200 برای یورو و چهارهزارو200تومان را برای دلار اعلام کرده است، افراد نیازمند به ارز، نتوانند آن مقدار ارزی را که نیاز دارند در این قیمتها تهیه کنند، ناچارند نیاز خود را در جای دیگری تهیه کنند. این به آن معناست که افراد باید با نرخ دیگری سروکار داشته باشند و خودبهخود نرخ دیگری در اقتصاد بهوجود خواهد آمد. حال دولت میتواند اسم آن را نرخ غیررسمی و قاچاق ارز بگذارد یا اسم بازار را بازار غیررسمی و قاچاق بگذارد. واقعیت این است که در اینجا نمیتوانیم بگوییم نظام ارزی کشور، نظامی تکنرخی است.
کشورهایی که نظام تکنرخی دارند، نرخ کارمزد برای تبدیل پول در نظر نمیگیرند؟
بله، همواره نرخ کارمزد وجود دارد اما نرخ کارمزد اختلافش به این اندازه نمیشود. یعنی شما درواقع نمیتوانید اسم تفاوت نرخ ارز پنجهزارو 200تومانی تا ششهزارو800تومانی موجود در بازار آزاد را کارمزد بگذارید. من جزئیات را نمیدانم اما احتمالا رقم اعلامشده از سوی صرافیها بهای ارز اسکناس است. اگر بخواهید مبلغی را حواله کنید، صرافی و بانک برای این حواله کارمزد هم در نظر میگیرد و به این رقم احتمالا اضافه میشود. همیشه قیمت ارز اسکناس و ارز حواله متفاوت است و قیمت ارز حواله بیشتر از ارز اسکناس است زیرا کارمزد به آن اضافه میشود.
صرافیها معتقدند که در شرایط کنونی، کار آنها متوقف شده است و پولی در این مکان ردوبدل نمیشود. این شرایط تا چه زمانی ادامه مییابد؟
فعلا که بانک مرکزی صرافیها را از خریدوفروش ارز منع کرده بود. البته این ممنوعیت موقت بود و قرار بود سامانهای به اسم نیما مستقر شود که مراحل آزمایشی خود را طی میکند و فکر میکنم بانک مرکزی با صرافیها جلسات لازم را برگزار کرده است. ممکن است بهزودی اجازه مبادله مجدد ارز به صرافیهای مجاز داده شود. بههرحال دستورالعملهای متعدد در این چند هفته از سوی بانک مرکزی ابلاغ شده است. یکی از دستورالعملها این بود که صرافها مستقیما نمیتوانند پولی را حواله کنند. اگر کسی نیازی به حواله ارزی داشته باشد، باید به بانک مراجعه کند و اگر خود بانک نتوانست نقل و انتقال ارزی را مستقیم انجام دهد، بانک به صرافیها مراجعه میکند و از طریق صرافیها این نقلوانتقال را انجام میدهد. بههرحال نقلوانتقال ارز یکی از چالشهای جدی ماست که خیلی هم تحتتأثیر تحریم قرار دارد. وقتی میخواهیم عملکرد بانک مرکزی را مورد ارزیابی قرار دهیم باید به درکی از وضعیتی که بانک مرکزی در آن قرار گرفته است، برسیم. باید درواقع منصفانه قضاوت کنیم که در این شرایط که ما تحریم هستیم و نقلوانتقال ارز از طریق بانکها خیلی سخت است، عمده نقلوانتقالات ما از طریق صرافیها انجام میشد. باید توجه کنیم که در یک سال گذشته برای صرافیهایی که ما در خارج از کشور با آنها کار میکردیم، محدودیتهایی ایجاد کردند. با توجه به این محدودیتها باید عملکرد بانک مرکزی را مورد ارزیابی قرار دهیم.
باز هم سؤال اول را تکرار میکنم، وقتی هیچ یورویی در دست صرافیها نیست، اعلام دو عدد برای یورو به مفهوم دونرخیشدن ارز است؟
اساسا ارز تکنرخی نشده بود و تکنرخیشدن ارز اتفاق نیفتاده بود. موقعی میتوان گفت که ارز تکنرخی است که هر میزان تقاضای بازار را در آن نرخ، بتوانیم برآورده کنیم.
چرا یورو را به جای دلار جایگزین کردیم؟
در این تصمیم بیشتر مسائل سیاسی دخیل بوده است. از نقطهنظر اقتصادی تغییر ارز محور، از دلار به یورو، توجیه خاصی ندارد. ضمن اینکه میتواند اثرات منفی هم در اقتصاد داشته باشد. معاملاتی که در سطح بینالمللی انجام میشود، به دلار ارزانتر از یورو تمام میشود. دلار ارز جهان روا است. ممکن است آینده متعلق به دلار نباشد، اما درحالحاضر با توجه به اینکه تراز تجاری کشورهای اروپایی مثبت است و تراز تجاری آمریکا منفی است، تصمیمسازان دنیا هم ترجیح میدهند که دلار ارز جهانی باقی بماند. ارزهای دیگر هنوز در این ظرفیت نیستند که جای دلار را بگیرند. مخصوصا اگر بخواهید معاملات را با چندین ارز شامل یورو، روبل و یوان انجام دهید، این درمجموع باعث میشود هزینه معاملات شما افزایش یابد.