قیمت مواد اولیه، مقدار تحویل مواد مورد نیاز، نحوه تحویل و... همگی از جمله موضوعاتی هستند که فعالان پایین‌دستی صنعت پتروشیمی معتقدند باید به نوعی در رابطه با آنها بازبینی و بازتعریف صورت گرفته و رابطه جدید بین صنایع پایین‌دست و بالادست پتروشیمی در کشور تعریف شود
نویسنده:
عارفه مشایخی
قیمت مواد اولیه، مقدار تحویل مواد مورد نیاز، نحوه تحویل و... همگی از جمله موضوعاتی هستند که فعالان پایین دستی صنعت پتروشیمی معتقدند باید به نوعی در رابطه با آنها بازبینی و بازتعریف صورت گرفته و رابطه جدید بین صنایع پایین‌دست و بالادست پتروشیمی در کشور تعریف شود؛ این در حالی است که با رصد کردن بازارهای صادراتی شاهدیم طی سال‌های اخیر سهم زیادی از بازارهای صادراتی ما در کشورهایی همچون عراق به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری کشورمان از دست رفته و به راحتی به دست رقیبانی همچون ترکیه افتاده است که این افت سهم در بخش‌های پایین‌دستی از شتاب بالاتری برخوردار بوده است و متاسفانه به نظر می‌رسد هنوز به رغم پتانسیل‌هایی که در بخش پایین‌دست این صنعت وجود دارد سیاست‌هایی برای پایداری بازارهای صادراتی اتخاذ نشده است.
در این خصوص، بسیاری از تولیدکنندگان پایین‌دست صنعت پتروشیمی اظهار می‌کنند که تحریم‌های غرب و کشورهای غربی علیه کشورمان باعث شد کم‌کم سهم ما از بازارهای صادراتی از دست رفته و این سهم به راحتی تقدیم به رقیبان شود، این در حالی است که بیش از یک سال از توافق ایران با کشورهای غربی گذشته و طی این مدت هم نتوانستیم سهم خود را در بازارهای بین‌المللی در بخش پایین‌دستی افزایش دهیم و حتی باید گفت سهم پیشین خود را نیز در این بخش از دست داده‌ایم. بررسی دلیل این موضوع نشان می‌دهد افت کیفیت کالاهای صادراتی ما یکی از مهم‌ترین دلایل افت سهم صنایع پایین‌دستی در بازارهای منطقه‌ای است. در این خصوص مهندس مسعود جمالی، عضو کمیسیون صادرات انجمن ملی پلاستیک ایران درخصوص شاخص‌های رقابت‌پذیری محصولات در صنایع پایین‌دست پتروشیمی می‌گوید: به‌طور کلی این موضوع را می‌توان با توجه به دو عامل کیفیت و قیمت مورد بررسی قرار داد.
وی در ادامه با در نظر گرفتن شاخص‌های کلی رقابت‌پذیری گفت: آخرین رتبه کشور در جهان با توجه به شاخص‌های رقابت‌پذیری 74 است و به‌طور کلی می‌توان گفت با توجه به شاخص‌های کلان اقتصادی در جهان در وضعیت خوبی به سر نمی‌بریم. جمالی می‌گوید: آیتمی که در شرایط فعلی بسیار مهم است آن است که دنیا به سمت محصولات با کیفیت بالا و قیمت پایین جهت‌گیری کرده و پایه و اساس ماندن و رقابت کردن در سطوح جهانی دو عامل نام برده شده است. وی در ادامه افزود: به باور من کیفیت، نگاه و انتظار مشتری از تولید‌کننده است. مهندس جمالی ضمن اشاره به فناوری به‌عنوان یک عامل و آیتم مهم درخصوص رقابت‌پذیری کالا در سطوح جهانی گفت: فناوری در تولید کالا یکی از مهم‌ترین عواملی است که محصول را رقابت‌پذیر می‌کند. هر قدر محصولات به سمت دانش‌بنیان بودن جهت‌گیری کنند، آسیب‌پذیری آنها کمتر شده و شرایط بهتری را در فضای رقابتی تجربه می‌کنند.
وی درخصوص صنعت پلاستیک کشور می‌گوید: تعدادی شرکت دانش‌بنیان در صنعت پلاستیک کشور وجود دارد که با رصد کردن عملکرد آنها، موفقیت‌های آنان در فضای بین‌المللی مشاهده می‌شود. اما به باور من به صورت کلی یکی از مهم‌ترین ضعف‌های صنایع پایین‌دست در فضای رقابتی مشکل فرسودگی ماشین‌آلات است؛ مشکلی که ترکیه چند سال پیش آن را حل کرده و با وارد کردن ماشین‌آلات با تکنولوژی‌های نوین خود را همپای بزرگان این صنعت در جهان رسانده است.
جمالی اظهار کرد: ماشین‌آلات مورد استفاده ما در شرایط فعلی هم از نظر تیراژ و تعداد محصول تولیدی و هم از منظر کیفیت ما را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده و باعث شده کیفیت محصولات ما از سطح استاندارد‌های جهانی پایین‌تر رود و حتی شرایطی را فراهم آورده که بازارهایی همچون عراق و افغانستان خواهان محصولات تولیدی ما نبوده و به این ترتیب، به راحتی سهم بازارهای صادراتی ما در بازار این کشورها از دست رفته است. وی در ادامه به نوع خدمات در بحث رقابت‌پذیری اشاره کرد و گفت: به صراحت می‌توان گفت بخش پایین‌دست صنعت پتروشیمی از نقص‌هایی در خدماتی همچون مالی، بازرگانی و... رنج می‌برد و شاهد این مدعا گله‌هایی است که مشتریان ما از نوع خدمات‌دهی تولیدکننده‌ها دارند. در شرایط فعلی بزرگ‌ترین مشکل تولیدکنندگان ایرانی زمان تحویل کالاست که باعث شده مشتریان به سمت تولیدکنندگان دیگر کشورها روی آورند.
جمالی در ادامه به بسته بندی محصولات تولیدی به‌عنوان آیتمی دیگر در جذب مشتری اشاره کرد و گفت: امروزه بسته‌بندی فقط در نقش حفاظت‌کننده محصول خلاصه نشده و وظیفه اطلاع‌رسانی و ارتباط با مشتری را دارد. این در حالی است که به‌طور معمول در صنعت پلاستیک بسته‌بندی‌های قابل قبول و قابل رقابتی نداریم و مشتریان از آسیب دیدن بسته‌بندی‌های محصولات ایرانی در اولین تخلیه بار گله‌مندند. وی افزود: علاوه بر این موضوع بسته‌بندی‌های کالاهای ما بحث ارتباط روحی با مشتری را برقرار نکرده و این موضوع که اطلاعات دقیقی از محصول روی آن درج نشده باعث می‌شود در زمینه جذب مشتری با مشکل روبه‌رو شویم.
جمالی در ادامه به قیمت تمام شده محصولات اشاره کرد و گفت: امروزه قیمت تمام شده محصولات در بازارهای جهانی عامل تعیین‌کننده‌ای است و به موجب دو مشکل عمده قیمت تمام شده محصولات ما در ایران بالاست.وی در ادامه افزود: به رغم اینکه دستمزد نیروی کار و قیمت انرژی در ایران پایین است، بهره‌وری این نیروها در بنگاه‌های تولیدی پایین بوده و این عامل سبب بالا رفتن قیمت نهایی محصول می‌شود و علاوه بر این موضوع قیمت مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی بالاست و این موضوع هم سبب می‌شود که قیمت تمام شده محصولات نهایی تولید بالا رفته و به این ترتیب رقابت‌پذیری خود را از دست بدهند.وی در ادامه به روند کار بنگاه‌های خارجی اشاره کرد و افزود: صرفه جویی نسبت به مقیاس یکی از راهکارهایی است که بنگاه‌های خارجی در زمینه تولید به آن عمل کرده و آن را اساس کار خود قرار داده و با توجه به این اصل حرکت می‌کنند. این در حالی است که در صنعت پلاستیک کشور بنگاه‌های تولیدی ما به قدری خرد هستند که وجود همین بنگاه‌ها ما را از این قاعده مستثنی می‌سازد.
جمالی ادغام مشارکتی و ایجاد کنسرسیوم‌های تولیدی را درمان این مشکل دانست و گفت: متاسفانه به‌دلیل ضعف فرهنگی موجود در فضای صنعتی کشورمان در این زمینه ضعیف عمل کردیم.وی آخرین عامل کاهش توان رقابت‌پذیری محصولات را ضعف بنگاه‌های تولیدی درخصوص بازاریابی دانست و گفت: در موارد بسیاری دیده‌ایم که محصولاتی با کیفیت و قیمت خوب و معقول داریم، اما به‌دلیل اینکه واحدهای تولیدی در بخش پایین‌دست صنعت پتروشیمی خرد هستند و توان بازاریابی در عرصه بین‌المللی را ندارند، قدرت بخش پایین‌دستی در عرصه صادراتی پایین آمده و به راحتی از صحنه رقابت حذف می‌شویم.
جمالی تصریح کرد: به باور من برای اینکه بتوانیم شاهد رشد چشمگیری در صحنه رقابتی باشیم باید با ادغام شرکت‌ها و مشارکت مداوم علاوه بر برنامه‌ریزی بلندمدت برای بازارهای سنتی و قدیمی خود بازارهای جدید تعریف کرده و به‌دنبال گستردگی هدف خود باشیم. وی در آخر به بحث برندیگ اشاره کرد و گفت: طی چند سال گذشته ما در بخش پایین‌دست به خصوص در صنعت پلاستیک برندهای معتبر بین‌المللی خود را از دست داده‌ایم و این امر باعث شده بسیاری از تولیدکنندگان به‌طور جعلی از برندهای معروف استفاده کرده و با عرضه بی‌کیفیت محصول باعث خراب شدن برند و نام شرکت اصلی شوند و این امر سبب شد که در سطح منطقه‌ای و جهانی مشتریان دیگر به تولیدکنندگان داخلی اعتماد نداشته باشند و همچنین در سطوح داخلی هم مصرف‌کنندگان به کالاهای وارداتی روی آورده و اقدام به واردات محصولات مورد نیاز خود کنند و به همین راحتی بازار 80 میلیونی ایران هم از دست برود.
دنیای اقتصاد