همزمان با توسعه صنعت بانکداری و خدمات مالی در جهان، بانکداری اسلامی نیز به‌دلیل ویژگی‌هایی از جمله ممنوعیت انجام معاملات ربوی، تأکید بر قراردادهای واقعی، توزیع ریسک سرمایه‌گذاری، برقراری رابطه میان عرضه پول و بخش واقعی اقتصاد، محدودیت فعالیت های سفته‌بازی در نظام بانکی و ... در کشورهای مختلف اسلامی و غیراسلامی و اروپایی با رشد چشمگیری روبه‌رو شده است، به‌طوری که تمایل روزافزونی به ادامه تحصیل در زمینه بانکداری اسلامی وجود دارد. در مجموع 109 مؤسسه آموزشی امکان تحصیل در این رشته را فراهم می‌کنند که 63 درصد آنها، در انگلیس هستند، و نیز در حال حاضر تعداد زیادی بانک اسلامی در اروپا و جهان مشغول فعالیت هستند، بنابراین اقبال جهانی از صنعت بانکداری اسلامی و مزیت‌ها و فوایدی که این شیوه از بانکداری در حل مشکلات مالی جهانی داشته است، اهمیت توجه به اجرای صحیح بانکداری اسلامی را در کشور خودمان دوچندان می‌کند. همچنین بحث ناعدالتی در دریافت سودهای نجومی و کم‌نظیر بانکهای داخلی ما را بر آن داشت تا مقایسه‌ای میان وضعیت بانکداری ایرانی و اروپائی به عمل بیاوریم. در همین باره گفت‌وگویی داشته‌ایم با علی طوسی کارشناس بانکداری بین‌الملل و استاد و مدرس مقطع کارشناسی ارشد رشته بانکداری دانشگاه لیون فرانسه.
*شهروندان اروپائی پایبند به مبانی اخلاقی با بانکداری اسلامی رابطه خوبی دارند
رابطه و تعامل غیرمسلمانان با بانکهای اسلامی اروپائی به چه نحوی است؟
رابطه غیرمسلمان‌ها با بانکهای اسلامی دایرمدار منافع و سود خودشان است. اگر سوددهی مناسبی کسب کنند قطعا خود اروپایی‌ها نیز استقبال می‌کنند. البته علاوه بر این موضوع مسیحیان و شهروندان اروپائی که به مسائل اخلاقی و ارزشی اهمیت قائل هستنند نیز رابطه خوبی با بانکداری اسلامی دارند. امروزه بانکداری اخلاقی در اروپا در حال گسترش است. موضوعاتی همچون توجه به محیط زیست، توجه به شانیت و جایگاه انسان و بشریت در روابط اقتصادی و مالی و... مورد اهمیت است. برای مثال در دنیا گفته می‌شود به هر نحو و شکلی حتی با نقض حقوق انسان‌ها باید تولید و بهره‌وری را افزایش داد. اما بانکداری اخلاقی در مقابله با این عقیده اولویت خود را توجه به شان انسان و آینده بشریت قرارداده است. بنابراین طرفداران بانکداری اخلاقی رابطه خوبی با بانکداری اسلامی دارند. زیرا به نوعی بانکداری اخلاقی و ارزشی محسوب می‌شود.
*نرخ سود بانکهای ایرانی در دنیا بی‌بدیل و شگفت آور است
آیا در ایران با دریافت سودهای بانکی 20-30 درصدی و حتی بالاتر، می‌توان گفت بانکداری اسلامی و بانکداری اخلاقی در حال اجرا است؟
در کشور ایران که نرخ رشد اقتصادی 4 درصد و میزان قابل توجهی از این رشد نیز متکی به نفت است بنابراین درباره نرخ سود بانکی در ایران جای بسی تعجب و پرسش وجود دارد. کشوری که اقتصادش از تولید به این شکل فاصله گرفته، 20 درصد سود تسهیلاتی درخواستی بانکها به چه طریقی باید از تولیدکنندگان مطالبه شود؟ در بحران مالی 2008 بانکهای غربی ورشکست شدند به خاطر اینکه بانکها منابع خودشان را روز به روز از دست می‌دادند در حال حاضر هم ایران به علت سیاست‌های غلط دریافت سودهای نامعقول و نامتناسب سیستم بانکداری از تولید می‌تواند دوباره بحران جدیدی را هم برای خود و هم تولیدکنندگان در داخل به وجود بیاورد.
سود بانکی 20 درصد و بیشتر اصلا منطقی نیست در حال حاضر بنده در سطح بین المللی اطلاع دارم که یک شرکت خصوصی خوب در دنیا نمی‌تواند در حالت عادی بیش از 10 درصد سود به دست بیاورد و اگر این میزان بدست بیاورد ذوق‌زده می‌شود چه برسد ایران با شرایط اقتصادی بد رکودی و کم بازدهی خود. من در اقصی نقاط جهان مثل اروپا و آفریقا شرکتهای خوبی را می‌شناسم که بیش از 10 درصد بازدهی و سود ندارند.
*نرخ سود 1.5درصدی یک بانک سوئیسی
آیا نرخ‌های اعلامی یک و دو درصدی دریافتی واقعیت دارد؟
الان یکی از دوستان بنده تاجر بزرگ در عرصه بین الملل است. ایشان دارای یک شرکت بزرگ تجاری است و به بنده اطلاع داد در یک فقره وام کلان چند میلیون دلاری از یک بانک سوئیسی دریافت کرده بود برای تامین مالی پروژه اقتصادی شرکت خود. جالب است بدانید که نرخ سود و بهره بانک سوئیسی فقط 1.5 درصد بود. به علاوه نرخ سود ناچیز باید گفته شود که بانکهای اروپائی به خلاف ایران به اقتصاد واقعی ورود پیدا می‌کنند و در پروژه‌ها شراکت و ریسک‌پذیری و قدرت تحمل ضرر را به خود می‌پذیرند.
* بانکهای اروپائی برخلاف ایران به اقتصاد واقعی ورود پیدا می‌کنند
مسئله فاکتورسازی و انحراف منابع بانکی درخارج مسیر ثمربخش اقتصادی در بانکداری غربی به چشم می‌خورد؟
بانکها حساسیت بسیار زیادی در اینکه منابع‌شان در راههای مولد و تولیدی خرج شود دارند و در ضمن تا اطمینان حاصل نکنند مشتری وام را در چه مسیری مصرف می‌کند آن را به مشتری پرداخت نمی‌کنند. بنابراین مسئله فاکتور صوری در بانکداری اروپایی بسیار کم به چشم می‌خورد به علت آنکه به وسیله اعتبارسنجی و درخواست مدارک و شواهد به صورت دقیق روند مصرف تسهیلات را ارزیابی می‌کنند و از هدر رفتن منابع بانکی جلوگیری می‌کنند.
بازارهای مالی-اسلامی و علی الخصوص بانکداری اسلامی در اروپا روز به روز با سرعت شتابانی در حال توسعه هست. سوال اینجاست که آیا به صورت حقیقی در عمل و اجرا موازین اسلامی و شرعی در بانکهای اسلامی اروپائی رعایت می‌شود یا شعاری بیش نیست؟
درباره سوال نحوه عملکرد صحیح در اجرای سازکار و کارهای دقیق موازین شرعی در بانکهای اسلامی در حوزه منطقه اروپا می‌بایست گفت به علت آنکه معمولا دولتها و حاکمیت این کشورها به دلیل آنکه ترس از رواج فریبکاری و قانون گریزی در فرهنگ جامعه خود را دارند به همین خاطر سعی می‌کنند هر مجموعه و نهادی را به صورت شفاف و صادقانه اداره کنند. مثلا در فرانسه به علت ضرورت مسئله ذبح شرعی برای مسلمانان مهرها و تایید‌نامه‌هایی مخصوص ذبح حلال وجود دارد اما متاسفانه در برهه ای از زمان عده‌ای سودجو در بین مسلمین شروع به تقلب و جعل این مهرها کردند و جعل علامت حلال کردند. جالب است بدانید بلافاصله زمانی که دولت فرانسه متوجه این قضیه شد با این افراد برخورد کرد.
علت این دلسوزی و دغدغه آنان برای بودن غذای حلال سر سفره مسلمانان نبود بلکه ترس از شیوع فرهنگ قانون‌گریزی و فریبکاری در کشور، آنان را مصصم در برابر واکنش اعمال متخلفانه می‌کند. بنابراین در ظاهر امر می توان گفت که خود دولت در زمینه اجرای صحیح موازین شرعی در بانکهای اسلامی نظارت معین شده را ترتیب اثر می‌دهد.
*نفوذ کشورهای عربستان، مراکش، الجزایر در بانکداری اسلامی اروپا
نظارت شرعی و شورای فقهی در بانکهای اروپائی دقیقا چگونه است؟ کدام کشورهای اسلامی نفوذ و تسلط در اداره این بانکها را برعهده دارند؟
به خاطر آنکه اکثر مسلمانان اروپا از اهل تسنن شکل گرفته‌اند عموما شورای فقهی و اسلامی مستقر در بانکها براساس 4 مکتب اهل تسنن، یعنی مالکی، حنفی، شافعی و حنبلی اداره می‌شود. عربستان و کشورهای شمال آفریقا مثل مراکش و الجزایر نفوذ زیادی در مراکز مالی اسلامی اروپا دارند. اولین مسئله مهم و جدی برای مسلمانان چه اهل تسنن و چه اهل تشیع حرمت ربا است. مسلمانان معتقد و پایبند به اصول اسلامی در اروپا که جمعیتشان هم قابل ملاحظه است واقعا در عمل به مسئله ربا حساسیت نشان می‌دهند.
بر این اساس زمانی که انگلستان به این قضیه پی برد که مسلمانان منابع مالی بسیار زیادی در منازل خود انباشته کردند و به علت بانکداری ربوی حاضر به سرمایه‌گذاری این منابع در بانکهای انگلیسی نیستند و از سوی دیگر به علت ضرورت رعایت قوانینی که در انگلستان تصریح دارد نگهداری و انباشت بیش از یک میزان معین نقدینگی در منازل شخصی به سبب بروز فرار مالیاتی و پولشویی و... جرم محسوب می‌شود؛ بنابراین انگلستان در دهه‌های گذشته عزم جدی بر گسترش تاسیس بانکهای اسلامی گرفت و ابتدا به ساکن هم موسسه ای به نام SSa را موظف پیاده سازی این امر نمود.
*سرعت رشد بانکداری اسلامی در جهان نسبت به سایر بانکها 2برابر است
به طور کلی رشد بانکداری اسلامی در غرب و علی خصوص اروپا را چگونه پیش بینی می کنید؟ آیا علمکرد آنان در پیاده سازی بانکداری اسلامی را قابل الگو برداری می دانید؟
از هر 5 مسلمان یک نفر دارای حساب بانکی است ولی پیش‌بینی می‌شود آینده بانکداری اسلامی در اروپا با رشد و رونق قابل توجهی همراه باشد همان گونه که اکنون رشد بانکداری اسلامی در اروپا به مراتب چشمگیرتر از رشد سایر انواع بانکهاست. اکنون داراییهای مالی اسلامی در دنیا بیش از 2 هزار میلیارد دلار در سال است و میزان رشد بانکداری اسلامی در اروپا در کل سرعت شتابانی دارد و طبق آماری سرعت این رشد در دنیا نسبت به سایر بانکها دو برابر بیشتر است.
البته باید گفته شود 2 هزار میلیارد دلار در جهان رقم چشمگیری نیست ولی نسبت به خودش قابل توجه است و باعث شده اشتغال و تقاضا در زمینه بانکداری اسلامی در چند سال اخیر رشد قابل توجهی پیدا کند. پیامبر(ص) فرمودند علم را فرا بگیرید حتی در چین، بنابراین می‌توان گفت از تجربه‌های اروپا برای توسعه بازار مالی اسلامی در ایران نیز می‌توان استفاده کرد. البته آنها اعتقادی به اقتصاد اسلامی ندارند و اقتصاد کشورهای مسلمان را زیرمجموعه اقتصاد سرمایه‌داری تلقی می‌کنند. نکته مهمی که در این میان حائز اهمیت است آن است که آنچه در اقتصاد اهمیت و ضرورت دارد موضوع شکل‌گیری صحیح ساختار و فرهنگ جامعه است. اگر شاکله جامعه قوی و سالم باشد عین یک زمین حاصلخیز خوب ثمر می‌دهد.
تسنیم