از تیر سال‌جاری که پرونده توافقنامه ایران و گروه ۱+۵ بسته شد تاکنون که به لحظه تاریخی رفع تحریم‌ها نزدیک می‌شویم هیات‌های زیادی از کشورهای مختلف به ایران با هدف شناسایی محیط‌های همکاری مشترک آمدند و دولتمردان اقتصادی ما نیز در داخل یا خارج کشور، جلسات زیادی را با سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی گذاشتند که محتوای سخنان دوطرف بسیار امیدوارکننده بوده است. با این حال نگاه سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی می‌تواند از ایران پس از برجام تصویر جالبی ارائه دهد به‌ویژه اینکه این نگاه از سوی یک ایرانی مقیم خارج باشد که دست بر قضا سابقه و تجربه کار در معادن و صنایع معدنی ایران و شرکت «بولیدن مینرال» که بزرگترین شرکت معدنی سوئد و با ۴ هزار و ۹۰۰ کارمند بزرگترین تولیدکننده روی و مس در اروپا است را دارد. محسن بنایی فرد، متخصص ارشد اکتشاف و سرمایه‌گذاری در شرکت «بولیدن مینرال» سوئد است که تمایل خود را برای اظهار نظرات کارشناسی در این زمینه مطرح کرد.
آیا پس از برجام می‌توانیم شاهد حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بخش معدن ایران باشیم؟
یکی از عمده‌ترین اهدافی که در شرایط کنونی برای صنایع معدنی ایران تبیین شده جذب سرمایه‌گذاران خارجی است. اما باید توجه داشته باشیم که حوزه معدن و صنایع معدنی در دنیا درحال‌حاضر بخش جذابی برای سرمایه‌گذاران نیست. تقاضا برای مواد معدنی به خاطر کند شدن آهنگ رشد اقتصاد چین کم شده و قیمت فلزات و مواد معدنی کاهش پیدا کرده است. بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا کاهش چشمگیر تولید و همچنین کاهش نیروی انسانی داشته‌اند. متاسفانه چشم‌انداز برای افزایش تقاضا هم در آینده نزدیک شفاف و روشن نیست. در چنین شرایطی بسیاری از سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند سرمایه‌های خود را در بخشی به جز معدن سرمایه‌گذاری کنند. ایران هم از این شرایط و و قاعده مستثنا نیست حتی در داخل ایران هم سرمایه‌ها از معادن و صنایع معدنی خارج شده و به بخش‌های دیگر سوق داده شده‌اند البته رکود در داخل در تمام حوزه‌ها خود را نشان داده است. با چنین شرایطی جذب سرمایه‌گذاران با کیفیت خارجی و بین‌المللی و سرمایه‌گذاری در معادن ایران کار ساده‌ای نخواهد بود.
چه عواملی می‌تواند رغبت سرمایه‌گذاران خارجی را به بخش معدن کشور کاهش دهد؟
همانطور که اشاره کردم سرمایه‌گذاری در معدن و صنایع معدنی در اولویت سرمایه‌گذاران بین‌المللی قرار ندارد. بخش‌های دیگری چون ارتباطات، آی‌تی و حتی انرژی از وضعیت بهتری نسبت به معادن و فلزات برخوردارند. نکته دوم اینکه جذابیت‌های سرمایه‌گذاری و ظرفیت‌های ذخایر و معادن ایران برای بسیاری از سرمایه‌گذاران ناشناخته است. عواملی مانند ناشناخته بودن ریسک‌های سرمایه‌گذاری یا مشکل بودن ارزیابی و مدیریت ریسک‌ها، بحث‌های فنی و مطابقت نداشتن پروژه‌ها و ارزیابی ذخایر با استانداردهای بین‌المللی هم مطرح است که موجب شده ارزیابی و مقایسه آنها با دیگر پروژه‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در گوشه و کنار دنیا، بسیار مشکل باشد.
آیا صنایع معدنی ایران نیز به همین اندازه در جذب سرمایه دچار مشکل خواهد بود؟
اگر چه جذب سرمایه‌های خارجی بسیار پسندیده و لازم است اما فکر می‌کنم اولویت‌های مهم‌تری می‌تواند در صنایع معدنی ایران تعریف شود، مسائلی چون استفاده از فناوری‌های مدرن و انتقال دانش فنی و مدیریتی به کشور، افزایش بهره‌وری معادن و صنایع معدنی، مطابقت با استانداردهای بین‌المللی و ارتقای عملکردهای زیست‌محیطی صنایع معدنی، اولویت‌های مهم‌تری می‌تواند باشد. در سال‌های اخیر تحریم‌ها موجب شده که فاصله ایران در استفاده از دانش و فناوری روز دنیا بیشتر شود. نیاز به ورود و بومی‌سازی فناوری‌های روز دنیا و دانش بین‌المللی، نوسازی تجهیزات و ماشین‌آلات و سیستم‌های مدرن می‌تواند موجب افزایش بهره‌وری و استفاده بهینه از سرمایه‌های موجود و نیروی انسانی شود.
اتفاقاتی که در بخش معدن دنیا افتاده این کار را تسهیل می‌کند چراکه تقاضا برای ماشین‌آلات و تجهیزات در سایر کشورهای دنیا کم شده و نیروهای متخصص به خاطر کاهش ظرفیت‌ها آزاد شده‌اند. به همین دلیل به راحتی در دسترس قرار دارند و این فرصت مناسبی برای کشور ما به شمار می‌آید تا در شرایط کنونی بهترین فناوری‌ها را با قدرت چانه‌زنی بالاتری با بهترین قیمت خریداری کنند. در بحث اکتشاف هم باید استفاده از تجربه‌های بین‌المللی و دانش روز دنیا در اکتشاف کانسارهای نهان در اولویت قرار گیرد. تعدادی از شرکت‌های بزرگ از سال ۲۰۱۰م در همکاری با مراکز پژوهشی و دانشگاهی این دانش را توسعه داده‌اند اما این دانش به طور ویژه در اختیار این شرکت‌ها است.
از دید یک سرمایه‌گذار اروپایی چه فاکتورهایی برای ورود به یک کشور دارای اهمیت است؟
سرمایه‌گذاران بین‌المللی که مایل به سرمایه‌گذاری در سایر کشورها هستند به ۲ دسته تقسیم می‌شوند: یکی شرکت‌هایی که در تمام بخش‌ها تمایل به سرمایه‌گذاری دارند و گروهی دیگر که به طور تخصصی و در زمینه خاصی، مانند معدن و صنایع معدنی سرمایه‌گذاری می‌کنند. در این بین شرکت‌های بزرگ معدنی هم وجود دارند که در قالب مشارکت با دیگر شرکت‌ها در اکتشاف و توسعه معادن فعال هستند. همین‌طور تعداد بسیار زیادی شرکت کوچک اکتشافی و معدنی وجود دارند که سرمایه خود را از بورس و سرمایه‌گذاران خصوصی تامین می‌کنند اما به واسطه نبود سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها در سال‌های اخیر نزدیک به ۳هزار شرکت معدنی کوچک فعالیت چندانی نداشته‌اند. شرکت‌های بزرگ معدنی برای ورود به یک کشور در گام نخست به قوانین سرمایه‌گذاری و قوانین معدنی توجه می‌کنند. در گام دوم به تجربه و سابقه شرکت‌های معدنی خارجی آن کشور که اقدام به فعالیت یا سرمایه‌گذاری کرده‌اند، رجوع می‌کنند.
سپس انواع ریسک‌های اقتصادی و سیاسی و امنیتی برای آنها اهمیت دارد و درنهایت ظرفیت‌های معدنی و زمین‌شناسی برای آنها مطرح می‌شود. شرکت‌های بزرگ به دنبال ذخایر و معادن در کلاس جهانی هستند و کشور ما دارای تعداد زیادی از این معادن نیست. باید بپذیریم که فرصت‌های معدنی ایران در جذب سرمایه‌گذار باید با پروژه‌ها و شرکت‌هایی در گوشه و کنار دنیا چون شیلی، پرو، بریتیش کلمبیا، استرالیا، افریقا و... رقابت کند. البته کشور ما برای سرمایه‌گذاران جذابیت‌های زیادی هم می‌تواند داشته باشد اما لازم است این جذابیت‌ها شناخته شده و تبیین شوند.
بهترین راهکار برای ترغیب سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در بخش‌های معدنی چیست؟
باید فرصت‌ها و ظرفیت‌ها به سرمایه‌گذاران و شرکت‌های معدنی شناسانده شود. حضور موثر در کنفرانس‌های بین‌المللی سرمایه‌گذاری معدنی، تبلیغ فرصت‌ها در رسانه‌ها و مجلات معدنی چون مینینگ ژورنال، اختصاص روزهایی خاص در کنفرانس‌ها به ایران، استفاده از خدمات مشاوران بین‌المللی می‌تواند شناخت بهتری به سرمایه‌گذاران خارجی درباره ایران بدهد. باید توجه به این نکته داشت که زمانی می‌توانیم از حضور شرکت‌های خارجی بهره ببریم که انتقال فناوری و انتقال دانش و تجربه انجام شود. به‌طور عمده این دانش فنی در اختیار شرکت‌های بزرگ قراردارد و باید در ارتباط هدفمند با این شرکت‌ها فرصت‌ها و ظرفیت‌ها را به آنها شناساند. به نظر من باید در انتخاب سرمایه‌گذاران کیفیت را در نظر گرفت.
صمت