اگرچه این نقش در ادوار مختلف فراز و نشیب‌های زیادی داشته اما در نهایت تشکل‌ها به عنوان صدای بخش خصوصی در بسیاری موارد همگام با دولت برای رسیدن به اهداف تعریف شده در اقتصاد کشور حرکت کردند. نکته مهم درباره تمامی فعالان بخش معدن تلاش برای رسیدن به توسعه پایدار کشور است. در این گزارش به نوع شکل‌گیری و برنامه تعدادی از تشکل‌های معدنی بخش خصوصی و همچنین سازمان نظام مهندسی معدن ایران نگاهی داشته‌ایم.
فضای امن با دانش مهندسی
سازمان‌های دولتی فعال در بخش معدن به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هرکدام از آن وظایف ویژه‌ای برای اجرای فعالیت‌های معدنی بر عهده دارند. برای اینکه فعالیت‌های معدنی به بهترین شکل اجرایی شوند نیازمند فضای امن در معادن است تا معدنکار با اطمینان خاطر، مشغول کار شود. از طرفی طراحی اصولی و فنی معادن برای افزایش بهره‌وری در کار و همچنین تولید محصولات معدنی از اهمیت بالایی برخوردار است.
در راستای دستیابی به اهداف تعیین شده سازمان نظام مهندسی معدن ایران عهده‌دار ایجاد فضای ایمن و مهندسی در معادن کشور شده و قانون نظام مهندسی معدن نیز بر این اساس تدوین شده است. این قانون در ۲۵ بهمن سال ۱۳۷۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و آیین‌نامه اجرایی آن نیز در ۲۹ خرداد سال ۱۳۸۱ از سوی هیات وزیران تصویب شده است. وزارت صنایع و معادن در نیمه دوم سال ۱۳۸۱ تاسیس سازمان را اعلام کرد و عضوگیری برای تشکیل سازمان استان‌ها را آغاز شد.
بر اساس گزارش سازمان نظام مهندسی معدن ایران، برای مشارکت هرچه بیشتر مهندسان در امور حرفه‌ای و تحقق اهداف عنوان شده در قانون معادن، براساس ماده ۳، تاسیس سازمان نظام مهندسی معدن در هر استان پیش‌بینی شد و سازمان‌های استان‌ها، فعالیت خود را از سال ۱۳۸۲ به طور رسمی آغاز کردند.
رییس سازمان نظام مهندسی معدن ایران درباره روند فعالیت‌های این سازمان چندی پیش گفته بود: سازمان نظام مهندسی معدن ایران ۳۶هزار نفر عضو دارد که از این تعداد ۷۳درصد را آقایان و ۲۳درصد را خانم‌ها تشکیل می‌دهند. به گفته نادعلی اسماعیلی‌دهج، اعضای سازمان بر اساس رشته‌های مختلف ۳۸درصد در رشته معدن، ۵۰درصد زمین‌شناس، ۸درصد نقشه‌برداری، یک‌درصد متالورژی و بقیه در رشته‌های مرتبط با معدن تحصیل کرده‌اند. وی یکی از برنامه‌های سازمان نظام مهندسی معدن ایران را توجه به آموزش دانسته و معتقد است سازمان نظام مهندسی معدن ایران قصد دارد تا حد امکان ارزش مهندسی معدن را در جامعه معدنی جا انداخته و وظایف افراد فعال در این بخش را مشخص کند. البته در دوره‌های گذشته فعالیت سازمان، توجه به بخش آموزش وجود داشته و اکنون قرار است به آن جنبه عملیاتی بخشیم.
رییس سازمان نظام مهندسی معدن ایران در بخشی دیگر از صحبت‌های خود گفته بود نیاز به فرهنگ‌سازی در بخش آموزش احساس می‌شود زیرا محیط معدنکاری باید به گونه‌ای باشد که مهندسان معدنی با آگاهی و تسلط کافی بر اصول معدنکاری حرف اول و آخر را در معدن بزنند و از این طریق میزان بهره‌وری و ایمنی معادن را افزایش دهند.
بزرگترین تشکل خصوصی معدن
امروزه تشکل‌های معدنی از ارکان اصلی و تاثیرگذار بر فعالیت‌های معدنی هستند و نقش بسزایی در توسعه فعالیت‌های معدن و صنایع وابسته به آن دارند. در این میان خانه معدن ایران به عنوان بزرگترین تشکل خصوصی فعال در بخش معدن در زمینه‌های مختلفی فعالیت داشته و کمیته‌های بسیاری در بخش‌های مختلف در خود جای داده است.
اگر بخواهیم گذری بر نحوه ایجاد این تشکل معدنی داشته باشیم می‌توان گفت اواخر سال ۱۳۸۱ گروهی از نخبگان، اندیشمندان و متخصصان در بخش معدن که دغدغه نابسامانی اوضاع معادن و ذخایر زیرزمینی و کانی‌های خدادادی را داشتند، گردهم آمدند تا با چاره‌اندیشی و تدبیر و دقت در امور، در ساماندهی و بهینه‌سازی و صنعت معادن ایران همکاری کنند.
به همین دلیل با برپایی نشست‌های متعدد، بحث و تبادل و تعاطی آرا و نظرات کارشناسانه و تخصصی سرانجام توانستند در راستای هماهنگی امور حرفه‌ای، گسترش و ارتقای سطح عملیات معدنی، صنایع معدنی و تجارت جهانی مواد معدنی کشور، بند «ک» از ماده (۵) قانون اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران را تحقق بخشند و سازمانی را با شماره ۱۶۳ در اتاق بازرگانی با نام خانه معدن ایران به ثبت برسانند.
این تشکل معدنی دارای کمیته‌های بسیاری همچون کمیته حفاران، شن و ماسه، مس، ارتباطات و اطلاع‌رسانی، آهن، استان‌ها، سرمایه‌گذاری، شورای هم‌اندیشی سرمایه‌گذاری در معادن، کارگروه تخصصی معدن و صنایع معدنی صنعت احداث و انرژی، صادرات، دانشجویی، گردهمایی فعالان بخش معدن و صنایع معدنی، پیمانکاران، محیط‌زیست، بانوان، خاک‌های صنعتی، زغال‌سنگ، سرب و روی، ماشین‌آلات معدنی، آموزش، قانون معادن و اکتشاف است. عمده فعالیت‌های که خانه معدن ایران در برنامه‌های خود قرار داده ایجاد تعامل بین بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی برای تسریع فعالیت‌های معدنی است و کمیته‌هایی که از سوی این تشکل معدنی شکل گرفته نشان از این موضوع دارد چرا که در برخی از آنها شاهد حضور و عضویت مدیران بخش معدن و صنایع معدنی دولت هستیم.
رییس هیات مدیره خانه معدن ایران نیز درباره اقدامات انجام شده از سوی این تشکل چندی قبل در گفت‌وگو با صمت اظهار کرده بود: فعالیت‌های بسیاری از سوی فعالان خانه معدن ایران برای بهبود شرایط معدنکاری در ایران انجام شده و نمونه‌های آن در سال اخیر دیده می‌شود.
به گفته محمدرضا بهرامن بسیاری از اعضای خانه معدن ایران تلاش کردند با جدیت بیشتری امور مربوط بهبود شرایط معدنکاری را پیگیری کرده و با قدرت از حقوق اعضای این تشکل خصوصی دفاع کنند. فعالان این گروه، تلاش می‌کنند با حفظ اتحاد و یکپارچگی، اعضا را به نقطه تفاهم و تعامل نزدیک کنند. وی اظهار کرده بود: تاکید بر تعادل حقوق دولتی برای پایداری معادن، ارائه پیشنهاد برای لغو حق‌انتفاع و تفکر اساسی درباره آن از جمله مواد موردنظر خانه معدن ایران است. همچنین حق‌الارض برای اکتشافات معدنی یکی از مسائل مورد پیگیری این تشکل است زیرا حدود ۵۰ درصد از اکتشاف‌کنندگان برای دریافت تسهیلات به صندوق بیمه سرمایه‌گذاری معادن مراجعه می‌کنند. همچنین لازم است در قانون بودجه سال ۹۴درباره حق انتفاع، حقوق دولتی، حق‌الارض و... بازنگری شود. از دیگر نکات مهم درباره خانه معدن ایران برگزاری نمایشگاه‌های معدن و صنایع معدنی در سطوح بین‌المللی، حضور در نمایشگاه مونیخ با هدف معرفی ظرفیت‌های معدنی، انجام تعاملات درباره منابع طبیعی و محیط‌زیست با بخش معدن و سایر سازمان‌های مانع کار بهره‌برداران است که تا حد قابل قبولی انجام شده است.
در مجموع نمایندگی‌های خانه معدن ایران تاکنون به ۲۹نمایندگی رسیده است. برگزاری جلسه‌های ماهانه بین اعضای خانه‌های معدن از سراسر کشور به‌منظور بررسی مشکلات بهره‌برداران معادن و حضور اعضای شورای‌عالی معادن برای رسیدگی به تمامی امورمعدنی و مسائل مربوط به بهره‌برداران معدنی از دیگر اقداماتی است که در سال ۹۴ از سوی این تشکل انجام شده است.
توجه به دانش و سرمایه در معدن
یکی دیگر از تشکل‌هایی که به تازگی به بخش معدن و فعالیت‌های وابسته به آن ورود پیدا کرده خانه اقتصاد ایران بوده که به تازگی کمیسیونی با عنوان معدن را در این تشکل ایجاد کرده است. این کمیسیون که مدت کوتاهی است فعالیت خود را آغاز کرده سعی دارد بیشتر به بحث اقتصادی در بخش معدن و صنایع معدنی بپردازد. حضور افراد دانشگاهی و آگاه به بخش معدن را می‌توان جزو ویژگی‌های مثبت این کمیسیون دانست.
فعالیت به منظور توسعه پایدار کشور
انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران نیز یکی دیگر از تشکل‌های فعال بخش خصوصی است. بر اساس تعریفی که این انجمن درباره نوع و زمان شکل‌گیری آن در پایگاه خبری خود ارائه کرده، می‌توان گفت که انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران به عنوان انجمن فعال حوزه معدن و زیرمجموعه اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران در مرداد سال ۱۳۹۱ با حضور بیش از ۶۰ عضو به عنوان یک نهاد مدنی تاسیس شده است. در واقع انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران در راستای توسعه پایدار کشور و به پشتوانه اعضای خود، برای تحقق ساماندهی تولید و صادرات سنگ‌آهن، تقویت ارتباطات فعالان این حوزه، همچنین برقراری ارتباط یکپارچه با سازمان‌های ذی‌ربط و دیگر تشکل‌ها فعالیت خود را آغاز کرده است. از دیگر حوزه‌های فعالیت، این انجمن قصد ورود به آنها را دارد مواردی همچون فراهم کردن امکان همکاری در سطوح گسترده بین فعالان این حوزه و انجام سرمایه‌گذاری‌های مشترک، همچنین بهره‌گیری از تجربیات علمی و عملی دست‌اندرکاران، دفاع از منافع مشروع اشخاص حقیقی و حقوقی عضو انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران، برای دستیابی به مصالح و منافع ملی را می‌توان نام برد.
تلاش برای بازگشت به رونق
انجمن سنگ ایران یکی دیگر از تشکل‌های بخش خصوصی است. براساس اطلاعات ارائه شده در پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن سنگ ایران، این تشکل به استناد بند «ک» ماده (۵) قانون اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۶۹/۴/۱۵ که اصلاحیه آن در ۱۳۷۳/۹/۱۵ داده شد، به منظور ساماندهی و هماهنگی در امور حرفه‌ای و تخصصی سنگ، توسعه معادن و صنایع وابسته به سنگ و تجارت بین‌المللی سنگ‌های تزئینی کشور در ۲۰ شهریور ۱۳۷۹ از سوی مجمع عمومی موسس تاسیس شد.
ایران با وجود داشتن ذخایر فراوان از سنگ‌های تزئینی با تنوع و کیفیت بالا و قرار گرفتن در بین ۵ کشور نخست جهان از لحاظ ذخایر سنگ تزئینی، شرایط مناسبی ندارد. به گونه‌ای که بسیاری از معادن سنگ تزئینی در کشور به دلیل رکود حاکم بر بازار، مجبور شدند فعالیت خود را متوقف کنند. رکود بازار مسکن و نبود دانش فنی برای تولید محصولات برخوردار از استاندارد جهانی، از جمله مشکلات صنعت سنگ تزئینی ایران است.
با این وجود شاهد تلاش گسترده فعالان و مدیران این صنعت برای بهبود شرایط در بازار این محصول معدنی هستیم که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به حضور در نمایشگاه‌های تخصصی در خارج از کشور و برگزاری نمایشگاه‌های داخلی اشاره کرد تا اینگونه مسیر برای ورود به به بازار جهانی سنگ هموار شود.
صمت