آلمان‌ها که بی‌درنگ در نخستین ساعات بعد از اجرای برجام خود را به جاده مخصوص رسانده و قرارداد همکاری با ایران را امضا کردند، علاوه بر اینکه خود را به عنوان نخستین طرف قرارداد با ایران ثبت کردند نوع جدید قراردادهایی را پایه‌ریزی کردند که موجب شد تا همه قراردادهای صنعتی ایران بر پایه سرمایه‌گذاری در داخل، الزام به صادرات و تولید داخل در آنها قید شود؛ روالی که موجب شد تا قراردادهای جدید با پیش‌بینی سختگیری‌ها در زمان تحریم صورت گیرد و به گونه‌ای طرف‌های همکار ایران بعد از برجام بدانند که نمی‌توانند به راحتی ایران را ترک کرده و قراردادها را یک طرفه منحل کنند؛ روالی که در چند روز گذشته و بعد از خروج دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا از برجام مجددا به سوال اصلی محافل خبری و صنعتی تبدیل شده است و بسیاری از فعالان با طرح این سوال که قراردادهای پسابرجامی در صنعت خودرو به کدام سو میل خواهد کرد به دنبال یافتن پاسخی روشن برای بقای همکاری‌های جدید خودرویی هستند.
در همین زمینه به سراغ امیرحسن کاکایی عضو هیات علمی دانشکده خودرو دانشگاه علم و صنعت رفتیم تا بیشتر در مورد سرنوشت قراردادهای خودرویی بعد از خروج دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا بدانیم.
با توجه به اینکه برخی قراردادهای خودرویی ایران با کشورهای اروپایی در دوران پسابرجام نیز تحت تاثیر اظهارات ترامپ بود و حتی موجب شد تا برخی از این قراردادها تاکنون نیز امضا نشود یا حداقل روال اجرایی آنها با اما و اگرهای خاص مواجه شوند، فکر می‌کنید هم‌اکنون که دونالد ترامپ به صورت رسمی خروجش از برجام را اعلام کرده و حتی از تحریم‌های جدید ایران در دو دوره سه ماهه و شش ماهه صحبت کرده است، سرنوشت قراردادهای خودرویی ایران چه خواهد شد؟
نکته‌ای که باید مورد توجه قرار داد این است که امریکا در حال حاضر ایران را در چه سطحی تحریم خواهد کرد. اگر سطح تحریم‌ها در سطح تحریم‌های سال ٩٠ یا ٩١ باشد که گستره بیشتری را شامل می‌شود و می‌تواند قراردادهای منعقد شده را متاثر کرده و زیر سوال ببرد اما اتفاقی که هم‌اکنون روی داده خروج امریکا به تنهایی از تعهدات برجام است و اتحادیه اروپا همچنان به تعهدات خود در قبال برجام پایبند است. در حقیقت در حال حاضر با توجه به ابراز تمایل اروپایی‌ها به بقا در شرایط برجام این شرکت‌ها هستند که برای ماندن یا رفتن از قراردادهای منعقد شده با ایران تصمیم می‌گیرند.
ظاهرا شما به بقای قراردادهای خودرویی که در طی این مدت با ایران منعقد شده امیدوار هستید؟
موضوع بحث امیدواری صرف نیست. در حال حاضر این شرکت‌ها هستند که باید در مورد سود و زیان بقا در ایران تصمیم بگیرند. مثلا پژو در قراردادی که با ایران خودرو منعقد کرده است شرکتی ایجاد کرده و سرمایه‌گذاری کرده و خط تولید خودرو در ایران را راه‌اندازی کرده است. یا رنوپارس و سیتروئن که خط تولید در ایران راه‌اندازی کرده‌اند اینها به دلیل سرمایه‌گذاری که انجام داده‌اند و تولیداتی که دارند سخت‌تر برای خروج از ایران تصمیم‌گیری خواهند کرد. شاید این روال در مورد رنو و قراردادی که با ایدرو منعقد کرده است صدق نکند و رنویی‌ها نخواهند این قرارداد را ادامه دهند اما در مورد قراردادهایی که با ورود سرمایه‌گذاری از سوی طرف خارجی همراه بوده متفاوت و سخت‌تر است.
با این اوصاف چقدر می‌توانیم به قراردادهایی که در حال مذاکره بودند و هنوز به درجه سرمایه‌گذاری نرسیده بودند امیدوار باشیم؟
در این بین باید نسبت به قراردادهایی که در حال مذاکره بودند با دید شک نگریست مثلا در مورد همکاری با فیات ایتالیا با توجه به اینکه سهامدار عمده فیات امریکاست قطعا نباید به محقق شدن این مذاکرات امیدوار بود. در عین حال توجه کنیم که ممکن است قرارداد با پژو و رنو نیز به دلیل کمبودهای موجود دچار اختلال شود ولی ماندگار خواهند بود.
برای مثال در مورد ایکاپ در حال حاضر تولید با ٢٠ درصد داخلی‌سازی در حال انجام است و علت آن هم عدم همراهی شبکه تامین است که قطعا بعد از این هم این امر با اختلال مواجه می‌شود.
یعنی می‌فرمایید موضوع سرمایه‌گذاری در داخل که در قراردادهای جدید قید شده بود عاملی برای عدم خروج این شرکت‌های اروپایی خواهد بود؟ یعنی در بحث تولید به مشکل نخواهیم خورد؟
می توان این سرمایه‌گذاری را عامل موثری در عدم خروج این شرکت‌ها همچون تجربه قبلی دانست. اما فراموش نکنیم که در طی چهار پنج سال گذشته خودروسازی‌های داخلی تقویت شده و پیشرفت قابل‌توجهی داشته‌اند. و به صراحت می‌توان گفت که فعلا در تولید به مشکلات خاصی که در سال ٩٠ و ٩١ با آن روبه رو شدیم، برنخواهیم خورد. اما در مورد جهش خودرویی که برنامه‌ریزی‌هایی برای آن شده بود نمی‌توان امیدوار بود و در این بحث قطعا مشکلاتی داریم. رشد تولید خودرو در دو سال آینده قطعا کند خواهد بود و طبیعی است گام‌هایی که برای طراحی خودرو برداشته شده بود کمی با کندی مواجه می‌شود. در حقیقت با توجه به اینکه انتقال تکنولوژی باید بر مبنای سرمایه‌گذاری صورت گیرد این موضوع با چالش مواجه خواهد شد و انتقال تکنولوژی و به‌روزرسانی با کندی بیشتری انجام خواهد شد. یعنی تنوع محصول در بازار حداقل در یک سال آینده اتفاق نخواهد افتاد.
پس فکر می‌کنید بازار خودرو مجددا به سمت چینی‌ها میل کند و البته چینی‌ها هم به دلیل کم‌توجهی‌های دوران برجام برای همکاری با ایران پیش‌شرط‌های خاص تعیین کنند؟
بازار خودروی ایران در حال حاضر تنها در قبضه اروپایی‌ها یا چینی‌ها نیست و بازار خودروی ایران تنوع بیشتری را نسبت به قبل دارد. با ورود کره‌ای‌ها و ژاپنی‌ها بازار از تعداد بازیگران بیشتری کمک می‌گیرد و اگر تحریم‌های امریکا روال سختگیرانه‌تری را در پیش نگیرد با حضور اروپایی‌ها و آسیایی‌ها از جمله ژاپنی‌ها و کره‌ای‌ها در کنار چینی‌ها بازار تنوع و ثبات نسبی خود را ادامه می‌دهد اما اگر تحریم‌ها سنگین‌تر شود ممکن است حتی همکاری چینی‌ها را نیز زیر سوال ببرد.
در حال حاضر شرکت‌های چینی همکاری‌های گسترده‌ای را با امریکایی‌ها آغاز کرده‌اند و چنانچه تحریم‌های امریکا روال سختگیرانه‌ای را در پیش بگیرد ممکن است این شرکت‌ها متقبل پرداخت هزینه‌های جریمه سنگین به امریکا شوند که با توجه به بازار محدود ایران قطعا جذابیت بازار ایران برای آنها از بین رفته و ممکن است حتی چینی‌ها هم از بازار خودروی ایران خارج شوند.
البته این پیش بینی برای زمانی است که معادلات از سوی امریکا برهم زده شود و تحریم‌های سخت‌گیرانه خاص وضع شود. در غیر این صورت و در حالت عادی همان اندازه که بازار ایران با چینی‌ها در مراوده است با فرانسه و ژاپن و... نیز ارتباط دارد و همکاری‌ها ادامه خواهد یافت.
اعتماد