دکتر فرهاد تقی زاده حصاری، اقتصاددان ایرانی موسسه بانک توسعه آسیایی (ADBI) دکتری اقتصاد و عضو هیات علمی دانشگاه کیو در توکیو ژاپن است. وی در حال حاضر دستیار رئیس موسسه بانک توسعه آسیایی (ADBI) است. یکی از حوزه های تخصصی وی اقتصاد نفت و انرژی است و در این حوزه در بین سالهای 2015-2013 اقتصاد دان موسسه اقتصاد انرژی ژاپن (IEEJ)، بزرگترین و معتبرترین مرکز پژوهشی نفت و انرژی در قاره آسیا و دومین در جهان، بوده است.
تقی‌زاده در بررسی علل و مسایل تاثیرگذار بر سقوط قیمت نفت تاکید کرد که در افت اخیر قیمت نفت، عوامل متعددی اعم از عرضه و تقاضا دخیل بوده اند، که به برخی از آنها در تحلیل های معمول حوزه انرژی توجهی نشده است.
به اعتقاد این کارشناس انرژی، دلایل سمت عرضه شامل این موارد است که منابع غیر متعارف انرژی نظیر نفت و گاز شیل و ماسه های نفتی در چند سال اخیر، عرضه نفت را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش داده اند. اکتشافات عظیم نفت در داکوتای شمالی و تگزاس، قیمت نفت را به میزان قابل توجهی کاهش داد. با وجود بحران و تنش در خاورمیانه و در اوکراین، عرضه حال حاضر نفت در جهان 3 میلیون بشکه در روز بیش از میزان عرضه در سال 2011 است. از طرف دیگر با وجود کاهش در قیمت نفت، سازمان کشور های صادر کننده نفت (اوپک) در دو نشست اخیر خود در تاریخ 27 نوامبر 2014 و 5 ژوئن 2015 به توافق جامعی برای کاهش عرضه نرسید و این خود دلیل دیگری برای دامن زدن به کاهش قیمت نفت شد.
تقی زاده حصاری معتقد است دلیل دیگر سمت عرضه که در کاهش اخیر قیمت نفت موثر بوده است، توافق هسته ای ایران و گروه 5+1 است. در قالب این توافق تحریم های اقتصادی ازجمله تحریم های تحمیلی به صنعت نفت ایران برداشته خواهد شد. از این رو انتظاراتی که در بازار نفت نسبت به افزایش عرضه نفت از جانب ایران ایجاد شده، سبب کاهش قیمت این ماده گردیده است.
به اعتقاد این کارشناس جهانی، کاهش رشد اقتصادی از دلایل سمت تقاضا است و علی رغم کاهش در قیمت کالاها و مواد اولیه (نفت، گاز، فلزات و...) صندوق بین المللی پول در پیش‌بینی جدیدی که برای رشد اقتصاد جهانی در سال 2015 منتشر کرد، نرخ پیش بینی شده برای رشد را 0.3 درصد کاهش داد و رقم3.5 درصد را پیش بینی کرده است. این کاهش در پیش بینی نرخ رشد به دلیل کاهش سرمایه گذاری در خارج از ایالات متحده و افت رشد اقتصادی کشور هایی نظیر روسیه، چین و برزیل بوده است. کاهش در رشته اقتصاد جهانی به میزان قابل ملاحظه ای تقاضا برای نفت را کاهش داده که این نیز یکی دیگر از دلایل افت اخیر در قیمت این ماده بوده است. سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) اخیرا گزارش داده است که میزان ذخایر نفت در جهان از آگوست سال 2010 به بالاترین حد خود رسیده است که دلیل اصلی آن افت تقاضا بوده است. بخشی از افت تقاضا به دلایلی است که به آنها اشاره شد.
تقی زاده حصاری در ادامه اضافه کرد: مواردی که تا اینجا مطرح شد، موارد معمول و متعارفی هستند که در تحلیل های نفت و انرژی دیده می شوند. اما پژوهش هایی که ما در موسسه بانک توسعه آسیایی انجام داده ایم حاکی از آن است که دلایل دیگری نیز وجود دارند، که اهمیت آنها در افت اخیر قیمت نفت بیش از دلایل مطروحه است و آن تاثیر سیاست های پولی و کاهش در تقاضای سفته بازی نفت است.
وی اضافه کرد که در همین مورد، به همراه آقای پروفسور یوشینو ریاست موسسه بانک توسعه آسیایی کتابی را تحت عنوان "سیاست های پولی و قیمت نفت" به رشته تحریر درآورده است که توسط انتشارات اشپرینگر در حال چاپ است.
کاهش تقاضای سفته بازی نفت
پیش از بررسی کاهش تقاضای سفته بازی نفت، بازار مالی آمریکا و بازار نفت در طی بحران مالی جهانی سالهای 2009- 2008 مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از بحران مالی سالهای 2009- 2008 کاهش در ارزش دلار آمریکا در مقابل ارز های دیگر و نرخ بهره پایینی که نتیجه سیاست تسهیل مقداری خزانه داری آمریکا بود منجر شد تا در بین سالهای 2012-2009 سرمایه گذاری قابل ملاحظه ای در بازار های کالا نظیر بازار نفت صورت پذیرد. این امر زمانی رخ داد که اقتصاد جهانی و بازار های سرمایه غربی در رکود بسر می بردند. سرمایه داران که بازار نفت را امن تر از بازار های بورس غربی می‌دیدند، حجم عظیمی از سرمایه های خود را وارد بازار نفت خام و فرآورده های نفتی کردند.
این کارشناس انرژی افزود: به جهت این تقاضای سفته بازی جدید ایجاد شده، قیمت نفت خام در بازار های جهانی در سال 2009 به سرعت رو به افزایش گذاشت و این زمانی بود که اقتصاد جهانی همچنان در رکود به سر می برد. از آنجایی که نفت یکی از مهمترین نهاده های تولید است، افزایش در قیمت این ماده موجب تحمیل مدت زمانی بیشتری برای بهبود در اوضاع اقتصادی جهان شد. اما در سال 2014 و در هشت ماهه نخست سال 2015 اوضاع اقتصادی در برخی از کشور ها نظیر ایالات متحده آمریکا بهتر از سال 2013 بوده است. شاخص های بازار بورس این کشور وضعیت مثبتی را نشان می دهند. در آمریکا هر دو شاخص داوجونز صنعتی و اس اند پی 500 رکورد های قابل ملاحظه ای را داشته اند. این بدان معنی است که نقدینگی که در نتیجه سیاست تسهیل مقداری خزانه داری آمریکا در جریان بحران مالی سالهای 2009-2008 ایجاد شد و به دلیل رکود در بازار سرمایه در آن زمان وارد بازار های کالا نظیر بازار نفت شد و منجر به افزایش بی رویه در قیمت این ماده شد، اکنون به واسطه بهبود در وضعیت مالی آمریکا، به محل اصلی خود باز گشته است.
تقی زاده، صحبت های خود را اینگونه به پایان رساند که کاهش در تقاضای سفته بازی نفت، دلیل اصلی افت در تقاضای این ماده است که منجر به کاهش قیمت آن شده است. نتایج پژوهش های اقتصادی حاکی از آن است، که تاثیر این عامل بسیار بیشتر از تاثیر دیگر عوامل سمت عرضه و تقاضا بوده است.
ایسنا