توجه به صنایع تکمیلی محصولات پتروشیمی با محوریت پلیمرها یکی از مهمترین جهت‌گیری‌های استراتژیکی است که می‌تواند دورنمای این صنعت را به گونه‌ای جدید بازتعریف کرده و همچنین جهت‌گیری تولید را بر مبنای نیاز بالفعل بازار تغییر جهت دهد.
نویسنده:
محمد‌حسین بابالو
به نظر می‌رسد که تصمیم سازان اقتصادی این بار نگاهی عملگرایانه به این صنایع داشته‌اند و در فکر ایجاد هسته‌هایی قدرتمند برای حمایت از این قبیل صنایع با محوریت صادرات و مخصوصا برای فتح مجدد بازار صنایع تکمیلی محصولات پتروشیمی در عراق هستند. این استراتژی با تکیه بر ایجاد یک بازار مصرف دائمی، تکمیل زنجیره ارزش افزوده، افزایش اشتغال، تنوع بخشی به محصولات تولیدی و صادراتی، مدیریت گرید بر پایه نیازهای بازار، کاهش شدید پتانسیل‌های تحریم و نهایتا تقویت و مدیریت ساز و کارهای تولیدی بر پایه واقعیت‌های بازار را موجب خواهد شد.
با توجه به ثبات نسبی حجم بازار داخلی، نقش بازارهای صادراتی مخصوصا بازار عراق را باید بیش از پیش برجسته ارزیابی کرد. به نظر می‌رسد دولت طرح‌های ویژه‌ای برای حمایت از صنایع پایین دستی در غرب کشور دارد زیرا ذهنیت‌ها بر ایجاد چندین شهرک صنعتی تخصصی در این منطقه و با محوریت صادرات به عراق قرار گرفته است. حضور مدیرکل دفتر صنایع تکمیلی شرکت ملی پتروشیمی در مهران و قصر شیرین به همراه مدیرعامل ساتا (یکی از بزرگ‌ترین سهامداران شرکت‌های بزرگ پتروشیمی) و سپس توجه به نمایشگاهی با عنوان نمایشگاه تخصصی جمهوری اسلامی ایران در بغداد با حضور نماینده شرکت ملی صنایع پتروشیمی مواردی است که نشان می‌دهد ذهنیت فعلی مدیران واقعا بر حمایت از صنایع تکمیلی پتروشیمی با جهت‌گیری صادراتی قرار گرفته است. این مطلب که باید آن را به فال نیک گرفت زمینه قدرتمندی را برای افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در این صنعت فراهم خواهد آورد اما این تمام ماجرا نیست زیرا هم اکنون حجم بسیار بزرگی از سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی در صنایع تکمیلی پتروشیمی مخصوصا صنعت پلاستیک در مدار تولید قرار نداشته و نیاز به مدیریت دارد. انتظار برای مدیریت بخش دولتی یا یک وزارتخانه خاص نیز دور از ذهن است زیرا پراکندگی و وسعت این قبیل صنایع و همچنین خصوصی بودن اکثریت قریب به اتفاق آنها، این امکان را نیز محدود خواهد کرد و از اتاق بازرگانی نیز نمی‌توان انتظار زیادی داشت ولی در این بین جایگاه تعاونی‌ها و اتحادیه‌های صنفی شاید برجسته و درخشان تصویر شود.
اگر به سایر کشورهای مهم و قدرتمند در صنایع تکمیلی سری بزنید شاهد برخی واقعیت‌ها خواهید بود که می‌تواند تولید را در این قبیل صنایع دگرگون کند. به‌عنوان مثال در چین شاهد تغییر مکان بسیاری از کارخانه‌های صنایع تکمیلی کوچک از شهرهای بزرگ به شهرهای کوچک و حتی روستاها بودیم که به کمک برخی معافیت‌های مالیاتی و مخصوصا کاهش شدید هزینه دستمزد، هم بازارهای محلی را به‌طور کامل قبضه کرده و هم با کاهش هزینه تولید پتانسیلی برای افزایش حجم تولید و فروش خود را فراهم آوردند. این مطلب هم‌اکنون در کشور ما نیز قابل اجراست و با تغییر مکان برخی از واحدهای تولیدی یا واگذاری ماشین‌آلات دست دوم در جهت یافتن بازارهای فروش جدید، می‌توان به ایجاد قطب‌های جدید تولیدی امیدوار بود.
بازارهای صادراتی با محوریت بازار عراق
پس از تثبیت دولت مرکزی در عراق شاهد رقابت شدیدی بین تجار از کشورهای مختلف برای کسب سهم بازار بیشتر از بازار عراق بودیم که می‌توان به جرات گفت که به جز برخی مناطق شیعه‌نشین و نزدیک به مرزهای جنوبی و جنوب غربی کشور، اغلب بازارها توسط سایر تجار از دیگر کشورها تصاحب شد. این در حالی است که بروز ناامنی‌ها در این کشور شرایط رو‌به‌رشد صادرات کشور را بیش از پیش محدود کرد که باز هم داده بزرگی برای کاهش حجم صادرات به عراق به شمار می‌رود. این در حالی است که هنوز هم مزیت‌های بسیار بزرگی برای حمایت از صنایع پایین‌دستی و صادرات آنها به بازار عراق وجود دارد. شاید در بین تمامی کشورهای منطقه، عراق مهمترین بازار هدف باشد زیرا بسیاری از تولیدکنندگان بزرگ مواد اولیه در جنوب و غرب کشور قرار دارند و مخصوصا پس از اجرایی شدن کامل خط اتیلن غرب، این پتانسیل به طور فزاینده‌ای تقویت خواهد شد. این در حالی است که هم اکنون دولت برای مرزهای غربی کشور و مخصوصا ایجاد صنایع تکمیلی پتروشیمی طرح‌های ویژه‌ای دارد و طرح‌های ایجاد راه‌آهن سراسری تا کشور عراق و آزاد‌راه کربلا موید این مطلب مهم است که استان‌های ایلام و کرمانشاه و خوزستان را شاید بتوان مهمترین استان‌ها در این چارچوب به شمار آورد. به گزارش «ایرنا» معاون برنامه‌ریزی استانداری کرمانشاه مجموع صادرات کشور به عراق در سال گذشته را 7/ 5 میلیارد دلار ذکر کرد و گفت: با بررسی‌های صورت گرفته 2/ 3 میلیارد دلار آن از مرزهای استان کرمانشاه صورت گرفته است که بیش از50 درصد را شامل می‌شود.
وی گفت: هم‌اکنون پنج بازارچه رسمی مصوب در استان کرمانشاه در حوزه بازرگانی استان فعال است و امکانات زیرساختی در دو مرز پرویزخان و خسروی برای سرمایه‌گذاری بسیار مناسب است.وی گفت: طرح منطقه ویژه اقتصادی قصرشیرین که گام نخست آن کلنگ‌زنی شد، شهرک صنعتی مرزی، بازار بزرگ اقتصادی و صادرات روزانه به عراق مهمترین پتانسیل‌های این شهرستان برای سرمایه‌گذاری است.رئیس دفتر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی کشور نیز در این جلسه گفت: استان‌های مرزی غرب کشور با وجود بازار مناسب عراق پتانسیل خوبی برای سرمایه‌گذاری دارند.حضور مدیران دفتر صنایع تکمیلی در این منطقه را نیز باید در نظر گرفت زیرا داده دیگری برای نشان دادن عزم دولت خواهد بود.مدیرکل دفتر صنایع تکمیلی شرکت ملی پتروشیمی گفت: این هیات بنا به دستور ویژه وزیر نفت در قصرشیرین حضور پیدا کرد تا ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری در این مناطق را بررسی کند.وی گفت: با وجود ظرفیت‌ها و امکانات نتوانسته‌ایم سهم مهمی از بازار عراق را به خود اختصاص دهیم و این امر بیانگر این است که از پتانسیل‌ها به‌خوبی استفاده نکرده‌ایم.
وی خاطرنشان کرد: شناخت ظرفیت‌های استان کرمانشاه در حوزه صنعتی در دستور کار است و سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح (ساتا) به‌عنوان نهاد سرمایه‌‌گذار در این عرصه ورود پیدا کرده است.
برخی از مزیت‌های نسبی تولید در صنایع پایین دستی محصولات پتروشیمی کشور:
- مواد اولیه فراوان تولید داخلی و همچنین نزدیکی به کشورها و حوزه‌های مهم تولید مواد اولیه.
- وجود سرمایه‌گذاری‌های گسترده و پراکنده با حجم محدود در داخل که غالبا توسط بخش خصوصی واقعی ایجاد شده است.
- وجود ظرفیت‌های تولیدی فراوان و بلا استفاده در داخل که حتی تا 5 میلیون تن نیز برآورد شده است.
- مشابهت شدید ویژگی‌های صنایع پایین دستی محصولات پتروشیمی با یکدیگر که می‌تواند مدیریت کلی را تا حدودی آسان‌تر تصویر کند.
- سرمایه‌گذاری اولیه محدود و سهولت فرآیند تولید.
- تکنولوژی ساده و راه‌اندازی آسان.
- بازار مصرف داخلی و نزدیکی به کشورهای مهمی همچون عراق، افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان و تاجیکستان.
- وجود زیرساخت‌های مورد نیاز برای تولید و حمل‌ونقل.
- وجود بازار رسمی و منسجمی همچون بورس کالا برای خرید مواد اولیه.
- وجود پتانسیل‌های خرید سلف و اعتباری که به مرور زمان در حال بهبود است.
- احداث خط اتیلن غرب که می‌تواند حجم عظیمی از تولیدات بر پایه اتیلن را تغذیه کند.
- وجود منابع عظیم گاز طبیعی و افزایش ظرفیت تولید از این حوزه مشترک به‌صورت روزشمار.
- استفاده از کارگر ساده و امکان آموزش سریع نیروی کار.
- وجود تکنولوژی مورد نیاز در داخل در کنار تلاش بسیاری از کشورها برای فروش ماشین‌آلات.
روزنامه دنیای اقتصاد