توقف رشد چک برگشتی

همچنین نسبت تعداد چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله شده نیز پس از سه‌مرتبه افزایش ماهانه، تقریبا ثابت ماند. روند صعودی که در بهار سال‌جاری در حال تقویت بود با آغاز تابستان با توقف روبه‌رو شد. داده‌های چک‌ برگشتی از آن جهت حائز اهمیت است که یکی از شاخص‌های منعکس‌کننده فضای کسب‌و‌کار است.

جهش مبلغ چک‌ها در سال 96

گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که تعداد و ارزش چک‌های مبادله‌ای به‌طور همزمان در ماه گذشته با افت روبه‌رو شدند. چک‌های مبادله‌ای به مجموع چک‌های وصول شده و برگشتی اطلاق می‌شود. اگر اولین ماه سال را به‌دلیل تعطیلی نیمی از ماه در نظر نگیریم، تعداد چک‌های مبادله شده در ماه آغازین تابستان نسبت به دو ماه قبلش کمتر بوده است. در تیرماه در کل کشور به تعداد 9/3 میلیون فقره چک مبادله شد، درحالی‌که در فصل بهار تعداد چک‌های مبادله‌شده در ماه، حدود 200 هزار فقره بیشتر بود. این کاهش حجم مبادله چک، ارزش چک‌ها را نیز با نزول روبه‌رو کرد. ارزش چک‌های مبادله شده در تیرماه حدود 57 هزار و 400 میلیارد تومان برآورد شده است. نکته‌ای که می‌توان به آن توجه کرد، این است که کاهش در ارزش چک‌ها از کاهش در تعداد چک‌ها سبقت گرفته است. یعنی در تیر نسبت به خردادماه، تعداد چک‌ها 2/2 درصد کاهش یافت اما ارزش چک‌ها 4/3 درصد با افت روبه‌رو شد.

این معادله موجب شد تا میانگین ارزش چک‌های مبادله‌ شده در تیر ماه نسبت به خردادماه نزول پیدا کند. میانگین ارزش هر چک مبادله‌ای در خرداد 6 میلیون و 315 هزار تومان بود و این رقم در تیر به 6 میلیون و 172 هزار تومان رسیده است. اگر چهار ماه سپری شده در سال‌جاری را با مدت مشابه سال گذشته مقایسه کنیم، تعداد چک‌های مبادله شده در اقتصاد ایران با کاهش روبه‌رو شده است. در کل 4 ماه ابتدایی سال 35/8 میلیون فقره چک مبادله شد و این مقدار در سال گذشته حدود 200 هزار فقره بیشتر بود اما به‌رغم کاهش تعداد چک‌های مبادله شده در سال‌جاری، مبلغ چک‌ها به میزان قابل‌توجهی افزایش یافت. ارزش هر چک مبادله شده در چهار ماه ابتدایی سال 95، معادل 5 میلیون تومان بود؛ درحالی‌که در سال‌جاری این عدد به حدود 6 میلیون تومان رسیده و افزایش 18درصدی مبلغ چک را به همراه داشته است. در مقایسه با نرخ تورم، این رشد از سرعت بیشتری برخوردار بوده است. از نظر توزیع چک در سطح کشور، سه استان تهران، اصفهان و خراسان‌رضوی بیشترین چک‌های مبادله شده را به خود اختصاص داده‌اند. در واقع بیش از نیمی از چک‌های کل کشور در این سه استان مبادله شده است. نکته جالب‌تر این است که بیش از 70 درصد مبالغ چک‌ها به این سه استان اختصاص یافته است، البته این موضوع بیشتر به‌دلیل استان تهران است؛ چراکه این استان به تنهایی نزدیک به 60 درصد مبالغ چک‌‌های کشور را پوشش داده است. این روند ویژه تیر ماه نبوده و در ماه‌های گذشته نیز نحوه توزیع به همین شکل بوده است.

تغییر وضعیت چک برگشتی

همراه با کاهش تعداد چک‌های مبادله‌شده در سطح کشور، تعداد چک‌های وصولی و برگشتی نیز در تیرماه کمتر شد. از تعداد چک‌های وصولی 2/2 درصد و از تعداد چک‌های برگشتی2/1  درصد کاسته شد. در نتیجه هر دو سمت، سهم تقریبا برابری در پایین کشیدن تعداد چک‌های مبادله‌شده در ماه گذشته داشتند. اما در نظر گرفتن صرف کاهش تعداد چک‌های برگشتی پیام روشنی را صادر نمی‌کند و این شاخص باید نسبت به کل چک‌های مبادله شده، سنجیده شود. اگر با این نگاه روند چک‌های برگشتی رصد شود، نسبت تعداد چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله‌شده در تیرماه مانند خردادماه، بالاترین حد از فروردین 95 محسوب می‌شود. اما روند رو به رشدی که از 4 ماه پیش آغاز شده بود با مکث مواجه شده است. این نسبت در ماه گذشته به 16/3 درصد رسیده است به این معنی که از هر 100 فقره چک مبادله‌شده به‌طور میانگین بیش از 16 فقره چک برگشت خورده است. این نسبت در خرداد 16/2 درصد بود.

از نظر ارزشی نیز هر دو دسته چک برگشتی و وصولی در تیرماه با کاهش همراه بودند. این کاهش در مبلغ چک‌های برگشتی 5/6 درصد و در چک‌های وصولی 4 درصد بوده است. در واقع کاهش در مبلغ چک‌های برگشتی شدیدتر بوده است. میانگین مبلغ هر چک برگشتی در خردادماه 8 میلیون و 950 هزار تومان بود؛ درحالی‌که در تیرماه این عدد به 8 میلیون و 632 هزار تومان رسیده است. این کاهش در ارزش چک برگشتی پس از دو ماه افزایش رخ داده است. معمولا ارزش چک برگشتی از چک وصولی بیشتر است و این شکاف نشان‌دهنده این است که هرچه مبلغ یک چک بالاتر باشد، ریسک برگشت‌خوردنش نیز بیشتر است. این شکاف نیز پس از دومرتبه افزایش در اردیبهشت و خرداد، در تیر ماه کاهش یافته است. تفاوت مبلغ میانگین چک برگشتی و وصولی در خردادماه سطح 3 میلیون تومان را رد کرده بود اما در ماه گذشته به 2 میلیون و 950 هزار تومان رسیده است.

اگر با نگاه سالانه به موضوع نگاه شود، تعداد چک‌های برگشتی در کل چهار ماه ابتدایی امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته، با افزایش 4 درصدی روبه‌رو شده است. تعداد چک‌های برگشتی تا اول مرداد 5 میلیون و 670 هزار فقره است. این تعداد در مدت مشابه سال گذشته 5 میلیون و 450 هزار فقره بود. اما سرعت رشد مبلغ چک‌ها از سرعت رشد تعداد آنها بیشتر بوده است. مبلغ کل چک‌های برگشتی در طول چهار ماه گذشته افزایش 13/7 درصدی را نسبت به سال قبل تجربه کرده است. از اول فروردین تا اول مرداد سال 95 ارزش چک‌های برگشتی 42 هزار و 97 میلیارد تومان بود اما در همین مدت در سال 96 ارزش چک‌های برگشتی به 47 هزار و 868 هزار میلیارد تومان ارتقا یافت. این موضوع سبب شد تا میانگین مبلغ هر چک برگشتی نیز در سال‌جاری با رشد مواجه شود و به 8 میلیون و 443 هزار تومان برسد.آمار و ارقام تبادل چک یکی از انعکاس‌های فضای کسب‌و‌کار در کشور است. رشد یا رکود اقتصادی نقش اساسی را در روند تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی بازی می‌کنند. البته سیستم اعتبارسنجی مشتریان در صدور چک نیز در این بین موثر است. با طرح جدید بانک مرکزی از نیمه شهریور، باید دید که آیا میزان چک‌های برگشتی در کشور با کاهش روبه‌رو خواهد شد یا خیر. بانک مرکزی با طرح جدید درصدد این است که یکی از عوامل رشد چک‌های برگشتی را مهار کند.

دنیای اقتصاد