صنعت پتروشیمی از صنایع بزرگ و با تجربه ایران به حساب می‌آید، این صنعت به همراه پالایشگاه‌ها تحت نظر مستقیم دولت بوده و تصمیمات هیات دولت در خصوص این صنایع تاثیر بسیار مهمی بر اقتصاد این مرز و بوم می‌گذارد. تعیین نرخ نفت، نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، قیمت ارز همه و همه در دستان مردان دولتی جای دارد. در این میان بازار سرمایه به عنوان محلی برای بها دادن به بخش خصوصی و قیمت گذاری درست و شفاف در میان اقتصاددانان شناخته می‌شود به همین دلیل چندی پیش، شاهد ورود عرضه و قیمت‌گذاری محصولات پتروشیمی از طریق بورس کالا بودیم، اگر چه بورس کالای ایران هم نقص‌هایی دارد اما سرکه نقد به از حلوای نسیه. بورس کالای ایران برای رسیدن به یک محیط بورسی حرفه‌ای نیاز به حمایت دارد. عرضه بسیاری از محصولات در بورس کالا همانند یک ترازوی دو کفه است که هم بورس کالای ما و شفافیت اقتصادی را قوی تر و هم به قیمت‌گذاری صحیح محصولات و رشد رقابت صنایع ، کمک شایانی می‌کند.
متاسفانه چندی پیش زمزمه‌هایی از خروج عرضه محصولات پتروشیمی از سوی برخی افراد شنیده شد و این موضوع به جایی رسید که قرار شد در شورای رقابت مورد بررسی قرار گیرد؛ چیزی که حتی شاید فکر کردن به آن هم برای اقتصاد و تولیدکنندگان خطر آفرین باشد.
به سراغ صنایع پایین دستی و برخی از اعضای کمیسیون انرژی رفت تا نظر آنها در مورد خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا جویا شود، در ابتدا غلامرضا شرفی یکی از اعضای کمیسیون انرژی گفت: سوال من این است بورس‌ها در کل دنیا و در کشور ما چرا به وجود آمده‌اند، جز این است که برای متمرکز شدن معاملات، سهولت تجارت، شفافیت و در راستای رشد توسعه ابزارهای مالی و پوشش ریسک ایجاد شده‌اند؛ در این بین برخی به جای حمایت قدرتمند از این نهاد و فراهم کردن نرخ گذاری درست محصولات و تحقق اهداف بورس، می‌خواهند شرایط ایجاد بازار سیاه مکاره را فراهم کنند.
وی ادامه داد: اگر محصولات پتروشیمی از بورس کالا خارج شوند، شفافیت در این صنعت فقیر می شود. همه باید بدانیم که پتروشیمی‌ها بیشترین اقلام عرضه کننده را در بازارهای بین‌المللی دارند. بازاری موفق است که تنوع زیاد دارد و باید نرخ‌های ثابت و متعادل داشته باشد. چرا باید با دستان خود و با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا، آن را فقیر و فقیرتر کنیم. طبیعتا ما باید به سمت افزایش تقاضا در بازار بورس برویم تا ما را از تکانه‌های اقتصادی در امان نگه دارد. بورس هم به عرضه و هم به تقاضا جذابیت بیشتری می‌دهد.
وی افزود: در بازارهای جهانی کالاهای متفاوت با درجه‌های متفاوت و قیمت‌های متفاوت عرضه می شود. این تنوع‌ها جوابگوی همه تقاضاهاست. قیمت‌های مختلف، حدود تقاضا و مطلوبیت‌ها را بالا می برد و هیچکس دست خالی از بازار بیرون نمی‌رود ما باید از تجربیات بازارهای موفق جهانی بهره بگیریم و تنوع و کنترل خود را در بورس رشد دهیم. ما نیاز به تمرکز داریم، نیاز به کنترل. بورس علاوه بر ابجاد تمرکز از تفرق و تشدد جلوگیری می‌کند.
سخنی با رئیس جمهوری
غلامرضا شرفی سخن آخر خود را خطاب به رئیس جمهوری اینگونه بیان کرد: هر تصمیمی به منافع ملی باز می‌گردد و سود سرانه را متوجه فعالیت‌های یکساله اقتصادی می‌کند. برای چنین تصمیمات بزرگی به گمانه زنی‌های تخصصی با دست اندرکاران صنعت پتروشیمی لازم است. متاسفانه این ضعف در نوع تصمیم گیری‌های ما دیده می‌شود؛ آیا این همه ضرر کافی نیست؟ پتروشیمی‌ها جزء سرمایه و منافع ملی ما هستند. حداقل کاری کنید که بتوانیم یک گام در بازارهای جهانی برداریم و سهم بیشتری را در این بازار داشته باشیم که در صورت نبود حداقل نظارت‌ها و فراهم کردن زمینه رفتار سلیقه‌ای برای این صنعت، به این اهداف نمی‌رسیم.
در ادامه علیمردان شیبانی نائب رئیس انجمن صنایع نساجی گفت: ما به اندازه کافی لطمه خورده‌ایم، ما از بازارسیاه و دلالان در امان نبوده‌ایم. با قطعیت می‌گویم انجمن صنایع نساجی با خروج مواد پتروشیمی از بورس کالا مخالف است. خروج از بورس کالا چیزی جز فساد و تباهی ندارد.
وی ادامه داد: تبعات این موضوع جز دلالی، بازار سیاه و فساد نیست، نمی‌دانم ماندن عرضه محصولات پتروشیمی منافع چه کسانی را به خطر می‌اندازد. بازار بورس چیزی جز شفافیت قیمتی و کنترل را ندارد. خروج از بورس کالا منجر به عدم کنترل در تمام زوایای عرضه و تقاضا خواهد شد.
تجربه دلالی و فساد نباید تکرار شود
شیبانی خطاب به رئیس جمهوری گفت: رئیس جمهوری محبوب نگذارید تجربه‌ای که نتیجه اش جز دلالی و فساد نیست دامن اقتصاد را بگیرد، ما تازه به آرامش رسیده بودیم نگذارید دوباره نا آرامی به ما بازگردد.
همچنین هوشنگ پارسا عضو انجمن صنایه همگن پلاستیک در خصوص خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا گفت: وزیر صنعت خواهان این خروج است، اما این موضع به ضرر صنایع پایین دستی و منافع ملی است. درست است که بورس هم مشکل دارد اما همین بورس شفافیت را به صنعت پتروشیمی آورده و امروز مشخص می شود که مشکل کار کجاست.
وی ادامه داد: این خروج، تولیدکننده‌ها و شرکت‌های پایین دستی را به زمین می‌زند، پول به دست واسطه‌ها می‌افتد. وزیر صنعت باید صنایع پایین دستی را هم ببینند، ما در شرایط حال حاضر، مواد خود را با قیمتی بالاتر نسبت به مواد صادراتی می‌خریم که آن هم منجر به رشد بهای تمام شده می‌شود، با خروج عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا معلوم نیست چه بلایی بر سر صنایع پایین دستی بیاید.
وی عنوان کرد: هر چیزی که نتیجه آن مشخص نباشد کاریست بیهوده و هر کس با آن موافق باشد یا از اطلاعات سری باخبر بوده و یا موافقتش بی دلیل است. جریان باید مشخص باشد اگر خوب است چرا و اگر بد است چرا. بورس کالا حداقل مقیاس مشخصی دارد.
پارسا بیان کرد: شاید بالادستی‌ها و شرکت‌های پتروشیمی محکم تر شوند اما صنایع پایین دستی تحلیل می‌روند. این کشور دو نرخ ارز دولتی و آزاد دارد و ما صنایع پایین دستی در این حالت معاملات خود را با نرخ ارز آزاد انجام می‌دهیم که بهای تمام شده را بالا می‌برد، چنانچه این خروج عملی شود، نمی‌دانم چه اتفاقی برای ما خواهد افتاد.
تضییع حقوق صنایع پایین دستی در صورت خروج
وی خطاب به رئیس جمهوری و وزیر صنعت گفت: من طرفدار این دولت هستم ما برای روی کار آمدن این دولت زحمت کشیده‌ایم اما نگاه وزیر صنعت، که الحق دانشمند و فرهیخته‌اند، تنها به شرکت‌های پتروشیمی است، تولید باید نجات یابد، با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا ظلم بزرگی در حق پایین دستی‌ها می شود. من نگرانم.
در ادامه این چالش به سراغ اسدالله قره خانی یکی از اعضای کمیسیون انرژی رفتیم وی نیز با خروج عرضه محصولات پتروشیمی از بورس کالا مخالفت کرد و گفت: ما دو سرمایه بزرگ و طبیعی در کشورما داریم، گاز و نفت. متاسفانه نتوانستیم در بخش نفت معاملات مستمر ایجاد کنیم و هنوز خام فروشی نفت انجام می شود، ما نتوانستیم برندسازی و استاندارد سازی درستی در بخش نفت انجام دهیم.
وی ادامه داد: اما در بخش گاز، هنوز اول راهیم و لزوما نباید به مثابه نفت حرکت کنیم؛ ایران باید در این بخش تبدیل به هاب منطقه‌ای شود. گاز را باید تبدیل به فراورده‌های پتروشیمی کرده و صادر کنیم، ما نیاز به صنایع تکمیلی پتروشیمی داریم با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا خام فروشی دیگری همچون نفت اتفاق می‌افتد. صنایع پایین دستی برای تامین مواد مورد نیاز خود ناچار به واردات خواهند شد و این یعنی تحمیل هزینه‌های بیشتر و بیشتر به تولید کنندگان داخلی.
قره خانی تاکید کرد: باید گاز پالایش شود و سپس به فراورده‌های مختلف تبدیل گردد و پس از آن صادرات صورت گیرد که این همان خام فروشی گاز محسوب می شود. در نتیجه بایستی این محصولات به صنایع کوچک و میان دستی کشور داده شود تا از آن بهره بگیرند. با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا و رشد قیمتی های بدون سقف، این صنایع بالاجبار محصولات خود را از طریق واردات یا راه های دیگر تامین خواهند کرد و این یعنی بالا رفتن بهای تمام شده برای این شرکت‌ها.
وی بیان کرد: همه می‌دانیم که شرکت‌های پتروشیمی خوراک خود را به کمک برخی رانت‌ها و با قیمت مناسب تخفیفی خریداری می‌کنند، با تحویل محصولات پتروشیمی به صنایع پایین دستی و میان دستی، از طریق بورس کالا، موجبات استفاده این صنایع از تخفیفات دولتی به طور غیر مستقیم فراهم می‌شود و این به معنای کمک غیر مستقیم دولت به صنایع پایین دستی و تولید کنندگان داخلی است.
قره خانی تصریح کرد: ما باید شهرک‌های مختلف صنایع پتروشیمی را ایجاد کنیم و در این شهرک‌ها با عرضه محصولات پتروشیمی به آنها هم ایجاد اشتغال کنیم و هم به تولید کنندگان داخلی کمک کنیم، این یعنی کمک صنعت مادر به رشد اقتصادی کشور و ساختن آینده ایران برای فرزندان آینده.
لزوم سنجش تمام زوایای اقتصادی
وی سخن آخر خود خطاب به رئیس جمهوری و دولتمردان را اینگونه بیان کرد: این تجربه شکست خورده در نفت و فروش نفت نباید در مورد گاز و محصولات پتروشیمی تکرار شود. نگاه ما بایستی به درون و تولید داخلی باشد، نیروهای متخصص جوان و شایسته در کشور وجود دارد که بایستی اشتغال زایی صورت گیرد و چه راهی بهتر از آن که به کمک صنایع مادر و ارائه محصولات آن به صنایع پایین دستی این شرایط فراهم شود. ما باید منافع تمام زوایای اقتصادی را بسنجیم، نه اینکه تنها برای ورود ارز بیشتر به کشور و حفظ منافع خود، تولید کنندگان داخلی را زمین بزنیم. این کار پسندیده نیست.
در ادامه محمدرضا مونسان نائب رئیس هیات مدیره صنایع همگن پلاستیک در مورد این موضوع گفت: صنایع همگن پلاستیک مخالف خروج کالاهای پتروشیمی از بورس کالا است. بورس دارای ضوابطی مشخص و شفافیت قیمتی است. چنانچه این محصولات از بورس خارج شود تعیین قیمت توسط دلالان صورت می‌گیرد و قیمت‌ها رشد بی دلیلی را تجربه می‌کنند.
وی گفت: با خروج محصولات پتروشیمی فروش و قیمت‌های فروش به راحتی دستکاری می‌شود و معاملات زیرزمینی صورت می‌گیرد. این موضوع تحت فشار برخی واحدهای پتروشیمی مطرح شده است پس تنها نفع برنده این بازی پتروشیمی‌ها هستند و نه تولید کننده‌ها.
مونسان تاکید کرد: ما، اصناف و تمام تولیدکننده‌های داخلی مخالف این موضوعیم.
وی در پاسخ به این سوال که سخن شما خطاب به رئیس جمهوری و دولتمردان چیست، گفت: بنده صحبتی برای گفتن ندارم فقط تعجب می‌کنم از این تصمیمات آقای وزیر صنعت.
در ادامه نصرالله رضازاده رئیس اتحادیه تعاونی9های صنعت پلاستیک گفت: عده‌ای از مسئولان، تمایل به خروج عرضه محصولات پتروشیمی از بورس کالا دارند در حالی که با خروج این عرضه از بورس کالا هیچگونه نظارت نظام‌مند بر قیمت‌ها نخواهد بود و این موضوع به مصلحت صنایع پایین دستی نیست.
رشد تولید پس از عرضه پتروشیمی ها در بورس
وی افزود: تا قبل از سال 1388 مواد پتروشیمی در بورس کالا قابل عرضه نبود و در آن زمان این مواد با افزایش قیمت 20 تا 30 درصدی نسبت به قیمت‌های جهانی به صنایع پایین دستی داده می‌شد و این موضوع برای این صنایع بسیار نگران کننده بود.
وی با اشاره به رشد تولید محصولات پس از عرضه در بورس کالا ، ادامه داد: در سال 1392 تولید به اندازه سه میلیون و 650 هزارتن در بخش پلیمری بود. این تولید در سال‌های 1393 تا 1394 تا مرز 2 میلیون و 500 هزار تن کاهش یافت که این کاهش به سیاست‌های غلط ارتباط دارد.
وی با اظهار نگرانی نسبت به این موضوع تاکید کرد: این کاهش خطرناک است و خروج از بورس کالا، کاهش تولید را تشدید خواهد کرد تاکید می کنم این کاهش تولید در بخش صنایع پایین دستی خطرناک است.
رضازاده با اشاره به نفع بردن پتروشیمی‌ها از این موضوع بیان کرد: این مسئله یعنی خروج عرضه محصولات پتروشیمی از بورس کالا، شاید در کوتاه مدت برای شرکت‌های پتروشیمی مفید باشد، اما مسلما در دراز مدت نمی‌تواند مصلحت پتروشیمی‌ها را در نظر بگیرد، چرا که در طولانی مدت مصرف کننده مواد نخواهند داشت و صنایع پایین دستی برای تامین مواد خود مجبور به واردات خواهند شد ضمن اینکه نیاز داخل برای بخش پلیمری حدود 4/5 میلیون تن در سال است و این مقدار تنها از طریق واردات نمی‌تواند تامین شود در نتیجه منجر به تعطیلی صنایع پایین دستی خواهد شد.
وی تاکید کرد: پتروشیمی‌ها و صنایع پایین دستی باید باهم پیشرفت کنند و نباید تنها منافع کوتاه مدت یکی از آنها را در نظر بگیریم. واحدهای تولیدی کشور نمی‌توانند با مواد وارداتی به حیات خود ادامه دهند.
تبعات سنگین خروج
این مقام مسئول خطاب به مسوولان ارشد کشور گفت: مسئولان باید مقداری بیشتر دقت به خرج دهند خروج مواد پتروشیمی از بورس کالا در دراز مدت تبعاتی همچون بیکاری، عدم تولید و رشد قیمت های بی رویه را به دنبال خواهد داشت. این مسئله برخلاف فرمایشات مقام معظم رهبری درخصوص اقتصاد مقاومتی است. چنین مسائلی نیاز به بازنگری دارد.
عباسعلی متوسلیان رئیس هیات مدیره انجمن تولید کنندگان لوله و اتصالات پی وی سی در این خصوص گفت: ما همچنان بورس را به دلیل شفافیت قیمتی و عرضه‌های بالا و متنوع قبول داریم. معمولا عرضه‌ها در سطح کلان و با تنوع بالا نیاز به محیطی ساختارمند و با شفافیت کامل دارد. چنین محیطی از نظر عرضه، تقاضا و کشف قیمتی مناسب است. در حال حاضر تنها محیطی که در کشور برای این موضوع وجود دارد بورس کالاست و تا زمانی که محیطی ساختارمندتر از بورس کالا برای عرضه این محصولات متنوع جایگزین نشود، خارج شدن از بورس کالا کار درستی نیست.
وی در ادامه بیان کرد: با خروج از بورس کالا قطعا اتفاق خوبی نخواهد افتاد و ما دچار عدم تمرکز و انواع و اقسام عملکردها از طرف شرکت‌های پتروشیمی می‌شویم در گذشته هم که بورس کالا وجود نداشت بازرگانی پتروشیمی این کار را انجام می‌داد. خروج عرضه پتروشیمی‌ها از بورس کالا به ضرر تولید کنندگان داخلی است و موجبات رقابت‌های ناسالم را فراهم می‌آورد.
لزوم هماهنگی تمام دستگاه ها
متوسلیان تاکید کرد: چنانچه همزمان بورس کالا، شرکت ملی پتروشیمی، دفتر صنایع پتروشیمی، انجمن‌های تخصصی و انجمن‌های ملی هماهنگ باشند، روال کاری و عملکرد شرکت‌های بالادستی و پایین دستی پایدار و پایدارتر خواهد شد.
وی گفت: نگاه شرکت‌های فعال در صنعت پتروشیمی نباید نگاه بنگاهی و در جهت حفظ منافع کوتاه مدت خود باشد. صنایع باید پایدار و بلند مدت و در جهت حفظ منافع طرفین فعالیت کنند. همه ارکان جامعه و زوایای اقتصادی باید در نظر گرفته شود. پتروشیمی‌ها نمی‌توانند بدون صنایع تکمیلی و پایین دستی به حیات خود ادامه دهند. ما باید نقطه اتکای قوی داشته باشیم و مطمئن باشید با خروج مواد پتروشیمی از بورس کالا هرگز در بلند مدت منافع هیچکدام از صنایع بالادستی و پایین دستی فراهم نخواهد شد.
وی در پایان خطاب به مسئولان بیان کرد: صحبت بنده با مسوولان این است که ما خواستار عرضه کامل و دقیق محصولات پتروشیمی در بورس کالا همانند گذشته هستیم.