انقلاب صنعتی اروپا با پیشرفت صنایع نساجی شکل گرفت و کشورهای پیشرفته غربی، دستیابی به فناوری روز را مدیون تولید انبوه صنایع نساجی آن زمان هستند. این در حالی است که در بازار نساجی این کشورها رقابت وجود دارد. با وجودی که هر روز بر تعداد شرکت‌های نساجی دیگر کشورها افزوده می‌شود نیاز به نوآوری نیز در تولید محصولات نساجی بیش از پیش احساس می‌شود اما ایجاد نوآوری بدون استفاده از پژوهش‌های کاربردی امکانپذیر نیست و این در حالی است که کارشناسان از نبود پژوهش‌های زنجیره‌ای گلایه دارند.
براساس آمارهای موجود در وزارت صنعت، معدن و تجارت، هم‌اکنون افزون بر ۹هزار و ۶۶۰ واحد صنعتی با اخذ پروانه بهره‌برداری در صنعت نساجی و پوشاک کشور فعال هستند که ۱۱درصد از کل بنگاه‌های فعال صنعتی کشور را تشکیل می‌دهند. میزان سرمایه‌گذاری ثابت انجام‌شده در این واحدها حدود ۶۶هزار میلیارد ریال و برابر با حدود ۵درصد از کل سرمایه‌گذاری انجام‌شده در صنعت کشور است. این واحدها افزون‌بر ۲۹۷هزار شغل ایجاد کرده و حدود ۱۳درصد از اشتغال صنعتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
علی‌اکبر مرآتی، رییس پژوهشگاه مواد و فناوری‌های پیشرفته صنایع نساجی دانشگاه امیرکبیر به صمت می‌گوید: برخی استفاده از فناوری روز و سرمایه را ۲ عامل کلیدی برای مشتری‌مداری می‌دانند. در شرایطی که ذائقه مصرف‌کنندگان مدام در حال تغییر است حفظ ذائقه در حال تغییر، تنها با استفاده از پژوهش آن هم در ۲ نوع بنیادی و کاربردی امکانپذیر است.
استفاده از نرم‌افزار موسسات تحقیقاتی
مرآتی می‌گوید: این در حالی است که بسیاری از صنایع با وجود استفاده از فناوری‌های پیشرفته و سرمایه با شکست مواجه شده‌اند چراکه بحث‌های تحقیق و پژوهش را جدی نگرفتند. به گفته وی استفاده از پژوهش در صنایع تنها با استفاده از نرم‌افزارهای مختلف مراکز تحقیقاتی و پژوهشی به‌ویژه دانشگاه‌ها امکانپذیر است. با وجودی که صنایع نساجی کشورمان بیشتر به بخش خصوصی واگذار شده و جزو صنایع کوچک محسوب می‌شوند بنابراین توان استفاده از پژوهش‌ها به صورت مستقل را ندارند. در صورتی که از این صنایع به درستی حمایت شود جایگاه واقعی خود را در بازار آزاد به‌دست می‌آورند. مرآتی در ادامه با ابراز تاسف از اجرایی نشدن قوانین پژوهشی در کشور می‌گوید: هر چند در بند (الف) ماده (۱۷) قانون برنامه پنجم توسعه حمایت‌های لازم برای پژوهش در حوزه صنعت در نظر گرفته شده اما آنطور که باید از پژوهش‌های صنایع نساجی حمایت نمی‌شود.
جایگاه پژوهش در صنعت نساجی
مرآتی در ادامه می‌گوید: متاسفانه صنایع نساجی با مشکلات متعددی ازجمله قاچاق و نداشتن سرمایه مناسب مواجه هستند و اگر کالاهای باکیفیت هم تولید کنند قادر به رقابت با کالاهای ارزان‌قیمت چین و ترک نیستند. بنابراین با وجود مشکلات اولیه صنایع نساجی مانند پرداخت حقوق کارگران نوآوری و خلاقیت در این صنایع جایگاهی نخواهد داشت.
به گفته وی منابع بسیاری ازجمله توانایی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برای رونق بخشیدن به صنایع نساجی وجود دارد اما مشکلات این صنایع اجازه ورود این منابع را برای کاربردی کردن پژوهش‌ها نمی‌دهد زیرا استفاده از پژوهش رسیدن به نتیجه قطعی را مشخص نمی‌کند.
رییس پژوهشگاه مواد و فناوری‌های پیشرفته صنایع نساجی دانشگاه امیرکبیر به همکاری موسسات دولتی با بخش صنعت اشاره کرده و می‌گوید: استفاده از پژوهش در صنایع مختلف ازجمله صنایع نساجی نیازمند همکاری ارگان‌های دولتی، موسسات تحقیقاتی، پژوهشی و صنعت است. درحال‌حاضر ۹۵درصد صنایع نساجی در دست بخش خصوصی است و تا زمانی که قانون مشخصی برای این صنایع تعریف نشود تمایلی به پژوهش نشان نخواهند داد.
لزوم افزایش مراکز پژوهشی در حوزه صنعت نساجی
مرآتی می‌گوید: موسسات تحقیقاتی آموزش عالی و دانشگاه‌ها باید با استفاده از فارغ‌التحصیلان بخشی از پروژه‌های صنعتی را کاربردی کنند. درحال‌حاضر تعداد مراکز دانشگاهی برای استفاده از پژوهش در صنایع نساجی به‌طور تقریبی حدود ۸ مرکز است که شامل ۴مرکز دانشگاهی دولتی و ۴ مرکز دانشگاهی آزاد است. به گفته رییس پژوهشگاه مواد و فناوری‌های پیشرفته صنایع نساجی دانشگاه امیرکبیر در این پژوهشگاه ۱۵ پروژه تقاضا محور به اتمام رسیده و ۸ پروژه در دست اجراست.
در ادامه جواد هروی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت به فعالیت‌های پژوهشی در عرصه صنایع نساجی اشاره کرده و می‌گوید: متاسفانه پژوهش‌های صنعت نساجی به تعداد محدود و پراکنده است در صورتی که برای ارتقای صنعت نساجی کشور نیازمند پژوهش‌های زنجیره‌ای هستیم؛ پژوهش‌هایی که متصل به شبکه‌های دانشگاهی و آموزش عالی باشد. تنها از این طریق می‌توان نخبگان و محققان این عرصه را به‌کار گرفت.
پژوهش‌های کاربردی به‌صورت جدی در صنعت به کار برده نمی‌شود
به گفته هروی در صورتی که پژوهش‌های صنایع نساجی متناسب با فناوری روز باشد از طریق این پژوهش‌ها می‌توان زمینه فعالیت را در بازار برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان فراهم کرد؛ این در حالی است که بیشتر پژوهش‌ها به صورت سنتی است و قابلیت ایجاد توانمندی در صنعت را ندارد. هروی می‌افزاید: متاسفانه زمینه‌های پژوهشی در کشورمان به شکل واقعی وجود ندارد و دانشگاه‌ها از بحث آموزش‌محور به سمت پژوهش‌محور و کارآفرینی پیش نمی‌روند. علاوه بر این عرصه‌های پژوهشی در دستور کار مدیران به صورت واقعی شکل نگرفته و تا زمانی که مدیریت و برنامه‌ریزی کشور از مباحث پژوهشی استفاده نکند امیدی به راهگشایی نخواهد بود.
به گفته وی هرچند توجه به بحث پژوهش و تحقیقات در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی یکی از نکات کلیدی است اما پژوهش‌های کاربردی به‌طور جدی در صنعت به کار برده نمی‌شوند.
او در ادامه به نبود قانون و دستورالعمل جامع برای استفاده از پژوهش در صنایع نساجی اشاره و اظهار می‌کند: درحال‌حاضر دستورالعمل و قانون جامع برای استفاده از پژوهش در صنایع نساجی وجود ندارد. بنابراین نیاز است که وزارت صنعت، معدن و تجارت زمینه‌های لازم را برای ایجاد قانون جامع فراهم کند.
صنایع نساجی، نیازمند طرح جامع ملی
این عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی می‌گوید: البته در زمینه‌های مختلف از جمله صنایع دستی و صنایع بومی مادر پژوهش‌هایی انجام‌شده است. هرچند این حرکت دیر شکل گرفت اما در صورتی که منجر به نگاه اثرگذار شود می‌توان به احیای این صنعت امیدوار شد و با تکیه بر اقتصاد مقاومتی این صنعت را هدایت کرد. به گفته هروی صنایع نساجی نیازمند طرح جامع ملی در پراکندگی جغرافیایی برای استفاده از پژوهش‌های کاربردی است تا بتوان از تاثیر پژوهشگران در این عرصه سود برد.
او اظهار می‌کند: این در حالی است که صنعت نساجی بومی نیازمند تولید انبوه و کیفیت بالا برای رقابت در بازار است. بنابراین برای رقابت با کشورهایی مانند چین باید محصولات با نازل‌ترین قیمت و بالاترین کیفیت در جهت نیاز مصرف‌کننده در نظر گرفته شود. به گفته هروی درحال‌حاضر صنایع نساجی کشورمان از حمایت و تسهیلات بانکی لازم برخوردار نیستند بنابراین عرصه فعالیت این صنعت تنها محدود به صنایع دستی است.
صنایع نساجی قابلیت نجات کشور از منگنه اقتصادی را دارند
هروی در ادامه به تغییر رویکردهای سنتی در صنایع نساجی اشاره کرده و می‌گوید: با تغییر رویکردهای سنتی صنایع نساجی و استفاده از فناوری می‌توان تولید محصولات را به‌روز کرد چراکه صنایع نساجی قابلیت نجات کشور از منگنه اقتصادی به‌ویژه در بازار رقابت را دارند.
این عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی اظهار می‌کند: با توسعه صنایع نساجی در روستاها علاوه بر اشتغالزایی از مهاجرت روستاییان به شهر نیز جلوگیری خواهد شد.
صمت