خروج آمریکا از برجام بازار نفت را با ابهامات زیادی روبه‌رو کرده است. قیمت نفت در دو روز متوالی بعد از اعلام تصمیم امریکا مبنی بر ترک توافق اتمی با ایران، یعنی چهارشنبه و پنج‌شنبه، واکنشی شدید نشان داد.
خروج امریکا از برجام بازار نفت را با ابهامات زیادی روبه‌رو کرده است. قیمت نفت در دو روز متوالی بعد از اعلام تصمیم امریکا مبنی بر ترک توافق اتمی با ایران، یعنی چهارشنبه و پنج‌شنبه، واکنشی شدید نشان داد و با 3درصد افزایش به 78دلار رسید. با این حال، جمعه روز آرامی برای بازار بود و نفت در انتظار روزهای پیش رو اندکی کاهش قیمت را تجربه کرد. قیمت بالاتر نفت مطمئنا بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان یعنی عربستان را خشنود کرده، اما از نگاه بیژن زنگنه، این تنها عربستان نیست که از این وضعیت راضی است. وزیر نفت در مصاحبه‌یی که پنج‌شنبه شب در گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما پخش می‌شد، از علاقه امریکا به افزایش قیمت نفت با هدف تهییج تولید نفت شیل در این کشور صحبت کرد. علاقه‌یی که با پالس مثبت عربستان همراه بوده است. در این میان زمزمه خروج برخی شرکت‌های خارجی که در چند سال اخیر برای بازگشت به صنعت نفت ایران ابراز تمایل کرده بودند نیز، از فضای فعالیت در این صنعت ایران به گوش می‌رسد. اینپکس ژاپن در همین راستا به رویترز گفته است که حضورش در مناقصه آزادگان، با تجدید تحریم‌ها «سخت» خواهد شد. گزارش پیش رو، به 4 پرسش درخصوص وضعیت فعلی بازار نفت پاسخ داده است. شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم.
1- قیمت‌ها به ما چه می‌گویند؟
درست زمانی که تولید نفت خام در جهان در تکاپوی سازگار شدن با تقاضای فزاینده بود، خبر بازگشت تحریم‌های امریکا علیه ایران دورنمای عرضه در خاور میانه را هر چه بیشتر تیره و تار کرد. تصمیم ایالات‌متحده در جهت تجدید تحریم‌ها علیه کشوری که 4درصد تولید جهانی نفت را به خود اختصاص داده است، پس از ترک یک‌طرفه برنامه جامع اقدام مشترک یا توافق اتمی با تهران اعلام شد؛ توافقی که در سال 2015 به دست آمد و از ایران می‌خواست که برنامه هسته‌یی خود را در عوض رفع تحریم‌های امریکا و اروپا محدود کند.
روز گذشته بازار نفت جهان بدون تلاطم بود و کما فی‌السابق، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان یعنی عربستان‌سعودی و بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان یعنی روسیه، همچنان تلا‌ش برای کاهش عرضه را در دستور کار داشتند. به گزارش رویترز، قیمت نفت ساعت 11:55 به وقت گرینویچ به 77 دلار و 27سنت در هر بشکه رسید. این درحالی بود که روز پنج‌شنبه برنت به بالاترین سطح پس از نوامبر 2014 و به قیمت 78 دلار در هر بشکه رسیده بود. قیمت نفت خام سبک امریکا نیز 10 سنت افزایش قیمت داشت تا بشکه‌یی 71.36 سنت معامله شود. وست‌تگزاس اینترمدییت در روز پنج‌شنبه به بالاترین قیمت خود در سه سال و نیم اخیر یعنی 71.89 سنت در هر بشکه رسید.
وزیر نفت ایران، بیژن زنگنه که در یک برنامه تلویزیونی در شبکه دوم سیما حاضر شده بود در هفته اخیر برای دومین‌بار به مساله نارضایتی ایران از قیمت بالای نفت و سیاسی‌کاری در این بازار اشاره داشته و در برنامه گفت‌وگوی خبری گفت: «فکر می‌کنم آقای ترامپ درباره بازار نفت دودوزه بازی می‌کند یعنی دلش می‌خواهد قیمت نفت بالا برود و به همین دلیل با بعضی اعضای اوپک به توافق رسید که آنها تولید را پایین نگه دارند و قیمت را افزایش دهند تا شیل اویل در امریکا فعال شود. اکنون این کشور روزانه 6 میلیون بشکه تولید شیل اویل دارد که رقم بسیار بزرگی است.» زنگنه در این برنامه برای دومین‌بار پس از افتتاحیه بیست و سومین نمایشگاه نفت، گاز، پتروشیمی و پالایش نسبت به سیاست فعلی در قیمت نفت ابراز نارضایتی کرد و گفت: «از نظر من قیمت خیلی بالا مناسب نیست زیرا سبب می‌شود تولید شیل اویل افزایش پیدا کند و عرضه از تقاضا پیشی بگیرد که این درنهایت سبب سقوط قیمت می‌شود.» وی به بعضی اعضای اوپک، مشخصا عربستان که منادی قیمت بالا برای نفت هستند نیز اشاره‌یی طعنه‌آمیز داشت و گفت: «اعضای اوپک سال گذشته قیمت مناسب نفت را ۶۰ تا ۶۵ دلار عنوان کردند، اما یک‌مرتبه بعضی‌ها یک نداهایی به آنها رسید که این قیمت نفت را افزایش دهند.»
روزشمار بازار تا 6 ماه دیگر
بسیاری از ناظران انتظار دارند که با کاهش احتمالی صادرات نفت ایران، قیمت نفت در بازار جهانی افزایش یابد. براساس چیزی که وزارت خزانه‌داری امریکا اعلام کرده است خریداران نفت ایران در دوره‌یی 6 ماهه باید خرید خود از این کشور را کاهش دهند. از همین رو، کاهش عرضه نفت در بازار فورا احساس نخواهد شد.
بانک سرمایه‌گذاری جفریز امریکا دیروز در یادداشتی نوشت که انتظار دارد صادرات نفت ایران از چند ماه آتی شروع به کاهش کند. در این یادداشت آمده است: «ما انتظار داریم که صادرات نفت ایران در حوالی ماه اکتبر حدود 500 هزار بشکه در روز کاهش یابد و درنهایت نیز کاهش تولید روزانه یک‌میلیون بشکه‌یی محتمل است.» با این همه نشانه‌هایی وجود دارد که سایر اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت، اوپک، در پی افزایش تولید و جبران جای خالی نفت ایران در بازار برآیند. در یادداشت بانک جفریز هم آمده که اوپک «توانایی این را دارد که جای خالی نفت ایران در بازار را پر کند.» در عین حال این بانک می‌افزاید: «حتی اگر عرضه فیزیکی در بازار نفت بدون تغییر بماند، بازار از لحاظ ظرفیت مازاد در وضعیت پرمخاطره‌یی قرار خواهد گرفت.»
رویترز البته می‌نویسد که اگر اوپک نیز از معادله کنار گذاشته شود، تولید رو به افزایش نفت امریکا می‌تواند جای خالی نفت ایران در بازار را پر کند. تولید نفت این کشور، هفته گذشته رکورد جدید 10.7میلیون بشکه در روز را ثبت کرد. این رقم افزایشی 27درصدی را نسبت به میانه سال 2016 نشان می‌دهد و از حرکت آهسته امریکا به صدر جدول تولیدکنندگان نفت و بالاتر از روسیه (با تولید 11میلیون بشکه نفت خام در روز) خبر می‌دهد.
زمزمه‌های ناخوشایند برای ایران
ایالات‌متحده در تحریم‌های خود، فروش نفت خام ایران را هدف گرفته است. براساس تصمیم امریکا، تحریم‌هایی که بعد از برجام برداشته شدند دوباره اعمال خواهند شد.» به گفته وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده، هر 180 روز یک‌بار شدت تحریم‌ها افزایش می‌یابد.
بیزنس‌اینسایدر در گزارشی در همین زمینه به یادداشتی از بانک گلدمن ساکس اشاره کرده و می‌نویسد که بازگشت تحریم‌های امریکا می‌تواند در ابتدا تولید نفت ایران را به میزان حدود 500هزار بشکه کاهش دهد. چنین کاهشی قیمت هر بشکه نفت را به میزان 6 دلار و 20 سنت افزایش خواهد داد.
سوکریت ویجایاکار مدیر بخش انرژی در شرکت مشاوره ترافیکتا در این باره به رویترز می‌گوید:
«با شروع جست‌وجوی بعضی واردکنندگان نفت ایران برای منابع دیگر تامین طلای سیاه و برای درگیر نشدن با واشنگتن و تحریم‌ها، صادرات نفت ایران به آسیا و اروپا کاهش خواهد یافت.»
تا همین‌جای کار هم، چندین پالایشگاه آسیایی به رویترز گفته‌اند که آنها از مدتی قبل جست‌وجو برای بدیل نفت خام ایران را شروع کرده بودند.
2- اوپک چه خواهد کرد؟
اما تقریبا همه اطمینان دارند که جایگزین شدن تولید نفت خام ایران با دیگر نفت‌ها به همین زودی رخ نخواهد داد. رویترز در گزارشی از قول 4 منبع آشنا با اوپک نوشت که این سازمان عجله‌یی برای تولید نفت بیشتر و جبران جای خالی نفت ایران پس از اعمال مجدد تحریم‌های بین‌المللی ندارد. این منابع به رویترز گفته‌اند که هر کاهشی در عرضه نفت ایران به سرعت اتفاق نخواهد افتاد.
وزرای نفت اوپک در ماه آتی یعنی ژوئن گرد هم می‌آیند. در این گردهمایی مقامات بررسی خواهند کرد که با توجه به کاهش صادرات نفت ایران و ونزوئلا آیا ایجاد تغییرات در توافق کاهش تولید اوپک که در سال 2018 به پایان عمر خود می‌رسد، ضروری است یا خیر؟ سازمان کشورهای صادرکننده نفت به همراهی روسیه و چند کشور از دیگر تولیدکنندگان نفت توافق کردند تا با هدف کاهش ذخایر جهانی به سطح میانگین 5 ساله و افزایش قیمت نفت به سطح سال 2014 تولید خود را کاهش دهند. یکی از منابع رویترز در اوپک درباره تاثیر تحریم‌ها علیه ایران بر عرضه جهانی گفت:«فکر می‌کنم تا بروز نخستین تاثیرات در عرضه تا 180روز فرصت داریم». منبع دوم رویترز در اوپک به این خبرگزاری گفت که مساله نیاز به عرضه مازاد مورد توجه اوپک قرار دارد اما درحال حاضر امن‌ترین کار برای این سازمان این است که منتظر بوده و شرایط را رصد کنند. رویترز از قول منبع سوم خود نیز نوشت:«برای اینکه تاثیر اتفاقات اخیر را بدانیم هنوز خیلی زود است. ما باید صبر کنیم و ببینیم که چین و ژاپن چه خواهند کرد؛ کدام کشور نفت ایران را می‌خرد و کدامیک طرف ترامپ را می‌گیرد».
3- تحریم نفت ایران ممکن است؟
البته باید به این مساله نیز توجه کرد که از دیدگاه بسیاری تحریم نفت ایران این بار(نسبت به دوران قبل توافق) بسیار سخت‌تر خواهد بود. رویترز در این باره می‌نویسد که اداره منابع انرژی وزارت امور خارجه امریکا در سال‌های 2012تا 2015 با همکاری رهبران اروپا موفق به اعمال تحریم‌های ضد ایران برای محدود کردن برنامه هسته‌یی این کشور شد. به عقیده رویترز این بار اما این اداره چالش‌های بزرگی پیش رو دارد؛ چراکه اروپا با موضع خصمانه ترامپ در قبال ایران مخالف و به دنبال راه‌هایی برای جلوگیری از اعمال تحریم‌هاست. از سوی دیگر سنای امریکا هنوز صلاحیت رییس اداره مذکور را تایید نکرده و وزارت امور خارجه این کشور همین حالا هم مشغولیت زیادی برای مدیریت تحریم‌های ونزوئلا، اختلاف‌های تجاری با چین و مذاکرات آتی با کره شمالی است.
واشنگتن برای رهگیری آن دسته از معاملات نفتی که با دلار انجام می‌شود، کار سختی ندارد؛ اما در صورت استفاده از دیگر ارزها نیاز به همکاری با دیگر کشورها خواهد داشت. رویترز در این باره می‌افزاید: کشورهای اروپایی امضا کننده برجام خواستار ابقای این توافق بدون حضور امریکا هستند. اتحادیه اروپا هم‌اکنون درحال بررسی یک آیین‌نامه است که شرکت‌ها را از پایبندی به تحریم‌های امریکا منع می‌کند.
4- IOC ها خواهند رفت؟
اما شاید مساله عمده و اساسی برای صنعت نفت ایران در سایه تحریم، نه فروش نفت بلکه تغییر در رویه جذب سرمایه‌گذاری خارجی باشد. طبق آخرین اظهارنظر مسوولان، میانگین ضریب بازیافت از میادین نفتی ایران 24.5درصد است. این ضریب با میانگین 38درصد در جهان فاصله زیادی دارد. فاصله‌یی که تکنولوژی و منابع مالی آن را پر خواهد کرد. ایران در مجموع برای رسیدن به هدف‌گذاری‌های خود در تولید نفت وگاز به 200میلیارد دلار سرمایه خارجی احتیاج دارد. میادین نفتی غرب کارون و به طور ویژه میدان نفتی آزادگان یکی از مهم‌ترین نقاطی است که قرار است ایران را در رسیدن به برنامه‌های خود یاری دهد. میدان نفتی آزادگان به صورت یکپارچه 33.2میلیارد بشکه نفت درجا را در خود جای داده و طبق اطلاعات شرکت مشاوره انرژی وودمکنزی، آزادگان یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های کشف شده در 3دهه اخیر در جهان به شمار می‌رود. میدانی که تاکنون به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده بود اما شرکت ملی نفت مدت‌هاست، قصد دارد برای توسعه آن که مهم‌ترین هدفش افزایش ضریب بازیافت این میدان به حساب می‌آ‌ید، مناقصه‌یی یکپارچه برگزار کند. طبق آخرین اظهارنظرها 18شرکت خارجی متقاضی حضور در مناقصه این میدان نفتی بوده‌اند. حالا اما وضعیت مناقصه این میدان نفتی با اما و اگر‌هایی روبه‌رو شده است. از میان 18شرکت متقاضی در فاصله چند روز پس از خروج امریکا از برجام، شرکت ژاپنی «اینپکس» اعلام موضع کرده و گفته است که ممکن است از حضور در این مناقصه کنار برود.
این شرکت ژاپنی که در گذشته و از سال 2001 روی میدان نفتی آزادگان کار می‌کرد و با شدت گرفتن تحریم‌ها از آن خارج شد، نتایج مطالعات امیدوارکننده‌یی درخصوص این میدان در سال گذشته به شرکت ملی نفت تحویل داد. در آن زمان محمدرضا اسدی، مدیر مهندسی و نفت شرکت مهندسی و توسعه نفت خام درباره نتایج مطالعات این شرکت به «تعادل» گفت:«اینپکس نتیجه مطالعات را پس از 6 ماه ارائه کرد، این مطالعه هدف‌گذاری ما برای تولید روزانه 320هزار بشکه در فاز 1 را تایید کرد. نتایج مطالعات این شرکت از وجود 23 الی 24میلیارد بشکه نفت خام در مخزن سروک این میدان نیز برآوردهای انجام شده از سوی ما در مورد کل نفت درجای میدان را به تایید رساند».
اینپکس از سال 2001 توسعه میدان نفتی آزادگان را در دست داشت. سهام این شرکت در این میدان ابتدا سهامی 60 درصدی بود اما با فشار امریکا اینپکس در سال 2006 این سهام را به 10درصد کاهش داد. در نهایت نیز در سال 2010 این شرکت کل سهام خود را واگذار کرده و از پروژه کنار رفت. سخنگوی اینپکس، بزرگ‌ترین شرکت اکتشافی حوزه انرژی در ژاپن روز پنج‌شنبه به رویترز گفته است:«ما متوجه هستیم که پس از تصمیم ترامپ، درگیر شدن در عملیات مرتبط با مناقصه برای ما سخت شده است».
سخنگوی اینپکس البته اظهارنظری قطعی درباره تصمیم این شرکت ژاپنی نکرده و عنوان کرده است: «اینپکس همچنان با توجه به پتانسیل بالای صنعت نفت ایران علاقه‌مند به همکاری در بخش نفت وگاز این کشور است همچنین این شرکت اگر شرایط تغییر کند،به پیوستن به پروژه آزادگان نیز علاقه خواهد داشت».
البته باید توجه کرد که اینپکس این موضع‌گیری را به دنبال پرسش رویترز مطرح کرده و این مسائل در قالب بیانیه مطرح نشده‌اند. چیزی که نشان می‌دهد حتی برای ژاپن، هم‌پیمان امریکا نیز زمان تعیین‌کننده اصلی برای تصمیم‌گیری درخصوص همکاری با ایران خواهد بود. در تازه‌ترین اظهارنظر مسوولان ایرانی درباره اقدامات اینپکس شرکت در آزادگان نورالدین شهنازی‌زاده، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت خام در روز سه‌شنبه هفته گذشته عنوان کرد که این شرکت نتایج مطالعات خود در بخش آزادگان جنوبی را به طور کامل تحویل داده است. شرکت هلندی شل و شرکت مالزیایی پتروناس تنها شرکت‌هایی محسوب می‌شوند که نتایج مطالعات خود در هر 2بخش آزادگان شمالی و جنوبی را تحویل داده‌اند. تا لحظه نگارش این گزارش، این دو شرکت موضع‌گیری‌ای درخصوص آینده همکاری با ایران با توجه به خروج امریکا از برجام انجام نداده‌اند.
تعادل