مقوله گردشگری و رشد اقتصادی

بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا است و یکی از امن‌ترین کشورهای منطقه و جهان از لحاظ امنیت برای گردشگران خارجی است.

بر اساس آن چیزی که سازمان جهانی گردشگری ملل متحد (UNWTO) تعریف می‌کند، «گردشگری» شامل فعالیت‌هایی از مسافرت اشخاص و اقامت در مکانی خارج از محیط اصلی می‌شود که برای مدت زمانی کمتر از یک سال با هدف تفریح، تجارت و دیگر اهداف انجام می‌شود. محیط اصلی شامل یک منطقه معین اطراف مکانی است که یک فرد اقامت دارد بعلاوه همه مکان‌هایی که مداوم آنها را می‌بیند (سازمان جهانی گردشگری 1995).

اهمیت گردشگری

افزایش درآمد: وقتی جهانگردان به کشوری وارد می‌شوند الزاماً باید هزینه‌هایی را در آن کشور بپردازند مثل هزینه غذا و هزینه محل اقامت، هتل، مهمان‌خانه، هزینه تفریحات، هزینه حمل‌ونقل، هزینه گشت‌ها، تورها، و همچنین پولی که بابت خرید سوغاتی و کالای بومی کشور میزبان می‌پردازند و هزینه ورود به موزه یا مکان دیدنی این هزینه‌ها از طریق ارزی که وارد کشور میزبان می‌کنند باعث رونق اقتصادی کشور میزبان می‌شوند به جهان گردان صادرات نامرئی هم می‌گویند.

ایجاد شغل: صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از جدی‌ترین گزینه‌های «صنعت بدون دودکش» است. این صنعت پس از صنایع نفت، محصولات شیمیایی و صنایع غذایی به چهارمین صنعت درآمدزای جهان تبدیل شده است که بالاتر از محصولات خودرویی و حتی در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته در رتبه اول قرار دارد. از نظر اقتصادی سبب ایجاد اشتغال، کاهش بیکاری و افزایش درآمد می‌شود. میزان سرمایه‌گذاری برای ایجاد یک فرصت شغلی در صنعت گردشگری بسیار پایین‌تر از دیگر صنایع است به عبارت دیگر اشتغال‌زایی در این صنعت به سرمایه‌گذاری کمتری نیاز دارد و تردیدی نیست که همه کشورها در رقابتی تنگاتنگ در پی بهره‌گیری از مزایای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و به‌ویژه دریافت سهم بیشتری از درآمد جهانی حاصل از گردشگری و همچنین بالا بردن سطح اشتغال در کشور متبوع خود هستند.

طبق آخرین آمار سازمان جهانی گردشگری از هر 11 شاغل در دنیا یک شغل به گردشگری اختصاص داشته و هر پنج تا 10 گردشگر یک فرصت شغلی ایجاد می‌کند. در حال حاضر حدود 260 میلیون نفر در جهان در صنعت گردشگری و صنایع مرتبط به کار اشتغال دارند و درآمدهای حاصل از این صنعت در مجموع حدود 9 درصد تولید ناخالص داخلی کشورهای جهان را به خود اختصاص داده است، یعنی گردش مالی بیش از یک هزار میلیارد دلار به صورت سالانه. در طی 6 دهه گذشته صنعت گردشگری با گسترش و تنوع بسیار زیادی در سطح جهانی روبه‌رو بوده و به یکی از بخش‌های اقتصادی در دنیا تبدیل شده که سریع‌ترین رشد را داشته است. سالانه به تعداد نقاط و جاذبه‌های توریستی در دنیا اضافه می‌شود و این نقاط افراد بیشتری را به سمت خود جذب می‌کنند.

صنعت گردشگری در جهان

سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) هر ساله از وضعیت صنعت گردشگری گزارشی تهیه می‌کند که در ادامه به شرح آن پرداخته می‌شود.

گردشگری، کلید توسعه، رفاه و آسایش

• افزایش تعداد مقاصد گردشگری در سراسر جهان و همچنین سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری، راه را برای فرآیند توسعه اقتصادی باز می‌کند که نتیجه آن ایجاد شغل و کسب و کار، درآمدهای صادراتی و توسعه زیرساخت‌ها است.

• در طی شش دهه گذشته، گردشگری به طور مداوم گسترش و توسعه یافته است به طوری که در حال تبدیل یکی از بزرگترین بخش‌های اقتصادی و به سرعت در حال رشد در جهان است. بسیاری از مقاصد جدید علاوه بر علاقه‌مند‌های سنتی در اروپا و آمریکای شمالی به وجود آمده است.

• با وجود شوک‌های گاه به گاه، گردشگری تقریباً رشد بدون وقفه داشته است. گردشگران بین‌المللی از 25 میلیون نفر در سال 1950، به 278 میلیون نفر در سال 1980، 527 میلیون نفر در سال 1995 و 1،133 میلیون نفر در سال 2014 افزایش یافته است. علاوه بر این درآمدی که مقاصد گردشگری از گردشگران بین المللی کسب کرده‌اند از دو میلیارد دلار در سال 1950، به 104 میلیارد دلار در سال 1980، 415 میلیارد دلار در سال 1995 و 1،245 میلیارد دلار در سال 2014 رسیده است.

چشم‌انداز بلند مدت

• بر اساس پیش‌بینی بلند مدت سازمان جهانی گردشگری انتظار می‌رود که گردشگران بین‌المللی در سطح جهان هر سال 3/3% بین سال‌های 2010 و 2030 افزایش یابد و به 1/8 میلیارد نفر در سال 2030 برسد.

• انتظار می‌رود بین سال‌های 2010 و 2030 نرخ سفرها به مقاصد در حال ظهور (4/4%+ در سال) دو برابر نرخ سفر به اقتصادهای پیشرفته (2/2%+ در سال) افزایش یابد.

• سهم از بازار اقتصادهای نوظهور از 30% در سال 1980 به 45% درصد در سال 2014 رسیده است و انتظار می‌رود به 57% در سال 2030 معادل بیش از یک میلیارد گردشگر بین‌المللی برسد.

گردشگری UNWTO به سوی 2030

• پیش‌بینی‌های بلند‌مدت‌ پتانسیل قابل توجه برای رشد بیشتر

• گردشگری UNWTO به سوی 2030 چشم انداز بلند مدت UNWTO و یک ارزیابی از توسعه گردشگری در طول دو دهه از 2010 تا 2030 است. با توجه به این پیش‌بینی، انتظار می‌رود تعداد گردشگران در سراسر جهان با میانگین 3/3% در سال در طول دوره 2010 تا 2030 افزایش یابد. در طول زمان، نرخ رشد به تدریج کند می‌شود، از 3/8% در ابتدای دوره به 2/9% در 2030 می‌رسد. در تعداد، تعداد گردشگران بین المللی در سال 43 میلیون افزایش می‌یابد این در حالی است که در بین سال‌های 1995 تا 2010 در سال 28 میلیون افزایش می‌یافت. از منظر نرخ رشد، انتظار می‌رود تعداد گردشگران بین‌المللی در سراسر جهان به 1/4 میلیارد نفر در سال 2020 و 1/8 میلیارد نفر در سال 2030 می‌رسد.

• تعداد گردشگران بین المللی در اقتصادهای نوظهورِ آسیا، آمریکای لاتین، اروپای مرکزی و شرقی، اروپای شرق مدیترانه، خاورمیانه و آفریقا نرخ رشد دو برابری (4.4% در سال) نسبت به نرخ کشورهای پیشرفته (2.2% در سال) دارد. در نتیجه انتظار می‌رود تعداد گردشگران در کشورهای نوظهور قبل از سال 2020 از تعداد گردشگران در کشورهای پیشرفته پیشی بگیرد. در سال 2030، 57% گردشگران بین المللی (در مقابل 30% در سال 1980) به کشورهای در حال توسعه سفر می‌کنند و 43% گردشگران بین المللی (در مقابل 70% در سال 1980) به کشورهای توسعه یافته سفر می‌کنند.

• بیشترین رشد منطقه‌ای متعلق به آسیا و اقیانوسیه است که پیش‌بینی می‌شود از 331 میلیون نفر به 535 میلیون نفر در سال 2030 (4/9+ درصد در سال) می‌رسد. همچنین انتظار می‌رود خاورمیانه و آفریقا نیز بیش از دو برابر گردشگر کنونی جذب کنند یعنی به ترتیب از 61 به 149 میلیون نفر و از 50 میلیون نفر به 134 میلیون نفر. اروپا (از 475 میلیون نفر به 744 میلیون نفر) و آمریکا (از 150 میلیون نفر به 248 میلیون نفر) رشد نسبتا کندتری را تجربه خواهند کرد.

• سهم از بازار منطقه آسیا و اقیانوسیه (از 22% در سال 2010 به 30% در سال 2030)، خاورمیانه (از 6% به 8%) و آفریقا (از 5% به 7%) افزایش خواهد یافت. به عنوان نتیجه، اروپا (از 51% به 41%) و آمریکا (از 16% به 14%) کاهش در سهم خود از بازار گردشگری بین-المللی را تجریه خواهند کرد که بیشتر به دلیل رشد آهسته تر مقاصد نسبتا بالغ در شمال امریکا، شمال اروپا و غرب اروپا است.

نمودار 1: چشم‌انداز 2030 گردشگری

صنعت گردشگری در ایران

صنعت گردشگری در ایران از ظرفیت‌های بسیار بالایی برای رشد و توسعه برخوردار است. بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان دارا است و یکی از امن‌ترین کشورهای منطقه و جهان از لحاظ امنیت برای گردشگران خارجی است. در سال ۲۰۰۶، در حدود ۷۵۰ هزار گردشگر خارجی از ایران بازدید کرده‌اند و این در حالی است که در این سال ۸۴۲ میلیون جهانگرد در دنیا سفر کرده‌اند یعنی کمتر از یک درصد.

به نظر کارشناسان، این صنعت از توسعه‌ای که شایسته آن است برخوردار نبوده ‌است. از دلایل آن می‌توان به آماده نبودن بسترهای اقتصادی مناسب در ایران برای جذب سرمایه‌گذاری در ساخت هتل و سایر صنایع جانبی این حوزه اشاره کرد. بی‌خبر بودن سرمایه‌گذاران از زمینه‌های موجود در ایران و تبلیغات ضعیف و نیز انتشار اخبار منفی از ایران، محدودیت‌های اجتماعی و مذهبی برای گردشگران خارجی و همچنین تنش‌های سیاسی با بعضی کشورهای غربی نیز از دیگر موانع در راه رشد صنعت گردشگری در ایران است.

در مقایسه با ایران، برخی کشورها توانسته‌اند کارنامه موفقی را در این زمینه از خود برجای بگذارند. به‌طور مثال تنها در سال ۲۰۰۷ میلادی، حدود ۱۵ میلیون گردشگر خارجی از شهر دبی در کشور امارات متحده عربی در جنوب خلیج فارس دیدار کردند. این در حالی است که کشور ایران با سهمی کمتر از یک پانزدهم تعداد گردشگران شهر دبی در سال مشابه، تنها کمتر از یک درصد سهم درآمد جهانی از صنعت گردشگری را به خود اختصاص داده است.

کشور ترکیه یک کشور موفق به لحاظ جذب گردشگر و تولید درآمد از جذب گردشگر است. در گزارشی که سازمان جهانی گردشگری برای سال 2014 انتشار داده است کشور ترکیه توانسته است با جذب نزدیک به 40 میلیون گردشگر در سال 2014 مقام ششم دنیا را در این زمینه کسب کند. در رده‌بندی سازمان جهانی گردشگری ترکیه بالاتر از آلمان، انگلیس و روسیه قرار گرفته است. با توجه به گزارش این سازمان ترکیه توانسته است در سال 2014 نزدیک به 30 میلیارد دلار درآمد از جذب گردشگر کسب کند. این آمار خوب در جذب گردشگر و کسب درآمد در حالی است که کشور ما، ایران، به لحاظ جاذبه‌های گردشگری به مراتب کشور پر جاذبه‌تری است.

موضوعات مورد علاقه جهانگردان در ایران به فراوانی یافت می‌‌شود، که از جمله طبیعت زیبا با خصوصیات اقلیمی و آب و هوایی ویژه، مردمی با فرهنگ و تمدن کهن، آداب و رسوم و سنن باستانی و اسلامی و اماکن بسیار قدیمی با سبک معماری بی‌‌نظیر در کمتر کشوری می‌‌توان پیدا کرد.

ایران در سال 2010 میزبان دو میلیون و 938 هزار توریست بوده است. این رقم در سال 2011 از پیشرفت نسبتاً خوبی برخوردار بوده و به رقم سه میلیون و 354 هزار نفر رسیده است و در سال 2012 نیز حدوداً 500 هزار نفر نسبت به سال قبل افزایش داشته است و در سال 2013 نیز به چهار میلیون 769 هزار نفر رسید. آمار قطعی تعداد توریست‌های ایران در سال 2014 هنوز توسط سازمان جهانی گردشگری منتشر نشده است. با وجود این که در سال‌های اخیر تعداد گردشگران افزایش یافته است اما درآمدها کاهش پیدا کرده است به طوریکه در مورد درآمد ایران از صنعت گردشگری در سال 2010 و 2011 به ترتیب شاهد 2،631 و 2،574 میلیون دلار هستیم که روندی نزولی داشته است. در سال 2012 نیز با کاهشی شدید، درآمد ایران از صنعت گردشگری به 1،346 میلیون دلار رسیده است و در نهایت در سال 2013 این مبلغ به 1،294 میلیون دلار رسیده است. در مورد سال 2014 نیز آمار دقیقی از سوی بانک جهانی یا سازمان جهانی گردشگری منتشر نشده است (برای سال 2013 نیز از داده¬های سازمان جهانی گردشگری استفاده شده است).

طبق اعلام سازمان جهانی گردشگری درآمد حاصل از گردشگری 9 درصد تولید ناخالص داخلی کل جهان را تشکیل می‌دهد. اما این نسبت در ایران با نوسانات زیادی روبرو بوده و نتوانسته است حتی به میانگین جهانی نزدیک شود. بیشترین مقداری که این نسبت در ایران به خود گرفته است در سال 2002 است که برابر 1.25 درصد است. یعنی درآمد حاصل از گردشگر خارجی 1.25 درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد.

نسبت درآمد حاصل از گردشگران خارجی (صادرات گردشگری) به صادرات کالا و خدمات در جهان 6% است. به عبارت بهتر صادرات گردشگری 30% صادرات خدمات و 6% صادرات کالا و خدمات را تشکیل می‌دهد. این نسبت نیز در ایران دارای نوسانات زیادی بوده اما نتوانسته است به مقادیر مشابه جهانی نزدیک شود مخصوصاً در سال‌های اخیر که نشان می‌دهد درآمدی که کشور از این صنعت با استعداد کسب می‌کند بسیار ناچیز است. کشور تنها در سال 2002 توانسته است نسبت مطلوبی بسازد. این نسبت در سال 2002 برابر با 5.1% است.

نتیجه‌گیری

امروزه توسعه‌ گردشگری در تمامی عرصه‌ها، چه در سطح ملی و منطقه‌ای و چه درسطح بین‌المللی مورد توجه برنامه‌ریزان دولتی و شرکت‌های خصوصی قرار گرفته است. بسیاری از کشورها به صورت فزاینده‌ای به این حقیقت پی برده‌اند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج داده و درصدد یافتن راه‌های تازه‌ای برآیند.

برای کشورهایی مثل ایران، درآمدهای نفتی، یک رانت اقتصادی تلقی می‌شود که فاقد هرگونه اثرات القایی از لحاظ بالا بردن سطح تولید ملی در اقتصاد است؛ درحالی صنعت گردشگری به صورت زنجیره‌وار با بعضی از فعالیت‌های اقتصادی، وابستگی دوجانبه دارد و رونق آن، از لحاظ افزایش درآمدها در اقتصاد کشور میزبان تأثیر به سزایی دارد. در نتیجه توسعه‌ی گردشگری، اقتصاد کشور را از حالت تک‌محصولی خارج می‌کند و ثبات در درآمدهای ناشی از جذب گردشگری برای کشور به همراه خواهد آورد.

گردشگری می‌تواند بستر مناسبی را برای رشد اقتصادی(افزایش تولید ملی) و افزایش اشتغال در کشور فراهم کند. از این‌رو برای رسیدن به هدف مذکور (تولید ملی و اشتغال) باید شرایط لازم را برای ورود گردشگران را از طریق شناسایی عوامل موثر بر رفتار گردشگران، از منظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فراهم کرد.

 

اقتصاد نیوز