اخیرا اعضای انجمن شرکت های هواپیمایی ۱۵ ایرلاین کشور مرامنامه‌ای به امضا رسانده‌اند که بر اساس آن متعهد شده‌اند تا برای جلوگیری از ایجاد رقابت مضره، از نیروهای انسانی متخصص صنعت هوانوردی یکدیگر (چه در بخش‌های فنی و چه در بخش های عملیاتی و خلبانی) استفاده نکنند.
این تفاهم نامه در ۵ بند تنظیم شده که بر اساس آن ایرلاین ها متعهد شده‌اند اولا از نیروهای یکدیگر تا زمانی که برگه تسویه حساب از محل کار قبلی ارائه نداده‌اند، جذب نکنند؛ ثانیا شرکت‌های هواپیمایی حق ندارند تا زمانی که یکی از نیروهای عملیاتی یا فنی در استخدام یک شرکت است، او را برای حضور در شرکت خود تهییج کنند و ثالثا این شرکت‌های می‌بایست از پرداخت حقوق‌های کلان، وام‌های بلاعوض و مشوق‌های غیرمتعارف به نیروهای خود خودداری کنند تا باعث تهییج و اغوای نیروهای عملیاتی (خلبانی) و فنی سایر شرکت‌های هواپیمایی برای حضور در آن ایرلاین نشوند.
به نظر می‌رسد اساس و پایه قانونی طراحی و امضای این تفاهم‌نامه میان اعضای انجمن شرکت‌های هواپیمایی، قوانین مرتبط با مقابله با رقابت مضره باشد که این موضوع قانون مدون و مجزا و مخصوص به خود ندارد ولی در تعدادی از قوانین مرتبط با تسهیل رقابت آمده مانند قانون تسهیل رقابت و منع انحصار یا قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر. هرچند که در این مورد به خصوص می‌بایست به نیروی کار به عنوان فردی که دارای اختیار و حق شهروندی است نگاه کرد نه یک کالایی که در اختیار شرکت‌های هواپیمایی قرار داده شده است.
بنابراین در زمینه جذب نیرو، دستگاه قضایی به قوانین کار و استخدام و همچنین قوانین صنعت هوانوردی به عنوان اسناد بالادستی استدلال می‌کنند نه قوانینی که عمدتا در حوزه کالا، قیمت‌گذاری و فرآیندهای مرتبط با دخالت شورای رقابت نگاشته شده است.
خصوصی سازی کامل فرآیند آموزش خلبان
تا پیش از آنکه مرکز آموزش خلبانی وابسته به شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران به اسم خصوصی‌سازی، واگذار و نهایتا تعطیل شود، فرآیند آموزش خلبانان به این صورت بود که از علاقه مندان به این رشته آزمون های تخصصی گرفته شده و نهایتا پس از طی کردن دوره های آموزشی متعدد و طولانی، به استخدام هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران درمی آمدند سایر شرکت‌های هواپیمایی نیز از خلبانان بازنشسته هما، نیروی هوایی ارتش و یا خلبانان خارجی استفاده می‌کردند. همچنین دانشکده صنعت هوانوردی وابسته به سازمان هواپیمایی کشوری نیز یکی از محل‌های اصلی آموزش و جذب بورسیه‌ای نیروهای عملیاتی هوانوردی بود که این دانشکده اگرچه در حال حاضر همچنان فعال است اما سیستم بورسیه از آن حذف شده است.
پس از آنکه در دهه‌های هفتاد و هشتاد مرکز آموزش علوم و فنون هوانوردی به تدریج جای خود را به مراکز و مؤسسات خصوص آموزش خلبانی داد، هزینه های آموزش نیز به شکل فراینده‌ای بالا رفت و در حال حاضر این مؤسسات که باید تحت نظارت سازمان هواپیمایی کشوری فعالیت کنند، هزینه‌های گزافی از متقاضیان آموزش‌های هوانوردی دریافت می کنند.
هزینه‌های آموزش خلبانی
کارشناس آموزش یکی از مؤسسات آموزش خلبانی اعلام کرد: هنرجو باید بابت دوره آموزش PPL، CPL و IR یک بازه زمانی ۱۴ ماهه را طی کرده و می بایست حداقل ۱۰۰ میلیون تومان بابت دریافت آموزش‌ها پرداخت کند. ضمن اینکه هزینه هر ساعت پرواز با هواپیمای فوق سبک، ۴۴۵ هزار تومان و هر ساعت پرواز با هواپیمای سبک، ۵۵۳ هزار تومان است.
همچنین پس از دریافت گواهی آی آر در خلبانی، فردی که علاقه مند به اشتغال در این رشته است، باید در دوره‌ای آموزش هواپیمای «تایپ» شرکت کند که این دوره را خود ایرلاین‌ها آموزش داده و پس از برگزاری دوره های سیمیلاتوری (شبیه‌سازی پرواز) و آبزروری (دستیاری کمک خلبان) که هزینه آن تا ۱۰۰ میلیون تومان است، می تواند به عنوان کمک خلبان و نهایتا در طی ۴ تا ۵ سال به خلبان تبدیل شود.
یک خلبان باسابقه نیز در این زمینه گفت: برخی ایرلاین‌ها از متقاضیان شرکت در این دوره‌ها نیز هزینه اخذ می‌کنند که بسته به جایگاه و موقعیت شرکت، نام و برند آن و کیفیت آموزش خلبان اصلی، بین ۷۰ تا ۳۰۰ میلیون تومان متغیر است.
چرا این تعهدنامه، میان ایرلاین‌ها امضا شد؟
با این حال برخی ایرلاین‌ها نیز هزینه‌های مربوط به آموزش پس از جذب را اخذ نمی‌کنند بلکه خود ایرلاین برای متقاضی استخدام، هزینه کرده و مبالغی بابت شرکت در دوره‌های سیمیلاتوری و آبزروری خلبانان هزینه می‌کنند.
این ایرلاین‌ها معتقدند متقاضیان خلبانی پس از اینکه توانستند ساعت پرواز خود را پُر کنند، ناگهان به شرکت‌های دیگری که حقوق‌های بالایی به خلبان می دهند، کوچ می‌کنند که درنتیجه همه این هزینه‌هایی که ایرلاین بابت دوره های شبیه‌سازی و آبزروری پرداخت کرده از بین می‌رود.
یکی از کارشناسان صنعت هوانوردی گفت: تقریبا هیچ کدام از ایرلاین ها در دوره‌های سیمیلاتوری و آبزروری، حقوق به خلبان نمی‌دهند اما پس از آنکه دوره های آموزشی و میزان ساعت پروازی به اتمام برسد و بتواند به عنوان خلبان هواپیمای تایپ آغاز به کار کند، به او حقوق می دهند. خلبانان نیز به این امید که بتوانند در پایان دوره‌های آموزشی به ایرلاین دیگری که حقوق بالایی می‌دهد، بروند، این وضعیت را می‌پذیرند.
به همین دلیل شرکت های هواپیمایی دور هم جمع شدند و این تفاهم نامه را به امضا رساندند.
فراموش شدن حقوق فردی خلبانان در تعهدنامه ایرلای‌ها
این خلبان باسابقه گفت: تعدادی از ایرلاین ها به خلبانان می‌گویند نه تنها شما را استخدام نمی‌کنیم و در طول ۴ تا ۵ سال اولی که قرار است ساعات پروازی مورد نیازت را پُر کنی، حقوق هم نمی‌دهیم، بلکه باید هزینه شرکت در پروازهای آموزشی را هم پرداخت کنی؛ بعد که حرفه‌ای شدی می‌توانی به شرکت‌های هواپیمایی دیگر بروی!
وی ادامه داد: بنابراین تعهدنامه مذکور اصلا محلی از اعراب ندارد چون خود ایرلاین‌ها از این راه درآمد دارند.
این کارشناس صنعت هوانوردی تصریح کرد: یک بار یکی از ایرلاین‌ها قرار بود از قزاقستان دو فروند بوئینگ ۷۳۷ خریداری کند؛ به مدیرعامل این شرکت گفتم آیا قرار است برای این دو فروند، خلبان استخدام کنی؟ گفت: قرار است به جای این کار ۳۰ متقاضی خلبانی جذب کنیم و از هر کدام از آنها بابت پر کردن ساعات پروازی مورد نیازشان، مبالغی بگیریم که مجموع این مبالغ معادل ۳۰ درصد هزینه خرید این دو فروند است که به عنوان پیش قسط اول به ایرلاین قزاقستانی می‌دهیم!
وی با تأکید بر این که حقوق خلبانان با این تعهدنامه فراموش شده، گفت: پیگیری چنین اقداماتی را باید تشکل های صنفی انجام دهند اما جالب اینجاست که اتحادیه خلبانان به عنوان نهاد صنفی حامی حقوق خلبانان را مدیران ایرلاین ها مدیریت می کنند یعنی کسانی که مدیرعامل یا معاونان عملیات پروازی ایرلاین ها هستند، در رأس اتحادیه خلبانان قرار دارند! افرادی که به اسم تشکل صنفی، در منطقه ۲۲ زمین گرفتند ومیان خود تقسیم کردند؛ یا سهمیه حج و خودرو گرفتند.
این خلبان قدیمی اظهار داشت: اگر این اقدام مدیران ایرلاین ها به گوش سازمان جهانی هوانوردی (ایکائو) برسد، بی تردید عکس العمل نشان خواهد داد. به نظر من باید دیوان عدالت اداری، اتاق اصناف، وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی و سایر دستگاه‌های ناظر بر فعالیت تشکل های صنفی به این موضوع ورود کرده و تعهدنامه را ابطال کنند.
وی با اشاره به منشور حقوق شهروندی رئیس‌جمهور و نقض آن از سوی ایرلاین‌ها خاطرنشان کرد: در حال حاضر اگر فردی می خواهد خلبان شود باید نزدیک به ۳۰۰ میلیون تومان به مؤسسات آموزشی مختلف و ایرلاین ها بپردازد تا در این شغل مشغول به کار شود؛ افراد زیادی را می‌شناسم که منزل مسکونی خود را به خاطر خلبان شدن فرزندشان فروخته‌اند اما در نهایت ایرلاینی که مبالغ هنگفتی از این فرد گرفت، او را جذب نکرد که منجر به بروز برخی بیماری های اعصاب و روان در این فرد شد.
این مدرس خلبانی ادامه داد: از سوی دیگرایرلاین‌هایی هم که اقدام به جذب نیروی عملیات پرواز (خلبان) تازه کار می‌کنند، در قراردادهای آنها بندهایی می‌گنجانند تا از پرداخت حقوق و مزایا و سنوات خودداری کنند. این اقدامات به نوعی سوءاستفاده از قانون کار است.
مهر