هوشنگ شجری اظهارداشت: بانک مرکزی در عمده وظایف خود ناموفق عمل کرده و نگاهی گذرا به کارنامه عملکرد آن، مبین این حقیقت است.
* نمره بانک مرکزی در بخش ثبیت اقتصادی: 4 از 20 نمره
وی با بیان اینکه اولین وظیفه بانک مرکزی تثبیت اقتصادی است و مبتنی بر این وظیفه باید بتواند جامعه را از فشارهای تورمی و رکود دور کند اظهارداشت: نگاهی به فشارهای شدید تورمی خود گویای این بخش از عملکرد بانک مرکزی است. گرچه بخشی از این تورم به عملکرد دولت مربوط است ولی واقعیت این است که بانک مرکزی کنترل دقیقی بر نقدینگی کشور نداشته و لذا بخشی از این تورم ناشی از فشارهای پولی است.
وی با تأکید بر اینکه مقایسه نرخ رشد پول و تولید از عدم موفقیت بانک مرکزی در کنترل نقدینگی حکایت دارد، نمره عملکرد بانک مرکزی در این بخش را از 20 نمره بین 4 تا 5 دانست.
* نمره بانک مرکزی در بخش نظارت بر عملکرد سیستم بانکی: 5 از 20 نمره
این اقتصاددان وظیفه دوم بانک مرکزی را نظارت بر عملکرد سیستم بانکی عنوان کرد و گفت: این بانک باید بتواند به عنوان بانکی که در مرکز سیستم پولی است نسبت به عملکرد آنها اشراف و نظارت کامل داشته باشد، بررسی عملکرد آن در این بخش نیز مأیوس کننده است. فساد موجود در سیستم بانکی فراتر از حدهای قابل قبول رسیده که هیچ یک نیز قابل کتمان نیستند.
وی افزود: میزان معوقات بانکی و رسیدن آن به مرز 53 هزار میلیارد تومان نیز نشان می دهد که بانکهای زیر مجموعه بانک مرکزی بسیار خودسر عمل کرده اند و این بانک نظارت کافی برآنها نداشته است. آنچه در این بخش رخ داده مبتنی بر ضوابط اقتصادی نبوده و در آن ضوابط غیراقتصادی، ارتباطات، مسایل سیاسی و... حاکم بوده است.
وی نمره عملکرد بانک مرکزی در این بخش را بین 4 تا 5 از 20 نمره دانست.
* نمره بانک مرکزی در بخش نگهداری سیستم پایدار ارزی: 3 از 20 نمره
شجری وظیفه سوم بانک مرکزی را نگهداری سیستم پایدار ارزی دانست و گفت: این بانک در این بخش نیز شکست کامل داشته است. ایران در سال 1381 بعد از سالها تجربه چند نرخی ارز، به اعلام سیستم تک نرخی اقدام کرد. تا حدود 2 سال و نیم پیش نیز این کار را با موفقیت به پیش برد ولی مجدداً بنای سیستم چند نرخی ارز گذاشته شد.
وی افزود: چند یا دو نرخی ارز، ریشه بسیاری از مفاسد و رانت خواریهاست. تجربه 50 ساله چند نرخی نشان می دهد که بسیاری از محل همین رانتها ثروت کلان به جیب زده اند.
وی گفت: اگر بانک مرکزی می توانست نرخ ارز را واقعی کند در این صورت هیچگاه واردات جایگزین تولید داخلی نمی شد. اگر روال به همین منوال باشد، میزان ورشکستگی واحدها، بیکاریها و... افزایش خواهد یافت.
این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: بانک مرکزی در این بخش نیز ابتکار عمل و سیاستی از خود نشان نداد و در نتیجه نتوانست کشور را به سمت سیستم تک نرخی ارز هدایت کند که در این بخش نیز نمره اش از 20، حدود 3 است.
* نمره بانک مرکزی در بخش شفاف عمل کردن: زیر 5
شجری با انتقاد به اینکه بانک مرکزی شفاف عمل نمی کند و هیچ کس نمی داند که مبنای آن در تعیین نرخهای رسمی و... چیست گفت: چنانچه مشخص بانک مرکزی مبتنی بر چه ضوابطی به تعیین اینگونه نرخها اقدام می کند، در این صورت امکان نقد آنها فراهم می شود. وی نمره بانک مرکزی در این بخش را نیز زیر 5 دانست.
* نمره بانک مرکزی در ایجاد تعادل در تراز خارجی پرداختها و مدیریت ذخایر ارزی: 3
این اقتصاددان با بیان اینکه آن بخشهایی از تراز خارجی پرداختها که مطلوب است، متغییرهایش ربطی به بانک مرکزی نداشته گفت: این بخشها عمدتاً تابعی از تصمیمات دولتی بود و بانک مرکزی در این میان ابتکار عملی نداشته است. مناسب بودن حجم ذخایر ارزی در این میان، به قیمت نفت ارتباط داشته است.
وی در بحث مدیریت ذخایر ارزی گفت: حدود 3سال پیش که یورو در برابر بازارهای بین المللی به ویژه دلار افزایش یافت، بانک مرکزی به تبدیل بخشی از ذخایر از دلار به یورو اقدام کرد. 2 ماه بعد از این اقدام، نرخ یورو رو به کاهش نهاد که این اقدام عجولانه بانک مرکزی، کشور را به لحاظ ذخایر ارزی متضرر کرد.
شجری گفت: در سراسر جهان تلاش می شود تا همواره مجموعه ارزها طوری انتخاب شوند که در زمان نوسانات، تا حد امکان از ارزش ذخایر ارزی کشور کاسته نشود. ولی نمره بانک مرکزی را در این بخش 3 از 20 نمره دانست.
* نمره بانک مرکزی در بخش ذخایر طلا: حدود 4
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه بانک مرکزی برای کنترل طلا معاملات وعده دار را به صورت ناقص اجرا کرد گفت: در این معاملات، مبادله به نرخ تعیین شده در حال حاضر ولی در آینده انجام می شود یعنی دریافت و پرداخت آن در آینده انجام می گیرد. آنچه بانک مرکزی انجام داد، در عمل سلف به جای وعده دار بود.
وی افزود: بانک مرکزی در مقابل خریداران طلا تعهداتی را پذیرفت که اگر بازارهای جهانی از هر اونس 1600 به 1900 دلار می رسید در این شرایط احتمال تحمیل هزینه 30 درصدی به کشور وجود داشت.
شجری گفت: ولی بانک مرکزی یک شانس تاریخی آورد و آن اینکه نرخ طلا در بازارهای جهانی به هر انس 1570 دلار رسید. با این حال باز بانک مرکزی نتوانست به تعهداتش عمل کند و گواهی طلا را جایگزین گواهی سپرده 24 درصدی کرد. که هزینه این اقدام نیز ارائه نرخ سودی 4 درصد بیش از استاندارد فعلی تعیین شده برای اوراق مشارکت و سپرده ها بود.
وی با بیان اینکه تصور کنید اگر نرخ طلا در بازارهای جهانی بالا می رفت تا چه میزان ممکن بود تعهدات خود و کشور را سنگین کند، نمره بانک مرکزی را در این بخش نیز حدود 4 دانست.
* نمره بانک مرکزی در بخش تنظیم روابط پولی با دولت: حدود 4
شجری گفت: در بخش تنظیم روابط پولی با دولت، بانک مرکزی باید طوری عمل کند هیچ تورمی به جامعه تحمیل نشود، ولی در عمل شاهد هستیم که بانک مرکزی منفعل عمل کرده و استقراضهای دولت از این بانک، نشان می دهد که عملاً تأمین کننده خواسته ها و نیازهای دولت بوده است.
وی افزود: نتیجه عملکرد بانک مرکزی در این بخش و قرار گرفتن سیستم اعتباری آن در خدمت دولت، زیانی است که تاوان آن را باید مصرف کننده نهایی بپردازد که بخشی از آن خود را در نرخهای تورم بالا نشان می دهد.
وی نمره عملکرد بانک مرکزی را در این بخش حدود 4 دانست و تأکید کرد در مجموع بانک مرکزی نمی تواند به لحاظ عملکردی نمره تجدیدی را هم بگیرد چراکه آثارش را به وضوح در زندگیشان می بینند
* عملکرد نامناسب بانک مرکزی در زمان بحران و تحریم
این اقتصاددان با بیان اینکه بانک مرکزی نباید به دریافت پول از هندوستان به شکل روپیه اقدام می کرد چراکه این پول جز در هندوستان و مجاروت آن قدرت خرید ندارد گفت: قبول مبادله پایاپای با چین نیز صحیح نبوده و بزرگترین آسیب را اینگونه رفتارها به اقتصاد کشور وارد می کند. بانک مرکزی دلیل این رفتارها را تحریم می داند در حالی که این بانک باید از قدرت چانه زنی خود استفاده کند و از مختصصان بانکی برای یافتن راه حلهای مناسب استفاده کند.
وی افزود: هنوز هستند بسیاری از بانکهای بین المللی که حاضرند با وجود تحریم با ایران همکاری کنند. نباید بانک مرکزی به این زودیها کوتاه می آمد.
* راهکارها برای بهبود عملکرد بانک مرکزی
شجری گفت: مبتنی بر توصیه های داج لاین ( Dodge line) در 1948 برای ژاپن، تعادل بودجه باید مبتنی بر اتکای دولت به درآمدهای مالیاتی و سایر درآمدهاش حاصل شود. لذا در این زمینه نیاز به عملکرد مستقل نهادهای پولی از مالی است. باید راه ارتباطی دولت و بانک مرکزی در این خصوص قطع شود.
وی افزود: کسری بودجه زمانی حادث می شود که دولت به سیستم بانکی امید داشته باشد. با بروز کسری بودجه، نقدینگی افزایش می یابد.
این اقتصاددان با تأکید بر لزوم استقلال بانک مرکزی اظهارداشت: ضمن استقلال بانک مرکزی، دولت نیز باید بتواند سیستمهای مالی خود را اصلاح کند و با جلوگیری از کسریهای پی در پی از اتکا به بانک مرکزی خودداری کند.