ارزش معاملات روزانه این روزها بین 10 تا 15 درصد نسبت به میانگین ارزش معاملات روزانه در مهر و آبان کاهش یافته است. از طرفی به نظر می‌رسد شرایط بورس تهران نسبت به آنچه در سال‌های اخیر تجربه کرده بود، تغییر کرده است و از طرف دیگر احتیاط سازمان در نظارت بر معاملات از هر زمان دیگری بیشتر شده است. با کاهش نوسان در بازارهای جهانی نیز، آخرین منشأ هیجان بازار مرتفع شده و بنابراین معاملات بورس آرام‌تر پیگیری می‌شود.
نمادهای متوقف و احتیاط نهاد ناظر
اقتصاد ایران طی سال‌های اخیر با مشکلات پرشماری دست و پنجه نرم کرده است. مشکلاتی که لزوما درون‌زا نبوده و با انگیزه‌های سیاسی از آن سوی مرزها به اقتصاد این کشور تحمیل شده‌اند. بازار سهام تهران نیز به‌عنوان ویترین اقتصادی کشور روزهای کم‌فراز و پرنشیبی را پشت سر گذاشته و شرکت‌های حاضر در بورس با مشکلات عدیده‌ای مواجه بوده‌اند اما همانند اقتصاد کشور در مقیاس کلان، تمام مشکلات بورس را نمی‌توان برون‌زا دانست. اقتصاد دستوری، تصمیمات خلق‌الساعه و سلیقه‌ای و همچنین عدم باور به کارآیی ساختار بازارها، باعث شده نهادهای قانون‌گذار، مجری و ناظر اقتصادی با هدف بهبود کسب و کار و شرایط اقتصادی، اقتصاد کشور را از مسیر طبیعی خود دور کنند. بورس تهران نیز از این قاعده چندان مستثنی نبوده است. شرکت‌های حاضر در بورس و فرابورس ایران، در همین فضا در حال فعالیت هستند. گاهی یک تصمیم باعث می‌شود سرنوشت یک یا چند شرکت بورسی به کلی تغییر کند. در چنین فضایی، طبیعی است که نهاد ناظر بر بازار سرمایه (سازمان بورس و اوراق بهادار) به‌عنوان حافظ منافع سهامداران، با مشکلات اساسی مواجه شود. به‌عنوان مثال می‌توان به توقف طولانی‌مدت نمادهای پالایشگاهی اشاره کرد.
زمانی که سهام پالایشگاه‌ها برای اولین بار برای معامله به بورس تهران آمد، سرمایه‌گذاران در سودای یک سرمایه‌گذاری کم‌دردسر در صنعت مطمئن پالایشگاهی، اقدام به خرید سهام این شرکت‌های بزرگ کردند. در زمان عرضه سهام پالایشگاه‌ها در بورس خبری از طرحی به نام کیفی‌سازی محصولات پالایشگاهی نبود اما مدتی پس از عرضه سهام پالایشگاه‌ها، صحبت از الزام کیفیت‌بخشی به محصولات پالایشگاهی به ویژه بنزین شد. به دلیل ابهامات پیش آمده، سازمان بورس به‌عنوان نهاد ناظر و حافظ منافع سهامداران، به منظور جلوگیری از نوسان‌های منفی قیمتی، نماد پالایشگاه‌ها را متوقف کرد. ادامه ابهامات درباره طرح کیفی‌سازی باعث شد پالایشگاه‌ها نتوانند صورت‌های مالی خود را منتشر کنند و بنابراین نماد معاملاتی این شرکت‌ها برای تقریبا یک سال متوقف ماند. پس از کش و قوس‌های فراوان، سرانجام طرح کیفی‌سازی تعیین تکلیف شد و نمادهای پالایشگاهی به بازار آمدند، اما از آن زمان تاکنون، پالایشگاه‌ها صورت‌های مالی خود را نسبتا مبهم منتشر کرده‌اند.از سال گذشته نیز بانک‌های مهم و بزرگ بورسی شرایط مشابهی را تجربه کردند. بانک‌ها به دلیل اختلاف سازمان حسابرسی و بانک مرکزی در شناسایی درآمدها موفق به برگزاری مجامع خود در زمان مقرر قانونی نشدند و بنابراین نماد بانک‌ها متوقف شد. موارد مذکور نمونه‌هایی از توقف‌هایی بودند که سازمان بورس در آن نقشی نداشت. به عبارت بهتر در این توقف‌ها نمی‌توان سازمان بورس را مقصر دانست.
اما در ماه‌های اخیر تعداد نمادهای متوقف در بورس و فرابورس به طرز معناداری افزایش یافته است. احتیاط سازمان بورس در برخورد با شرکت‌هایی که در صورت‌های مالی خود ابهام یا ابهاماتی دارند افزایش محسوسی یافته است. شاید این احتیاط به دلیل وقوع حادثه شرکت کنتورسازی ایران تشدید شده باشد. با وجود آنکه سود سال مالی منتهی به 29 اسفند سال 1394 این شرکت ازسوی حسابرس معتمد سازمان بورس تایید شده بود، اما مشخص شد که صورت‌های مالی «آکنتور» از اعتبار لازم برخوردار نبوده است. این در حالی بود که نماد این شرکت بیش از 8 ماه باز بوده و با اطلاعات نادرست، رشد قابل توجهی را با ثبت ارزش معاملاتی نسبتا قابل توجه، تجربه کرده بود. شاید این تجربه باعث شد که سازمان بیش از هر زمان دیگری روی صورت‌های مالی شرکت‌ها حساسیت نشان دهد. بر این اساس برخی از نمادهای بعضا مهم بازار با بهانه موهوم ابهام در ارائه صورت‌های مالی متوقف شدند. کار به جایی رسید که بخش قابل توجهی از بازار عملا تعطیل شد.همین موضوع باعث شده است که ارزش معاملات روزانه بازار در این روزها رقمی بسیار کمتر از آن چیزی باشد که در شرایط معمول بازار تجربه می‌شد.
حمایت حقوقی‌ها از شاخص کل
در کنار افت ارزش معاملات به دلیل توقف تعداد قابل توجهی از نمادهای بورسی، به نظر می‌رسد این روزها حمایت اشخاص حقوقی از نمادهای شاخص‌ساز افزایش یافته است. معاملاتی که اغلب صوری هستند و به‌صورت کد به کد انجام می‌شوند. این گونه اقدامات برای مثبت جلوه دادن شاخص کل در زمان ریاست علی صالح‌آبادی و محمد فطانت‌فرد به کرات مشاهده شده بود. انگیزه‌های سازمان بورس برای توقف معاملات تا حدودی منطقی به نظر می‌رسد. رشد‌های بی‌اساس در برخی نمادها، ابهامات و عدم تقارن اطلاعات خریداران و فروشندگان فعال در بازار سهام، همواره مورد انتقاد کارشناسان و فعالان بازار بوده است و تلاش نهاد ناظر برای شفافیت‌بخشی به بازار حتی قابل تحسین است، اما دست بردن در قیمت نمادهای اثرگذار به منظور حمایت از شاخص کل قابل توجیه نیست. سازمان تحت امر شاپور‌محمدی از طرفی تلاش دارد بین دوگانه شفافیت و نقدشوندگی، شفافیت را انتخاب کند، اما از طرف دیگر در نمادهای بزرگ و شاخص‌ساز تلاش دارد بازار را مثبت و در حال رشد نشان دهد. اما اینگونه رفتارها ممکن است برخلاف آنچه سازمان در نظر دارد، باعث از بین رفتن اعتماد سهامداران و کاهش اقبال سرمایه‌گذاران شود. از طرفی سازمان دستکاری قیمت‌ها و سوءاستفاده از ابهامات را جرم تلقی می‌کند و با توقف نماد، تر و خشک سهامداران را می‌سوزاند. اما از طرف دیگر، حمایت از معاملاتی که منجر به مثبت شدن شاخص می‌شود، ابهامات بازار را افزایش می‌دهد.
کاهش نوسان در قیمت‌های جهانی
افزایش قیمت‌های جهانی در ماه‌های اخیر، بدون شک یکی از مهم‌ترین محرک‌های بازار بوده است. رشد قیمت فلزات اساسی، سنگ‌آهن و زغال‌سنگ با نوسان قابل توجه طی دو ماه گذشته، موتور پیشران هیجانات بازار بوده است. اما این روزها، نوسان در بازارهای جهانی کاهش یافته و نرخ‌هایی که برای بازار سهام تهران مهم بوده‌اند به ثباتی نسبی رسیده‌اند. این موضوع باعث شد گروه‌های فلزی- معدنی به گروه‌های پرمعامله بازار بدل شوند و رفته‌رفته جای گروه خودرویی را بگیرند. رشد قیمت در گروه‌های مذکور نسبتا با هیجان همراه بود و حالا با ثبات قیمت‌های جهانی آرامش به این گروه‌ها بازگشته است.افزایش نرخ دلار در هفته‌های اخیر نیز محرک خوبی برای گروه محصولات شیمیایی به حساب می‌آید. شرکت‌های این گروه که اغلب صادرات دارند، مورد توجه بازار قرار گرفته‌اند، اما از آنجا که رشد دلار چندان هم انفجاری نبوده است، این گروه نیز در آرامش و به‌صورت متعادل در حال رشد است.
پایان هراس از ریسک‌های سیاسی
پس از انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده آمریکا، فعالان بازار رفتار متفاوتی را در برخورد با گروه خودرو و ساخت قطعات در پیش گرفتند. این گروه که در طول سه سال گذشته تقریبا به‌طور منظم در صدر فهرست ارزش معاملات روزانه قرار می‌گرفت، این روزها کمتر مورد توجه فعالان بازار قرار دارد. از طرفی یکی از مهم‌ترین نمادهای این گروه (خساپا) به دلیل ابهام در ارائه صورت‌های مالی متوقف مانده است و از طرف دیگر ریسک سیستماتیک این گروه به دلیل احتمال ایجاد اخلال در اجرای برجام افزایش یافته است. اگرچه بسیاری از کارشناسان برای لغو برجام ازسوی آمریکا احتمال اندکی قائل هستند، اما سرمایه‌گذاران تصمیم گرفتند ریسک شکست قراردادهای خودرویی را در محاسبات خود لحاظ کنند. بر این اساس شاخص گروه خودرو و ساخت قطعات و ارزش معاملات این گروه با افت نسبی مواجه شد. اما طی معاملات روز گذشته به نظر رسید با برخورد نمادهای این گروه به کف‌های تکنیکال، فعالان بازار تصمیم دارند بیش از این در این نمادها فروشنده نباشند. از طرف دیگر با اصلاح قابل توجهی که در قیمت سهام شرکت‌های این گروه رخ داد، به نظر می‌رسد برخی فعالان بازار ورود در این قیمت‌ها را مناسب ارزیابی کردند. بنابراین فروش‌های هیجانی در این گروه کاهش یافت و معاملات این گروه نیز در روز متعادل و بر مدار مثبت پیگیری شد.
مروری بر آمار معاملات دیروز
در نتیجه معاملات دیروز فعالان بازار بیش از 948 میلیون ورقه بهادار را به ارزش 264میلیارد تومان دست به دست کردند. از این میزان 146 میلیارد تومان به معاملات خرد سهام و حق تقدم در نمادهای عادی اختصاص یافت. در روز گذشته همه شاخص‌های بورسی به جز شاخص بازار دوم صعودی بودند. شاخص کل بورس 17 واحد رشد کرد و به عدد 80هزار و 81 واحد رسید. نمادهای فولاد مبارکه اصفهان، صنعتی و معدنی گل گهر و پتروشیمی خارک بیشترین تاثیر مثبت را بر شاخص کل ثبت کردند. در مقابل نمادهای هلدینگ صنایع پتروشیمی خلیج فارس، پالایش نفت اصفهان، پالایش نفت بندرعباس و سرمایه‌گذاری غدیر با بیشترین تاثیر منفی بر شاخص مانع رشد بیشتر این متغیر شدند. سهام شرکت‌های سیمان قائن، فرآورده‌های تزریقی ایران، صنعتی دارویی داروپخش، داروسازی دکتر عبیدی، کاشی سعدی، کشت و صنعت پیاذر و آبادگران ایران بیشترین رشد قیمت روز گذشته را به خود اختصاص دادند. در مقابل سهام شرکت‌های سیمان هگمتان، سیمان بهبهان، قند نقش جهان، سیمان شاهرود، سیمان داراب، فولاد امیر کبیر کاشان و مارگارین با بیشترین کاهش قیمت در انتهای جدول معاملات نشستند.
همچنین دیروز سهامداران برای خرید اوراق مشارکت شهرداری سبزوار، کشت و صنعت پیاذر، اوراق مشارکت کارکنان نفت، پتروشیمی خارک، واحدهای صندوق پارند پایدار سپهر، سهام عمران و توسعه فارس و اوراق صکوک مرابحه سایپا سنگین‌ترین صف‌های خرید را تشکیل دادند. این در حالی بود که در سوی دیگر بازار گروهی از سرمایه‌گذاران برای خروج از واحدهای صندوق پارند پایدار سپهر، اوراق صکوک ساخت توسعه ملی، اوراق صکوک مرابحه سایپا، حق تقدم سیمان شرق، واحدهای صندوق پاداش سهامداری توسعه، اوراق مشارکت شهرداری مشهد و سهام سیمان قائن سنگین‌ترین صف‌های فروش را تشکیل دادند. بیشترین حجم و ارزش معاملات نیز متعلق به معامله بلوکی پتروشیمی جم با معامله 101 میلیون سهم به ارزش 937 میلیارد ریال بود.
دنیای اقتصاد